Tahsin Özgüç (1916, Kırcaali - 28 Ekim 2005, Ankara), Türk arkeolog ve akademisyendir.
Hayatı
İlk yılları
Tahsin Özgüç 1916 yılında Bulgaristan, Kırcaali'de doğmuştur.
Akademik kariyeri
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde öğrenimine o kurumun ilk öğrencilerinden biri olarak arkeoloji bölümünde başlamış ve 1940'ta mezun olmuştur. Bu dönemde bu bölümde akademik hoca olarak Almanya'dan gelmiş olan Hans Henning von der Osten ve George Rohde ve Türk hoca Şemsettin Günaltay bulunmaktaydı. Tahsin Özgüç mezun olduktan sonra doktora çalışmalarına devam etmiş ve 1942'de "Tarih Öncesi Anadolu'da Ölü Gömme Gelenekleri" adlı doktora tezi ile Doktorluk unvanı almıştır. Bu doktora tezi 1948'de Türkçe ve Almanca olarak yayınlanmıştır. Tahsin Özgüç aynı fakültede okutman olarak göreve devam etmiş ve 1945'te kadrolu asistan olarak akademik kariyere geçmiştir.
Bu dönem içinde 1944'te yine aynı bölümden mezun olmuş ve okutmanlık kariyerini sürdüren Nimet Dinçer ile evlenmiştir. Bu evlilik sadece hayat birleştirme değil çok parlak akademik birleşme de olmuştur ve Tahsin Özgüç'ün sonradan yaptığı arkeolojik çalışmalarda karısı Nimet Özgüç devamlı onun akademik çalışmalarına ortak olmuştur.
Tahsin Özgüç akademik kariyerine 1945'te Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde kadrolu asistan olarak başlamış ve 1981'de emekli olana kadar bu kurumda akademik görev yapmıştır. 1945-46 döneminde asistan; 1946-1954 döneminde doçent; 1954-1981 döneminde profesör olarak çalışmıştır. 1968-1969 yıllarında aynı fakültenin dekanı olmuştur. 1969-1980 yıllarında Ankara Üniversitesi Rektörlük görevini ifa etmiş ve Türkiye'nin ikinci üniversitesi olarak kurulan bu üniversitede bu görevde en uzun kalan kişi olmuştur. 1981'de yaş haddi dolayısıyla üniversite profesörlüğünden emekli olmuştur.
Tahsin Özgüç akademik kariyerinin bitmesinden sonra 1981'de YÖK üyeliğine getirilmiş ve bu kurumda YÖK Başkanvekilliği görevini 1988 yılında görev süresi dolmasına kadar devam ettirmiştir. YÖK kurumu bazı çevrelerce 1980 askerî darbesi tarafından üniversitelere ve akademik hürriyetlere karşı alınan siyasi kararların uygulayıcısı olarak görülmüştür. Özgüç bu kurumun başında olduğu için bu politikalara karşı gelmediğinden dolayı tenkit edilmiştir.
