İçerisinde barındırdığı genetik materyal (genom) pozitif polariteli, tek iplikçikliRNA'dan oluşur. Bugüne kadar tespit edilmiş en büyük RNA genomuna sahip virüslerdir, 30 kilobazdan büyük bir uzunluğa sahiptir. 125 nanometre büyüklüğe sahip olan virüsün en belirgin özelliği etrafındaki değneğe benzeyen çıkıntılarıdır. Bu özelliğiyle mikroskop altında güneşin taç küresine (Latince: corona) benzediği için koronavirüs adını almıştır.[6]
SARS-CoV 2'ye karşı birçok aşı geliştirilmiştir. Ayrıca hastalığın kontrol edilmesinde semptomatik tedavi, izolasyon ve çeşitli deneysel uygulamalar da yer alır.[7] El yıkama, mesafe koyma ve yüze dokunmama koronaviral hastalıkların yayılmasını önlemek için önerilen önlemlerdendir.[8][9]
Keşif
Koronavirüsler 1960'larda keşfedildi.[10] İlk keşfedilmiş virüsler arasında tavuklarda görülen infeksiyöz bronşitis virüsü ile soğuk algınlığı semptomları insan hastaların burun boşluklarından alınmış ve insan koronavirüsü 229E ve OC43 olarak isimlendirilmiş iki virüs türü yer almaktadır.[11] İlerleyen zamanlarda aralarında 2003'te keşfedilen SARS koronavirüsü, 2004'te belirlenmiş HCoV NL63, 2005'te teşhis edilmiş HKU1, 2012'de fark edilmiş MERS-CoV ile Vuhan kökenli CoVID-19'un da yer aldığı pek çok yeni koronavirüs türü keşfedilmiştir. Bu virüslerin çoğu ciddi solunum yolu enfeksiyonlarına neden olmaktadır.
Morfolojisi
Koronavirüsler yüzeyinde çıkıntılara sahip, büyük, pleomorfik ve küre şeklindeki partiküllerdir.[12] Virüs partiküllerinin çapı yaklaşık 120 nm olmaktadır.[13]Viral zarf elektron mikrograflarında elektron zengini bir kabuk olarak vizüelize edilir.[14]
Koronavirüslerin viral zarfı, çift katlı lipit katmandan oluşmakta olup, zarfta membran (M), zarf (E) ve spike (S) proteinleri yer alır.[15] Belirli koronavirüs gruplarında, özellikle de Betacoronavirüs A altgrubunda, spike proteinlerine benzeyen ancak daha kısa olan hemagglutinin esteraz (HE) yüzey proteinleri yer alır.[16]
Yetişkinlerde ve çocuklarda görülen nezle vakalarının önemli bir kısmından koronavirüslerin sorumlu olduğu düşünülmektedir. Bu virüs grubu, ateş ve bademciklerin büyümesi gibi semptomlara neden olmakla beraber en çok kış ve erken baharda nezleye yol açmaktadır.[18] Bunlara ek olarak koronavirüsler zatürre ile bronşite (viral veya ikincil bakteriyel) neden olabilirler.[19]
HCoV-229E, -NL63, -OC43 ve -HKU1 virüsleri dünya çapında insan nüfusu arasında çocuklarda ve yetişkinlerde solunum yolu enfeksiyonlarına neden olmaktadır.[22]
CoVID-19, MERS-CoV ve SARS-CoV bulaşmış hastaların gösterdiği karakteristik özellikler[23]
Şiddetli akut solunum yolu sendromu (SARS),[24] insanlarda SARS-CoV koronavirüsünün neden olduğu bir solunum yolu sendromudur.[25][26] 2002 ile 2003 yılları arasında Hong Kong'dan yayılan SARS salgını neredeyse pandemi haline gelmiş ve dünya çapında 8422 vaka ve 1524 ölüme yol açmıştır.[27]Dünya Sağlık Örgütü ölüm oranını %10,9 olarak açıklamıştır.[28]
Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS), ilk olarak 2012 yılında Suudi Arabistan'da tespit edilmiş, MERS-CoV'un yol açtığı bir koronavirüs enfeksiyonudur. Bu virüsün bulaştığı hastaların %36'sı hayatını kaybetmektedir.[29] Nefes darlığı, öksürük ve ateş hastalığın en önemli belirtileri arasındadır. Bazı bünyeler hastalığı hafif belirtilerle atlatabilir. Hastalıktan kurtulanların virüsü bulaştırma riski yoktur.
