Başmakçı, Afyonkarahisar ilinin bir ilçesidir. İlçe Afyonkarahisar'ın en güneydeki ilçesidir. İlçenin kuzeyinde Evciler ve Dinar, batısında Dazkırı ilçeleri, güneyinde ise Burdur ili bulunur.
Tarihçe
Başmakçı'nın bilinen geçmişi MÖ 1750-1200 yıllarında hüküm süren Hititliler zamanına kadar gitmektedir. Hititlerden sonra Dinar'ı (Apemeia) belli bir süre başkent olarak kabul eden Frigyalıların elinde kalmıştır. Frigyalılardan sonra Lidyalılar bu bölgeye sahip oldular. MÖ 6. asırda Perslerin, MS 4. yüzyılda Makedonya Krallığı'nın eline geçmiştir. Büyük İskender'in ölümünün ardından imparatorluğun bölünmesiyle yöre Selevkosların elinde kalmış, daha sonra Bergama Krallığı'na geçmiş, Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılmasından sonra Bizans toprağı olmuştur.
1071 yılında Selçuklu Sultanı Alp Arslan'ın Malazgirt Savaşı'nda Bizanslıları yenmesiyle birlikte Anadolu'nun kapıları sonuna kadar Oğuz boylarına açılmıştır. Bunun sonucu olarak Türk boyları Anadolu'nun çeşitli bölgelerine dağıldılar ve oraları yurt edindiler.
Sarıkeçili Aşireti'ne bağlı Başmakçı cemaati Azerbaycan'ın güneyinden Anadolu'ya girdiler. Göç yolu üzerinde ilk durakları Adana, Tarsus bölgesi olmuştur. Bir kısmı Tarsus ilçesinde kaldılar, halen Başmakçı adı ile anılan bir köy kurdular. Yola devam eden cemaat mensuplarının bir kısmı kuzeye, diğer bir kısmı da batı yönüne doğru yollarına devam ettiler. Kuzeye gidenler Çorum civarına, Batı yönüne giden grup ise bugün Başmakçı olarak isimlendirilen topraklara yerleştiler. Bundan böyle bu yerleşim yerinin adı Başmakçı olarak anılmaya başlandı.
Başmakçı ahalisinin bu bölgeye gelişlerinin 1100-1200 yıllarında olduğu anlaşılıyor. Bu iddiaya destek olarak Başmakçı'nın manevi koruyucusu Abdulkâdir Geylanî'nin talebesi olan Abdurrahman Sultan'ın yaşadığı dönemin 1100-1200 yıllarında olduğudur.
Anadolu Selçuklularının dağılmasından sonra Germiyanoğulları Beyliği hakimiyetine geçmiştir. 1276 yılında Germiyanoğulları Beyliği'ne bağlı bir köy (karye) olarak kayıtlarda yer almaktadır. 1378 yılında Germiyan Beyi Şah Çelebi kızını Osmanlı Hükümdarı Yıldırım Beyazıt'a verince Başmakçı'nın da içinde bulunduğu bölge çeyiz olarak verilmiştir. Başmakçı, bu vesile ile Osmanlı toprağı olmuştur.
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi'ndeki Kanuni Sultan Süleyman dönemine ait tapu tahrir defterinde 47 haneli bir köy (karye) olarak görünmektedir. Yine 845 tarihli tamettuat (vergi) defterine göre Dazkırı kazasına bağlı, büyük bir köy olarak kayıtlara geçmiştir.
Başmakçı, tarih içerisinde Hüdavendigar, Sahipkarahisar ve Kütahya sancaklarına bağlanmıştır.
Başmakçı, 24 Ağustos 1892 saat 16.00 sıralarında meydana gelen büyük bir deprem ile sarsılmıştır. Bu deprem sırasında 110 ev tamamen yıkılmış 191 ev ise oturulamaz durumda ağır hasar görmüştür. Mevsimin yaz olması ve ahalinin tamamının harman yerinde olmasından dolayı ölüm olayı yaşanmamıştır. Bu depremden sonra Başmakçı, padişahın emri üzerine yeniden imar edilmiştir.
Başmakçı, düşman işgali görmemiştir. Ancak Çanakkale ve Kurtuluş savaşlarında çok sayıda şehit ve gazi vermiştir.
12 Temmuz 1945 yılında tam teşekkül bucak teşkilatı, 1952 yılında belediye kurulmuş olup, 1959 yılında Dinar'a bağlı iken, bu tarihte ilçe olan Dazkırı'ya bağlanmıştır. 19 Haziran 1987 tarihinde ise 3392 sayılı kanun ile ilçe haline dönüşmüştür. Tek beldesi Yaka'ydı. Adresi Dayalı Nüfus Tespit Çalışmalarına göre nüfusu 2.000'in altına düşen belde belediyelerinin kapatılması sebebiyle Yaka Belde Belediyesi (nüfusu 912) kapatılmıştır.
Ekonomi
İlçenin en önemli geçim kaynağı büyükbaş süt hayvancılığı, yumurta tavukçuluğu ve gül yağı üreticiliğidir. Türkiye'deki yumurta fiyatlarının belirlendiği bu ilçede, yaklaşık 6 milyon tavuk ile yumurta üretimi gerçekleştirilmektedir. Tavuk sayısı, insan nüfusundan 600 ila 650 kat daha fazladır. Tavuk sayısı, nüfusa göre oranlandığında ise kişi başına yaklaşık 1.200 tavuk düşmektedir.[3] 6.000'in üzerinde kültür ırkı süt ineği ile önemli sayılabilecek miktarda süt üretilmektedir. Ayrıca, gül yağı üretimi yapılmakta olup yağın dış ülkelere ihracı ile ilçeye önemli derecede gelir sağlanmaktadır.
Başmakçı, halk arasında "Afyonkarahisar'ın kooperatifler ilçesi" olarak adlandırılır. Üretici, girişimci yaptığı en küçük uğraşıyı kooperatif kurarak devam ettirmektedir.
Nüfus
İlçenin nüfusu, 2023 yılında yapılan Adrese Dayalı Nüfus Tespit çalışmalarına göre toplam 10.031'dir. Nüfusunun 4.906'sı ilçe merkezinde, geriye kalan 4.447'si ise kasaba ve köylerde yaşamaktadır. İlçe, 14 köy ve 8 mahalleden oluşmaktadır.
Spor
Başmakçı ilçesini, Afyonkarahisar Amatör Liglerinde Başmakçıspor temsil etmektedir. Maçlarını Başmakçı İlçe Sahasında oynamaktadır.
Kaynakça
Dış bağlantılar
