Hamidiye Katliamları

Hamidiye Katliamları
William Sachtleben tarafından Kasım 1895'te çekilen ve Erzurum'da öldürülen Ermenileri gösteren fotoğraf.[1]
BölgeOsmanlı İmparatorluğu
Tarih1894-1896
HedefErmeniler ve Süryaniler
Saldırı türü
Katliam, yağma
Ölü80.000-300.000[2]
İşleyenlerII. Abdülhamid yönetimi
Osmanlı askerleri ve Kürt militanlar
SebepErmeni karşıtlığı

Hamidiye Katliamları (Ermenice: Համիտեան Ջարդեր Hamidyan çarter) veya bazı Türkçe olmayan kaynaklarda geçen adlarıyla 1894-1896 Ermeni katliamları ve Büyük Katliamlar,[3] 1890'ların ortalarında Osmanlı İmparatorluğu hükûmeti tarafından ülkede yaşayan Ermenilere yapıldığı katliamlardır. Katliamlar sonucu ölenlerin sayısı 80.000 ile 300.000 arasında gösterilmekte,[2] dönemin gazete haberlerine göre 50.000 çocuğun ise yetim kaldığı belirtilmektedir. Kırım, The New York Times 'ın Eylül 1895 tarihli makalesindeki başlıkta Ermeni Holokost olarak geçiyordu.[3][4] Buna karşın Osmanlı kaynakları ise aksi iddia olarak böyle bir sayıda Ermeninin öldürülmediği Müslümanların katledildiği Ermeni çetelere karşı operasyon yapılıp bu çetelerin ve isyanların bastırıldığı iddiasındadır.[5][6]

Katliamlar

Döneme ait politik bir Fransız karikatürü, Abdülhamid'i "Ermeni kasabı" olarak tasvir ediyor

Katliamlar, Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılmakta olan emperyal bölgelerinin korunması için Ümmetçiliği devlet ideolojisi haline getirmiş II. Abdülhamid'in[7][8] ardından isimlendirilmiştir.[9] Saldırıların odağı Ermeni halk olmasına rağmen, pek çok diğer Hristiyan halka karşı da pogromlar gerçekleştirilmiştir. Bunlardan biri olan ve Süryanileri hedeflemiş Diyarbakır katliamı, çağdaşı olan en az bir kaynağa göre 25.000 kişinin ölümüne neden olmuştur.[10]

Osmanlı'nın iç bölgelerinde 1894'te başlayan katliamlar, ilerleyen yıllarda daha geniş bir alana yayılmıştır. Çoğu öldürme olayı 1894-96 arasında meydana gelmiş, 1897 yılında ise uluslararası camianın Abdülhamid'e baskıları sonucunda sona ermeye başlamıştır.[11] Abdülhamit hükûmeti, 1890'larda başlayan Ermeni milliyetçisi ve ayrılıkçısı hareketi bastırmak için katliamlarda Kürt militanları kullanmış, ancak Ermeni militanlar ve sivil halk arasında bir ayrım yapılmadan öldürülmüştür.[11]

Hamidiye katliamına dikkat çekmek için ve tepki olarak, Ermeni Devrimci Federasyonu tarafından Avrupalılar tarafından işletilmekte olan Osmanlı Bankası'na bir baskın gerçekleştirilmiştir.[12] Bu her ne kadar katliamların Kostantiniyye'ye sıçramasına engel olmamışsa da, Avrupalı devletlerin dikkatini çekmiştir.[13] Katliamın gerçekleştiği dönemde telgrafın kullanılmaya başlanmış olması, olayların dönemin Batı Avrupa ve Kuzey Amerika medyasında geniş çevrede duyulmasını ve rapor edilmesini sağlamıştır.

Ölü sayısı

Katliamlar sonucunda toplu mezarlara gömülen Ermeniler, Erzurum

Her ne kadar kesin ölü sayısının belirlenmesi imkânsız olsa da, tarihçiler tarafından belirtilen sayı 80.000 ile 300.000 arasında olmaktadır.[14]

Alman papaz Johannes Lepsius topladığı bilgilere ve hesaplamalarına dayanarak, 88.243 Ermeni'nin öldüğünü, 546.000'inin göç etmek zorunda kaldığını, 2.493 köyün yok edildiğini, bu köylerden 456'sında yaşayan halkın zorla İslam'a döndürüldüğünü,[15] 649 kilisenin kapatıldığını ve bu kiliselerden 328 tanesinin camiye dönüştürüldüğünü rapor etmiştir.[16] Bunlara ek olarak Lepsius 100.000 Ermeni'nin daha açlık ve hastalıklar sonucunda öldüğünü tahmin etmiş, ölü sayısını 200.000 belirlemiştir.[17]