Şiddetli akut solunum yolu sendromu koronavirüsü 2
Şiddetli akut solunum yolu sendromu koronavirüsü 2 veya CoVID-19 veya Vuhan koronavirüsü, ilk olarak 2019'da bildirilmiş, Çin'in Vuhan kenti kökenli bir virüstür. İnsandan insana bulaşabilen virüsün bulaşma hızı 2020 yılının Ocak ayı ortalarında hızlanmıştır.[30] Virüsün kuluçka dönemi 4-14 gündür. Virüsün bulaştığı bireylerde görülen ölüm oranının %3'ün altında olduğu tahmin edilmektedir.[31]
COVID-19 pandemisi ile mücadele eden Çin aşı çalışmalarına devam etmektedir. Rusya ise aşı çalışmalarına destek veren ilk ülke olmuştur.[kaynak belirtilmeli] Ayrıca, Pfizer firması COVID-19'u tedavi etmek için Nirmatrelvir isimli bir antiviral üreterek Paxlovid ticari adı ile satışa sunmuş ve 16 Kasım 2021 tarihinde FDA'ya ilacın acil kullanımı için izin isteği göndermiştir.[32]
12 Nisan 2024 itibarıyla Dünya çapında SARS-CoV-2 virüsü nedeniyle 704.753.890 vaka, 7.010.681 ölüm ve 675.619.811 iyileşme gözlenmiştir.[33]
Evrim
Koronavirüslerin en son ortak atası (ESOA) MÖ 8000 civarına tarihlenir.[34] Buna rağmen koronavirüslerin çok daha eski olabileceği de düşünülür. Alphacoronovirus, Betacoronavirus, Gammacoronavirus, ve Deltacoronavirus cinslerinin ESOA'ları sırasıyla MÖ 2400, MÖ 3300, MÖ 2800 ve MÖ 3000'e dayanmaktadır. Sıcakkanlı ve uçabilen, kuş ve memeli gibi omurgalıların ideal konaklar olduğu ve koronavirüs evriminde ve yayılmasındaki ana faktörleri oluşturduğu düşünülür. Alphacoronovirus ve Betacoronavirus içinyarasalar, Gammacoronavirus ve Deltacoronavirus için ise kuşlar ideal genetik kaynaktır.[35][36]
^"Virus Taxonomy: 2018b Release". International Committee on Taxonomy of Viruses (ICTV) (İngilizce). Mart 2019. 4 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2020.
^"2017.012-015S"(xlsx). International Committee on Taxonomy of Viruses (ICTV) (İngilizce). Ekim 2018. 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2020.
^Geller C, Varbanov M, Duval RE (Kasım 2012). "Human coronaviruses: insights into environmental resistance and its influence on the development of new antiseptic strategies". Viruses. 4 (11). ss. 3044-3068. doi:10.3390/v4113044. ISSN1999-4915. PMC3509683 $2. PMID23202515.
^Goldsmith CS, Tatti KM, Ksiazek TG, Rollin PE, Comer JA, Lee WW, Rota PA, Bankamp B, Bellini WJ, Zaki SR (Şubat 2004). "Ultrastructural characterization of SARS coronavirus". Emerging Infectious Diseases. 10 (2). ss. 320-6. doi:10.3201/eid1002.030913. PMC3322934 $2. PMID15030705. Virions acquired an envelope by budding into the cisternae and formed mostly spherical, sometimes pleomorphic, particles that averaged 78 nm in diameter (Figure 1A).
^abFehr AR, Perlman S (2015). Maier HJ, Bickerton E, Britton P (Ed.). "An Overview of Their Replication and Pathogenesis; Section 2 Genomic Organization". Methods in Molecular Biology. Cilt 1282. Springer. ss. 1-23. doi:10.1007/978-1-4939-2438-7_1. ISBN978-1-4939-2438-7. PMC4369385 $2. PMID25720466. See section: Virion Structure.
^Kaynak hatası:Geçersiz <ref> etiketi; groot isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^Chang CK, Hou MH, Chang CF, Hsiao CD, Huang TH (Mart 2014). "The SARS coronavirus nucleocapsid protein--forms and functions". Antiviral Research. Cilt 103. ss. 39-50. doi:10.1016/j.antiviral.2013.12.009. PMID24418573. See Figure 4c.
^Liu P, Shi L, Zhang W, He J, Liu C, Zhao C, Kong SK, Loo JF, Gu D, Hu L (Kasım 2017). "Prevalence and genetic diversity analysis of human coronaviruses among cross-border children". Virology Journal (İngilizce). 14 (1). s. 230. doi:10.1186/s12985-017-0896-0. PMC5700739 $2. PMID29166910.
^Forgie S, Marrie TJ (Şubat 2009). "Healthcare-associated atypical pneumonia". Seminars in Respiratory and Critical Care Medicine. 30 (1). ss. 67-85. doi:10.1055/s-0028-1119811. PMID19199189.
^Kaynak hatası:Geçersiz <ref> etiketi; WHO20200110 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^Wang, Chen; Horby, Peter W.; Hayden, Frederick G.; Gao, George F. (24 Ocak 2020). "A novel coronavirus outbreak of global health concern". The Lancet. doi:10.1016/S0140-6736(20)30185-9.
^"Chine virus death toll rises to 41, more than 1,300 infected worldwide" [1] 26 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., CNBC, 24 Ocak 2020, Ulaşım tarihi 26 Ocak 2020.