PROFILPELAJAR.COM

Kızılkum Çölü
Kızılkum Çölü
Coğrafya
Ülke(ler)	Kazakistan, Özbekistan
Koordinatlar	42°26′28″K 63°27′41″D / 42.44111°K 63.46139°D
Özellikler
Biyom	Kurak çöl
Biyocoğrafik bölge	Palearktik
Yüzölçümü	298.000 km2 (115.000 sq mi)
Yağış miktarı	100 mm - 200 mm
Wikimedia Commons
	[Vikiveri'de düzenle]

Kızılkum (Özbekçe: Qyzylqum), Kazakistan ve Özbekistan arasında bulunan bir çöl. Yaklaşık olarak 300 bin km² yüz ölçümüyle dünyanın en büyük çölleri arasında yer alır. Orta Asya'nın iki büyük nehri (Seyhun ve Ceyhun) arasında yer alan Kızılkum Çölü, Aral Gölü'nün de güneyindedir. Kış ve İlkbahar mevsimlerinde olmak üzere yıllık olarak 100–200 mm arası yağış almaktadır. Çölün kuzeybatıya eğimli bir düzlüklerinde izole olarak yükselen 3000 metreye varabilen yükseltiler bulunur.^[1]

Coğrafya

Klâsik çöl panoraması sunan Kızılkum çölünün genel topoğrafyasına düzlükler hâkimdir. Denizden yüksekliği 980 metre olan bu düzlük üzerinde çeşitli yer şekilleri bulunmaktadır ve en önemli yer şekilleri kumullardır. Büyük kumullar tepecikler oluşturmaktadır. Bölgenin kuzeybatısı kille kaplı kum taneleri içerir (clay coating). Bölgede çok sayıda akarsu ve vaha olması da su ihtiyacı konusunda insan yaşamı ve ekolojik sisteme katkı sağlamaktadır. Kızılkum Çölü'nde sıcaklık rekoru 1983 yılının Temmuz ayında 52.22 santigrat derece olarak ölçülmüştür.^[2]

Ekosistem

Klâsik çöl ekosistemi özelliklerini gösteren Kızılkum Çölü, görece ortalama bir hayvan varlığına sahiptir. Çölde, önemli türler olarak Rus kaplumbağası (Orta Asya adına endemik bir türdür), çöl kertenkelesi, Transcaspian yaban koyunu bölgede yaşamaktadır. Ayrıca sayısı azalmakta olan Saiga Tatarica adlı antilop türü de çölde önemli bir yer tutar. 1971'de bölgenin korunması adına ilk adım olarak buhara şehrinde Kızılkum koruma programı başlatıldı. Özellikle sülün, altın kartal ve buhara geyiği koruma altına alındı. Bununla birlikte Buhara'nın 47 km doğusundaki Ceyran bölgesindeki koruma sahası da 1977 yılında oluşturuldu ve toy kuşu, Pers gazeli ve Moğol yaban atı bu yaban hayatı alanında koruma altına alındı. Kıt ve dağınık bir bitki örtüsüne sahip çölde çalılar ve ufak ağaçlar; evcil deve, koyun ve atların otlatılması amacıyla kullanılmaktadır.^[2]

Ayrıca, 2016 yılında bölgede Mezozoyik Devri'ne ait çok önemli bir keşif yapılmıştır. Tyrannosauroidea üst familyasına ait Timurlengia Euotica adlı bir Tiranozor'un kalıntıları Kızılkum Çölü'nde bulundu. Bu canlı, yaklaşık 90 milyon yıl önce geç Kretase devrinde yaşamış ve Albertosaurus ile T-Rex'in de ait olduğu dinozor ailesi içindeki önemli bir boşluğunu doldurmaktadır. Proceedings of the National Academy of Sciences adlı dergide yayımlanan makaleye göre Kızılkum Çölü'ndeki kalıntılar paleontolojik olarak büyük değere sahip ve özellikle dinozor tarihi ile ilgili pek çok ayrıntıyı gözler önüne sermektedir.^[3]

Ekonomi

İçerisinde fazla yaşam barındırmasa da çöl ekonomik alanda ciddi potansiyel taşımaktadır, zira yakın zamanda sadece petrol ve gaz kaynakları değil aralarında altın, gümüş, alüminyum, bakır ve uranyum gibi minerallerin de bulunduğu büyük bir yer altı zenginliği bulunmaktadır. Bölgede madencilik ve döküm ve işleme tesisleri meydana getirilmiştir ve Gazli ile Mübarek şehirlerinde gaz üretim merkezleri kurulmuştur. Bu yer altı zenginlikleri yanında özellikle su ve kuraklığa dayanıklı bitki örtüsü hayvancılık faaliyetleri için önemli doğal kaynakları oluşturmaktadır.^[2]

Kaynakça

^ The Editors of Encyclopaedia Britannica, The Editors of Encyclopaedia Britannica. "Kyzylkum Desert". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. 10 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020.
^ ^a ^b ^c Bada, Ferdinand. "Where Is The Kyzylkum Desert?". www.worldatlas.com/. World Atlas. 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020.
^ de Lazaro, Enrico. "Timurlengia euotica: New Species of Tyrannosaur Discovered in Uzbekistan". www.sci-news.com. Sci-news. 16 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020.