Bu maddenin içeriğinin Türkçeleştirilmesi veya Türkçe dilbilgisi ve kuralları doğrultusunda düzeltilmesi gerekmektedir. Bu maddedeki yazım ve noktalama yanlışları ya da anlatım bozuklukları giderilmelidir. (Yabancı sözcükler yerine Türkçe karşılıklarının kullanılması, karakter hatalarının düzeltilmesi, dilbilgisi hatalarının düzeltilmesi vs.) Düzenleme yapıldıktan sonra bu şablon kaldırılmalıdır.
Potemkin Zırhlısı, 1925 Sovyetler Birliği yapımı sessiz filmdir. Özgün adı Bronyenosyets Potyomkin (Броненосец «Потёмкин») olan film Türkiye'de ilk kez 1967'de gösterilmiştir.[1]
Rusya'nın ve Avrupa'nın en eski ve büyük film stüdyosu olan Mosfilm tarafından yapılan filmin yönetmeni Sergei Eisenstein'dır. Yönetmenin ikinci filmi olan Potemkin Zırhlısı konusunu Potemkin Zırhlısı Ayaklanması olarak bilinen gerçek bir olaydan almıştı. Filmde, 1905 yılında Rusya'nın Karadeniz filosuna bağlı Savaş Gemisi Potemkin'de dayanılmaz yaşama şartlarından bezmiş mürettebatın Çar rejimine bağlı subaylara karşı başlattıkları bir ayaklanmanın sonunda gemiyi ele geçirmeleri ve sonrasında gelişen olaylar dramatize edilerek
anlatılmıştır.
"Potemkin Zırhlısı Ayaklanması" 1917'de gerçekleşecek olan Ekim Devrimi'nin bir provası niteliğinde olduğu için film, 1925 yılında Sovyet hükûmeti tarafından bir devrim propagandası filmi olması için özellikle ısmarlandı. Ama Sergei Eisenstein bunun çok ötesine geçerek filmde kurgu (montaj) ile ilgili kuramlarının tamamını deneme fırsatı buldu. Ortaya sinemasal açıdan da devrimci bir film çıktı, artık sinemada kurgunun hayati bir önemi olduğu anlaşılmıştı.
Potemkin Zırhlısı tüm zamanların en etkileyici filmlerinden biridir ve 1958 yılında Belçika'nın Brüksel şehrinde açılan Dünya Fuarında "tüm zamanların en büyük filmi" olarak ilan edilmişti.
Filmin tarzı ve genel bakış
Kasıtlı bir şekilde devrim propaganda filmi olarak çekilmiştir. Eisentein bu filmde montaj yeteneklerini de test etmiştir. Rus Devrimci film yapımcılarının okulu Kuleşov film yapımı okulu daha seyirciler üzerinde montaj tekniğini hazmetmeye çalışırken, Eisenstein filmdeki montajlarıyla seyirci üzerinde muhteşem bir duygusal düşünceler oluşturmayı başarıp böylece çarlık rejimi altında ezilen insanlar için sempati oluşmasını (özellikle devrimci zırhlı gemi “Potemkin”) ve cani çarlık rejimi için de nefret beslenmesini sağlamıştır ve bu etkileme düzeni o kadar kusursuz kurulmuştur ki seyirci ister istemez bir sempati oluşturur.
Eisenstein'in deneyi mükemmel bir başarı elde etmişti. “Potemkin bütün Rusya'da sinemalarda oynamasına rağmen, mahkeme kararıyla diğer ülkelerin sinemalarında fazla gözükmedi. Fakat Rusya'daki ve uzakdenizlerdeki seyircileri şok eden sadece politik olaylar değildi. O zamanın teknikleriyle gerçekleştirilen üstün şiddet ve vahşet sahneleriydi. Nazi propaganda elçisi (Joseph Goebbels) bile film için “Eşi benzeri olmayan şaheser. Bu filmi izleyen insan bir Bolşevik olabilir.” demiştir.[2]
Filmin bölümleri
Film beş bölümden oluşmuştur:
"İnsanlar ve kurtçuklar" (Люди и черви): Bu bölümde gemide kurtlu ve kokuşmuş et yemeye zorlanan mürettebatın protestoları gösterilir.
"Limandaki dram" (Драма на тендре): Gemi mürettebatının isyanı ve liderleri Vakulinçuk'un öldürülmesinin anlatıldığı bölümdür.
"Ölü bir adam adalet arıyor" (Мёртвый взывает): Vakulinçuk'un cenazesinin Odessa'ya getirilmesi ve şehir halkının mürettebatla birlikte onun yasını tutmaları anlatılır.
"Odessa merdivenleri" (Одесская лестница): Çar'ın Kazak askerlerinin Odessa şehrinin ünlü merdivenlerinde isyan eden sivil halkı katlettiği sahnedir.
"Filo ile randevu" (Встреча с эскадрой): Potemkin Zırhlısı'nı yakalamak için Çar'ın gönderdiği Karadenizdonanmasına ait bir filonun taraf değiştirerek Potemkin'in mürettebatının yanında yer alması anlatılır.
