Türk yazı dilleri söz varlığı

(Daha fazla bilgi için buraya bakınız: Türk dilleri ailesi)

Türk dilleri olarak söylenegelen dillerin birbirlerine göre söyleniş biçimlerini gösterir çizelgeler halinde karşılaştırmalar yapılmıştır.

Türk yazı dilleri söz varlığı karşılaştırması

Burada yer alan bazı çizelgelerde, önemli sözcükler farklı Türk dillerinde karşılaştırılır; böylece Çuvaşça'nın ve Yakutça'nın farklığını ve diğerlerinin birbirine yakınlığını görmemizi sağlar. Bazı sözcüklerin tabloda eksik olması, o dilde o sözcüğün varolmadığı anlamına gelmez. Bazı dillerde bazı sözcükler farklı etimolojik kökten gelirler ve bu yüzden karşılaştırılması anlamlı değildir.

  Eski Türkçe Türkiye Türkçesi Türkmence Tatarca Kazakça Özbekçe Uygurca Yakutca Çuvaşca
  ata ata   ata   ota ata   atte
  ana anne/ana ene ana ana ona ana   anne
  o'gul oğul oğul ul, uğıl ul o'gil oğul uol ıvăl
  er(kek) erkek erkek ir erkek erkak är(käk) er ar, arşçin
  kyz kız gyz qız qιz qiz qiz ky:s he'r
  kiši kişi kişi keşe kisi  kishi kişi kihi şçin
  kelin gelin geli:n kilen kelin kelin kelin kylyn kilen
  Eski Türkçe Türkiye Türkçesi Türkmence Tatarca Kazakça Özbekçe Uygurca Yakutca Çuvaşca
  jürek yürek ýürek yöräk jürek yurak yüräk süreq ıratu
  qan kan ga:n qan qan qon qan qa:n jon
  baš baş baş baş bas  bosh baş bas pušç
  qyl kıl qyl qıl kyl kyl qil kyl χe'le'r
  köz göz göz küz köz ko'z köz kos kör
  kirpik kirpik kirpik kerfek kirpik kiprik kirpik kirbi: χurbuk
  qulqaq kulak gulak qolaq qulaq quloq qulaq gulka:k hălha
  burun burun burun borın murιn burun burun murun sămsa;
  qol kol gol qul qol qo'l qol qol hul
  el(ig) el el     al(qan) ili: ală
  barmak parmak barmak barmaq   barmoq barmaq    pürne
  tyrnaq tırnak dyrnaq tırnaq tιrnaq tirnoq tirnaq tynyraq  
  tiz diz dy:z tez tize tizza tiz tüsäχ  
  baltyr baldır baldyr baltır baldyr boldyr baltir ballyr  
  adaq ayak aýaq ayaq ayaq oyoq ayaq ataq  
  qaryn karın garyn qarın qarιn qorin qor(saq) qaryn hırăm
  Eski Türkçe Türkiye Türkçesi Türkmence Tatarca Kazakça Özbekçe Uygurca Yakutca Çuvaşca
  at at at at at ot at at ut
  siyir sığır sygyr síır (sıyır) siyιr sigir seyir    
  yt it it et iyt it it yt jyda
  balyq balık balyk balıq balιq baliq beliq balyk pulă
  bit bit bit bet biyt bit pit byt pıjdă
  Eski Türkçe Türkiye Türkçesi Türkmence Tatarca Kazakça Özbekçe Uygurca Yakutca Çuvaşca
  ev ev öý öy üy uy öy   av
  otag otağ otaq   otaq otoq otağ otu:  
  yol yol yo:l yul jol yo'l yol suol şçăl
  köprüq köprü köpri küpar köpir ko'prik kövrük kürpe  keper
  oq ok ok uk   o'q oq oχ ugu
  ot ot ot ut ot o't ot uot vot
  kül kül kül köl kül kul kül kül kö'l
  suv su suw syw suw suv su ui syv
  kemi gemi gämi kimä keme kema kemä   kime
  köl göl köl kül köl ko'l köl küöl külĕ
  atov ada ada atan aral orol aral   ută
  küneš güneş gün qoyaş kün  quyosh kün kün (quyaş) hĕvel
  bulut bulut bulut bolıt bult bulut bulut bylyt pĕlĕt
  yulduz yıldız ýyldyz yoldız zhuldιz yulduz yultuz sulus şçăltăr
  topraq toprak toprak tufraq topιraq tuproq tupraq toburaχ tăpra
  töpü tepe depe tübä töbe tepa töpä töbö tüpe
  yağac ağaç agaç ağaç ağaš  yog'och yağaç   jyvăşç
  tenri tanrı taňry täñre    tangri täñri tanara tură
  Eski Türkçe Türkiye Türkçesi Türkmence Tatarca Kazakça Özbekçe Uygurca Yakutca Çuvaşca
  uzun uzun uzyn ozın uzιn uzun uzun uhun vărăm
  yany yeni yany yaña janga yangi yeñi sana şĕnĕ
  semiz semiz semiz simez semiz semiz semiz emis samăr
  tolu dolu do:ly tulı tolι to'la toluq toloru tulli
  aq ak ak aq aq oq aq    
  qara kara gara qara qara qora qara χara χura
  qyzyl kızıl gyzyl qızıl qızıl qizil qizil kyhyl χĕrlĕ
  kök gök gök kük kök ko'k kök küöq kăvak
Sayılar Eski Türkçe Türkiye Türkçesi Türkmence Tatarca Kazakça Özbekçe Uygurca Yakutca Çuvaşca
1 bir bir bir ber bir bir bir bi:r pĕrre
2 eki iki iki ike yeki ikki ikki ikki ikkĕ
4 tört dört dö:rt dürt tört to'rt töt tüört tăvattă
7 yeti yedi yedi cide jeti yetti yättä sette şiççĕ
10 on on o:n un on o'n on uon vunnă
100 yüz yüz yü:z yöz jüz yuz yüz sü:s şĕr
Şahıs Zamirleri
Türkiye Azerbaycan Türkmen Özbek Yeni Uygur Başkurt Tatar Kazak Kırgız Yakut Çuvaş
ben mən men men män min min men men min epĕ / ep
bana mənə maňa menga maña miñä miña mağan maga miexe / miexeğe mana
beni məni meni meni meni mine mine meni meni miigin mana
bende məndə mende menda mändä / meniñdä mindä mindä mende mende - manra