Çalışmaları
Tahsin Özgüç ve yetiştirdiği öğrencilerin Anadolu'nun arkeolojik incelenmesine ve bu alanda bilginin çok hızla geliştirilmesine çok büyük katkıları bulunmuştur. Birçok uluslararası ün kazanmış arkeoloji kazısı ve bunları açıklayan sayısı yüzü aşan makale, kitap bölümü ve kitabı ile bu katkısı açıkça ortada bulunmaktadır. Tahsin Özgüç ve eşi Nimet Özgüç'ün, birlikte Orta Anadolu'da çok önemli bir kazı yeri olan Kayseri yakınlarında Kültepe mevkiinde yaptıkları kazılar ve burada bulunan Kanes adlı MÖ 2000-1700 yıllarında kurulu antik şehre bağlı olan Asurlu tüccarların sitesinde buldukları mimari kalıntıları, arkeolojik objeler ve gayet çok sayıda çivi yazılı belgeler Anadolu'nun ilk tarihsel dönemine büyük bir aydınlık getirmiştir. Bu kazılardan sayısı 20.000'i aşan çivi yazılı tablet keşfedildiğini ve bunun büyük bir kısmını ancak gelecek dönemlerin arkeologlarının inceleyebileceği açıklanmıştır. Bu Kültepe kazıları için Tahsin Özgüç 57 yıl uğraşmıştır. Onun çalışmalarıyla şehirdeki arkeolojik eser sayısı arttı ve Kayseri Arkeoloji Müzesi'nin kurulmasına yol açtı.[1]
Bununla da yetinmeyip Karahöyük Elbistan, Horoztepe (Tokat), Altıntepe (Erzincan), Masathöyük, Kazankaya, Terga, Ferzant ve Kulülü kazılarını da idare etmiştir. Elbistan Karahöyük kazılarında yaklaşık MÖ 1200 Lüvi hiyografik yazılı büyük bir kitabe ortaya çıkartmış ve Hititlerin düşüşünden sonra Anadolu'da olanları ortaya çıkaran ana belge olmuştur. Bu kazı hakkında Türk Tarih Kurumu çok sayıda (2 cilt kitap ve makale) yayım yapmış ve bunların çoğunluğuna Tahsin Özgüç katkı yapmıştır. 1959-1967 yılları Altıntepe kazılarında çok güzel bir tapınak kalıntısı ve mezarlar bulunmuş ve bu sitin en batı Urartu yerleşkesi olduğu anlaşılmıştır. 1973-1978'de Tokat yakınlarındaki Masathöyük kazılarında bulunan üç yörel idare binasında bulunan küçük çivi yazısı tabletler arşivi Hitit devletinin merkezi ile yörel idaresinin bağlantılarını ilk defa açığa çıkarmıştır.
Yayınlanmış önemli eserleri
En önemli Türkçe eserleri Yapı Kredi Kültür Yayınları yazar serisi makalesinde şöyle sıralanmıştır.[2]
- 1959: "Kültepe Kanış I, Assur Ticaret Kolonilerinin Merkezinde Yapılan Yeni Keşifler".
- 1969: "Altıntepe II, Depo Binası ve Fildişi Eserler".
- 1982: "Masathöyük II, Boğazköy’ün Kuzeydoğusunda Bir Hitit Merkezi".
- 1986: "Kültepe-Kanış II, Eski Yakındoğu'nun Ticaret Merkezinde Yeni Araştırmalar".
- 1988: "İnandiktepe, Eski Hitit Çağında Önemli Bir Kült Merkezi".
Bir yabancı kitap satıcısı Tahsin Özgüç eserleri listesinde 33 kitap sıralamaktadır.[3]
Akademik ünü
Tahsin Özgüç dış ülkelerde arkeoloji bilimi alanında 1962-1964 döneminde ABD Princeton Üniversitesi çok ünlü araştırma kurumu olan "Institute for Advanced Study"'de; 1964'te Almanya Saarland Üniversitesi'nde ve 1975-1976 döneminde Almanya Münih Üniversitesi'nde misafir profesörlük yapmıştı. Yazılıp sıralanması imkânsız sayıda olan dış ülke üniversite ve yüksek akademik araştırma kurumlarında verdiği konuşma, seminer ve konferans bulunmaktadır.
Özgüç yurt içinde akademik bilimsel kurumlar üyesi idi. Akademik hayatı içinde üyesi olduğu Türk Tarih Kurumu ona "Şeref üyeliği" payesi vermişti. "Türkiye Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü" üyesi olmuştu.
Yurt dışında üye olduğu akademik bilimsel kurumlar arasında Alman Arkeoloji Enstitüsü, Britanya Akademisi, Amerikan Arkeoloji Enstitüsü, Bavyera Bilimler ve Humanite İlimleri Akademisi ve Londra Şehri Arkeolojik Sosyetesi bulunmakta idi.
Kendisine verilen uluslararası ödüller ve onursal doktoralar listesi şöyledir:
Ödüller
Onursal doktoralar
Kaynakça
Dış bağlantılar