Oyuncu kadrosu
Oyuncu
Rolü
Aleksandr Pavlovich Antonov
Grigori Vakulinçuk, Bolşevik denizci
Vladimir Barski
Kumandan Golikov
Grigori Aleksandrov
Kıdemli Subay Giliarovski
Ivan Bobrov
Kırbaçlanan genç denizci
Mikhail Gomorov
Militan denizci
Aleksandr Levshin
Astsubay
N. Poltavseva
Gözlüklü kadın
Konstantin Feldman
Tahrikçi öğrenci
Beatrice Vitoldi
Çocuk arabası taşıyan kadın
Odessa Merdivenleri sahnesi
Filmin ünlü Odessa merdiven sahnesinden kesitler
Filmin en meşhur sahnesi Odessa merdivenlerindeki kıyımdır (Primorski (Potemkin) Merdivenleri). Çarlık askerleri beyaz yazlık tunikleriyle sanki havada süzülürcesine ve çok ritmik bir şekilde -makine gibi- merdivenlerden inerken, merdivenlerde askerlerden kaçan sivil insanların katledildiği sahnedir.
Ayrıca yönetmenliğini komedyen Woody Allen’ın yaptığı Bananas filminde bu sahne ufak bir şaka olarak kullanılmıştır.
Fakat Eisenstein’nın merdivenlerde görüntülediği kıyımda bir mantık hatası vardır. Askerler insanları kıyıma uğrattığı halde merdivenler sapasağlam durmaktadır.
Eski sansürler ve genel yenilemeler
Film Rusya'da yayınlandıktan sonra Alman yayıncılar tarafından bazı sahneler (kıyım ve şiddet sahneleri) makaslanıp sinemalara çıktı. Ruslar, Leon Troçki’nin yazdığı Rusça film tanıtımında Josef Stalin hakkında kafasında takıldığı ve yazdığı yazılarıda kesmişlerdir. Daha sonra film Naziler tarafından yasaklanıp yayından kaldırılmıştır. Ardından da filmin devrim’e kışkırtıcı propaganda olduğunu düşünen İngiltere ve Fransa yasaklamıştır.
2004 yılında filmin üç yıl süren yeniden yapılandırılma aşaması tamamlandı. Vahşet sahneleri teker teker düzeltildi. İsyancı denizcilerin dudak hareketlerinden ne konuşmaya çalıştığı çıkartılıp düzgün ve başlıklara uyacak bir şekilde İngilizceye tercüme edilmeye çalışılmıştır.
Müzikler Hakkında
Orijinal müzikler Edmund Meisel tarafından bestelenmiştir. Premieri 1926 yılında Berlin'de bir salon orkestrasıyla yapılmıştır. Orkestra; flüt/pikolo, trompet, trombon, harmonyum, çeşitli perküsyon aletleri ve yaylı çalgılardan (viyolalar hariç) oluşmaktaydı. Meisel bütün besteyi 20 gün ve gece süresinde yazdı. Fakat diğer ülkelerde sansür sorunları çıkınca bütün besteleri tekrar gözden geçirip değişiklikler yaptı. Besteci ve orkestra şefi olan Mark-Andreas Schlingensiepen bütün şarkıları tekrar besteledi ve geliştirilmiş haline orijinal piyano notalarını da ekledi.
21yi yüzyılda film tekrar yapılmaya karar verilince Pet Shop Boys 2004 yılında yeni bir soundtrack yaparlar ve bu şarkıyı Dresdner Sinfoniker orkestrası çalar. Soundtrack 2005 yılında Battleship Potemkin adında çıkar.
"Potemkin Zırhlısı" nın 1925 yılında Moskova'da gösterime girdiği hafta, Douglas Fairbanks'in başrolünü oynadığı 1922 yapımı ABD filmi Robin Hood da henüz sinemalarda gösterilmekteydi. Her iki film arasında bir gişe rekabeti yaşanıyordu, yetkililer Sovyet filminin kazanmasını arzuluyorlardı ama çok küçük bir farkla Robin Hood gişede Potemkin Zırhlısı'nı geçti.
Charles Chaplin bu filmin en çok beğendiği film olduğunu söylemişti.
Çalışan sınıfları isyana teşvik edeceğinden korkularak 1926 yılında İngiltere'de filme gösterim sertifikası verilmeyerek yasaklandı. Bu gösterim yasağı 1954 yılına kadar sürdü, bu tarihte de ancak X sertifikası ile gösterilmesine izin verildi.
2004 yılında ise İngilizpop grubu Pet Shop Boys'dan bu sessiz film için yeni bir müzik bestelemeleri istendi. Grup kısa sürede ısmarlanan müziği besteledi ve film bu yeni müziği ile Londra'nın Trafalgar Meydanı'nda 12 Eylül 2004 tarihinde canlı bir konser eşliğinde dev ekrana projeksiyonu yapılarak izleyicilere gösterildi.[4]
Gerçek "Potemkin Zırhlısı" 1897'de Çar Hükûmeti tarafından Japon tehlikesine karşı Ukrayna'daki NikolayevTersaneleri'nde kızağa koydurulmuştu. Aynı anda inşasına başlanan "Retvizan" adında bir ikizi vardı. Ancak Retvizan'ın yapım mukavelesi ABD'de PhiladelphiaDonanmaTersanelerine verilmişti. O gemi ABD'de 3 yılda bitirilirken "Potemkin" in inşası Rusya'da 6 yılda tamamlanabildi.(Bazı kaynaklar[4] Potemkin'in de ABD'de yapıldığını belirtmişerdir). Potemkin 1904'te Rus Donanması'na teslim edildi. Filmde kullanılan ve Potemkin olarak gösterilen gemi de gerçek Potemkin zırhlısı değil, ondan daha eski bir gemi olan "Dvenadstat Apostolov" (Oniki Havari) adlı bir gemiydi. Sergei Eisenstein istese de gerçek Potemkini kullanamazdı, çünkü gemi 1922 yılında hurdaya çıkartılarak sökülmüştü.[5]