benden məndən menden mendan mändin / meniñdin mindän minnän menen menden miigitten manran
benim mənim meniň mening meniñ mineñ minem meniñ menin miene man / manăn
benimle mənimlə men bilen / meniň bilen men bilan / mening bilan män bilen / meniñ bilän mineñ menän minem belän menimen men menen miiginen manpa
Türkiye Azerbaycan Türkmen Özbek Yeni Uygur Başkurt Tatar Kazak Kırgız Yakut Çuvaş
sen sən sen sen sän hin sin sen sen en esĕ / es
sana sənə saňa senga saña hiñä siña sağan saga eyiexe / eyiexeğe sana
seni səni seni seni seni hine sine seni seni eyigin sana
sende səndə sende senda sändä / seniñdä hindä sindä sende sende - sanra
senden səndən senden sendan sändin / säniñdin hindän sinnän senen senden eyigitten sanran
senin sənin seniň sening seniñ hineñ sineñ seniñ senin eyiene san / sanăn
seninle səninlə sen bilen / seniň bilen sen bilan / sening bilan sän bilän / seniñ bilän hineñ menän sineñ belän senimen sen menen eyiginen sanpa
Türkiye Azerbaycan Türkmen Özbek Yeni Uygur Başkurt Tatar Kazak Kırgız Yakut Çuvaş
siz siz siz siz siz / sili heź sez siz siz en esir / esĕr
size sizə size sizga sizgä / siligä heźgä sezgä sizge sizge eyiexe / eyiexeğe sire
sizi sizi sizi sizni sizni / silini heźźe sezne sizdi sizdi eyigin sire
sizde sizdə sizde sizda sizdä / silidä heźźä sezdä sizde sizde - sirĕnte
sizden sizdən sizden sizdan sizdin / silidin heźźän sezdän sizden sizden eyigitten sirĕnten
sizin sizin siziň sizning sizniñ / siliniñ heźźeñ sezneñ sizdiñ sizdin eyiene sirĕn
sizinle sizinlə siz bilen / siziň bilen siz bilan / sizning bilan siz bilän / sizniñ bilän / sili bilän heźźeñ menän sezneñ belän sizben siz menen eyiginen sirĕnpe
Türkiye Azerbaycan Türkmen Özbek Yeni Uygur Başkurt Tatar Kazak Kırgız Yakut Çuvaş
o o ol u u ul ul ol al kini văl / ul
ona ona oňa unga uniñğa uğa aña oğan aga kiniexe ăna
onu onu onu uni uni unı anı onı anı kinini ăna
onda onda onda unda unda / uniñda / anda unda anda onda anda - unra / unta
ondan ondan ondan undan undin / uniñdin / andin undan annan onan andan kinitten unran / untan
onun onun onuň uning unuñ unıñ anıñ onıñ anın kiene un / unăn
onunla onunla o bilen / onuň bilen u bilan / uning bilan u bilän / unuñ bilän unıñ menän anıñ belän onımen al menen kininen unpa
Türkiye Azerbaycan Türkmen Özbek Yeni Uygur Başkurt Tatar Kazak Kırgız Yakut Çuvaş
biz biz biz biz biz beź bez biz biz bihigi epir / epĕr
bize bizə bize bizga bizgä beźgä bezgä bizge bizge bihiexe / bihiexeğe pire
bizi bizi bizi bizni bizni beźźe bezne bizdi bizdi bihigini pire
bizde bizdə bizde bizda bizdä beźźä bezdä bizde bizde - pirĕnte / pirte
bizden bizdən bizden bizdan bizdin beźźän bezdän bizden bizden bihigitten pirĕnten / pirten
bizim bizim biziň bizning bizniñ beźźeñ bezneñ bizdiñ bizdin bihiene pirĕn
bizimle bizimlə biz bilen / biziň bilen biz bilan / bizning bilan biz bilän / bizniñ bilän beźźeñ menän bezneñ belän bizben biz menen bihiginen pirĕnpe
Türkiye Azerbaycan Türkmen Özbek Yeni Uygur Başkurt Tatar Kazak Kırgız Yakut Çuvaş
siz siz siz senlar silär / sänlär heź sez sender siler ehigi esir / esĕr
size sizə size senlarga silärgä / sänlärgä heźgä sezgä senderge silerge ehiexe / ehiexeğe sire
sizi sizi sizi senlarni silärni / sänlärni heźźe sezne senderdi silerdi ehigini sire
sizde sizdə sizde senlarda silärdä / sänlärdä heźźä sezdä senderde silerde - sirĕnte
sizden sizdən sizden senlardan silärdin / sänlärdin heźźän sezdän senderden silerden ehigitten sirĕnten
sizin sizin siziň senlarning silärniñ / sänlärniñ heźźeñ sezneñ senderdiñ silerdin ehiene sirĕn
sizinle sizinlə siz bilen / siziň bilen senlar bilan silär bilän / sänlär bilän heźźeñ menän sezneñ belän sendermen siler menen ehiginen sirĕnpe
Türkiye Azerbaycan Türkmen Özbek Yeni Uygur Başkurt Tatar Kazak Kırgız Yakut Çuvaş
onlar onlar olar ular ular ular alar / ular olar alar kiniler vĕsem / vălsem
onlara onlara olara ularga ularğa ularğa alarğa olarğa alarga kinilerge vĕsene
onları onları olary ularni ularni ularźı alarnı olardı alardı kinileri vĕsene
onlarda onlarda olarda ularda ularda ularźa alarda olarda alarda - vĕsenche
onlardan onlardan olardan ulardan ulardin ularźan alardan olardan alardan kinilerten vĕsenchen
onların onların olaryň ularning ularniñ ularźın alarnıñ olardıñ alardın kiennere vĕsen / vĕsenĕn
onlarla onlarla olar bilen ular bilan ular bilän ular menän alar belän olarmen alar menen kinilerinen vĕsempe