Birleşik Krallık büyükelçisi, 1895 yılının sonlarına kadar 100.000 kişinin öldürülmüş olduğunu tahmin etmiştir.[18] Türkolog ve Almanya Dış İşleri Bakanlığı'na bağlı diplomat Ernst Jäckh, 200.000 Ermeni'nin öldürüldüğünü, 50.000'ünün sürgüne yollandığını ve 1 milyonunun yağmacılığa uğradığını iddia etmiştir.[18][19] Fransız diplomat ve tarihçi Pierre Renouvin, görev süresindeki belgelere göre 250.000 Ermeni'nin öldüğünü iddia etmiştir.[18][20]

Osmanlı ve Türk yetkililer ise bu sayıda bir ölümün olmadığı, müslüman saldırı ve katliamı ve bunun neticesinde bu saldırıları yapan çetelere operasyon yapılıp isyanlarının bastırıldığı iddiasındadır.[5][6]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "The Graphic" (İngilizce). 7 Aralık 1895. s. 35. Erişim tarihi: 5 Şubat 2018 – The British Newspaper Archive vasıtasıyla. [ölü/kırık bağlantı]
  2. ^ a b Akçam, Taner (2006). A Shameful Act: The Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility. New York: Metropolitan Books. ss. 42. ISBN 0-8050-7932-7. 
  3. ^ a b Adalian, Rouben Paul (2010). Historical Dictionary of Armenia, 2nd ed. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. s. 154. 
  4. ^ "Fifty Thousand Orphans made So by the Turkish Massacres of Armenians", The New York Times, 18 Aralık 1896, 18 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 9 Ocak 2020, The number of Armenian children under twelve years of age made orphans by the massacres of 1895 is estimated by the missionaries at 50.000 .
  5. ^ a b Osmanlı Belgelerinde Ermeni İsyanları (1895-1896) -II (PDF), Başbakanlık Devlet Arşivleri Müdürlüğü, 2008, 9 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 14 Kasım 2022 
  6. ^ Türk dünyası araştırmaları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. 2005. ...II. Abdülhamit'in tam bir halife sıfatı ile ümmetçiliği gaye edinmiş olması... 
  7. ^ Afyoncu, Erhan. "II. Abdülhamid'in devleti ayakta tutma siyaseti". Sabah. 6 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2020. ... devletlere karşı da İslâmcılık siyasetini bir tehdit unsuru olarak öne çıkarmıştır... 
  8. ^ "Hamidian massacres | Ottoman and Armenian history". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 6 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2020. They are generally called the Hamidian massacres—after the Ottoman Sultan Abdülhamid II, during whose reign they were carried out—to distinguish them from the later Armenian Genocide, which began in 1915. 
  9. ^ Angold, Michael (2006), O'Mahony, Anthony (Ed.), Cambridge History of Christianity, 5. Eastern Christianity, Cambridge University Press, s. 512, ISBN 978-0-521-81113-2, 7 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 9 Ocak 2020 .
  10. ^ a b Cleveland, William L. (2000). A History of the Modern Middle East (2.2yer=Boulder, CO bas.). Westview. s. 119. ISBN 0-8133-3489-6. 
  11. ^ Hovannisian. "The Armenian Question in the Ottoman Empire," pp. 224–26.
  12. ^ Balakian. The Burning Tigris, pp. 35, 115.
  13. ^ Akçam, Taner (2006) A Shameful Act: The Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility p. 42, Metropolitan Books, New York 978-0-8050-7932-6
  14. ^ On this issue in general, see Selim Deringil (April 2009), "'The Armenian Question Is Finally Closed': Mass Conversions of Armenians in Anatolia during the Hamidian Massacres of 1895–1897 27 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.," Comparative Studies in Society and History 51, pp. 344-71.
  15. ^ Hovannisian. "The Armenian Question in the Ottoman Empire," p. 224.
  16. ^ Forsythe, David P. (ed.) (2009). Encyclopedia of human rights. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0195334027. 
  17. ^ a b c Dadrian. The History of the Armenian Genocide, p. 155.
  18. ^ Jäckh, Ernst. Der Aufsteugende Halbmond, 6th ed. (Berlin, 1916), p. 139. (Almanca)
  19. ^ P. Renouvin, E. Preclin, G. Hardy, L'Epoque contemporaine. La paix armee et la Grande Guerre. 2nd ed. Paris, 1947, p. 176. (Fransızca)