Karşılaştırmalı Çalışmalar

  • Süleyman Hilmi Kızıldağ (2021), Eski Türk Yazıtları söz varlığının Çağdaş Kuzeybatı (Kıpçak) Türk Lehçeleri söz varlığı ile karşılaştırılması, Doktora Tezi.
  • Aydın Öztürk (2021), Türkmen Türkçesi Söz Varlığının Türkiye Türkçesi Ağızları Söz Varlığı ile Karşılaştırılması, Doktora Tezi.
  • Mesut Sönmez (2021), Kazak Türkçesi konu çözümlemeli söz varlığı -Türkiye Türkçesi ile karşılaştırmalı-, Yüksek Lisans Tezi.
  • Sara Amirtayeva (2019), Temel kelimeler açısından söz varlığı karşılaştırması (Türkiye Türkçesi, Kazak Türkçesi, Türkmen Türkçesi), Yüksek Lisans Tezi.
  • Günsel Barış (2016), Azerbaycan Türkçesinin Söz Varlığının Türkiye Türkçesi ile Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi.
  • Jyldyz Alimova (2011), Türkiye Türkçesi ağızları ile Kırgız Türkçesinin söz varlığı açısından karşılaştırılması, Doktora Tezi.
  • Nurettin Aksu (2006), Konuşan Sözlük Türkiye Türkçesi-Kazak Türkçesi.[1]
  • Kurtuluş Öztopçu (1996), Dictionary of the Turkic Languages: English, Azerbaijani, Kazakh, Kyrgyz, Tatar, Turkish, Turkmen, Uighur, Uzbek
  • Ahmet Bican Ercilasun vd. (1991), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü[2]

Kaynakça

  1. ^ Bu sözlük sadece ortak sözcükleri listelediğinden karşılaştırmalı bir söz varlığı çalışmasıdır.
  2. ^ Bu sözlük Azerbaycan, Başkurt, Kazak, Kırgız, Özbek, Tatar, Türkmen ve Yeni Uygur dillerini kapsamaktadır. Bu sözlük Türk Dil Kurumunun resmî sözlük sitesi olan sozluk.gov.tr adresinde çevrimiçi olarak yayınlanmaktadır.