Aslan Asker Şvayk (çeşitli dillerdeki çevirilerde Švejk, Schweik ya da Schwejk olarak da yazılır, [ˈʃvɛjk] olarak okunur), Jaroslav Hašek'in taşlama türündeki mizahromanıdır. Kitabın illüstrasyonlarınıJosef Lada, Hašek'in ölümünün ardından tamamlamıştır. Çekçe olan kitabın orijinal adı Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války (İyi Asker Şvayk'ın I. Dünya Savaşı'ndaki Kaçınılmaz Maceraları)'dır.
Hašek'in ilk amacı Şvayk'ın altı ciltten oluşmasıydı. Ne var ki, ancak dördünü tamamlayabildi. Yazarın 1923'te tüberküloz'dan ölmesinin ardından, bu dört cilt genellikle bir kitapta toplandı.
Özeti
Roman Çek savaş gönüllüsü Josef Švejk'ı ve ordudaki maceralarını anlatır. Öykü, Prag'a I. Dünya Savaşı'nı tetikleyen Saraybosna Suikastı haberinin gelişiyle başlar. Švejk, Avusturya İmparatoru'na sadakatle hizmet etmeye öylesine heveslidir ki, kimse onun apaçık bir embesil mi olduğunu yoksa Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Ordusu'nun savaş çabalarının altını kurnazca kazıdığını anlayamaz. Buna rağmen, politik olarak hassas konularda yorumlar yapınca bir gizli polis tarafından tutuklanır ve hapse yollanır. Salıverilmeden önce de tımarhaneye yollanmıştır. Romatizma ağrıları çektiğinden hizmetçi kadının ittiği bir tekerlekli sandalye ile Prag'daki askere alma bürosuna gider. Ne yazık ki, Josef Švejk hasta numarası yaptığı düşünülerek hastaneye yollanır. Sonunda, askeri papaz Otto Katz'ın emir eri olarak orduya sevk edilir. Katz, Şvayk'ı kumarda Teğmen Lukaš'a kaptırır, Şvayk teğmenin emir eri olur. Cepheye yollanmak üzere hazırlanması için Lukaš taburuyla birlikte Güney Bohemya'daki České Budějovice kışlasına yollanır. Şvayk, Lukaš'ın bindiği treni ve istasyonda beklediği halde Budějovice'ye giden diğer trenleri de kaçırır. Bunun üzerine Güney Bohemya'da Budějovice'yi bulmak için anlamsız bir yürüyüşe geçer. Sonunda her ne kadar ısrarla reddetse de asker kaçağı olarak tutuklanır ve birliğine kadar götürülür. Bundan sonra itaatinden dolayı terfi ettirilir.
Birlik, bundan sonra Doğu Cephesi'nde doğru uzun bir yolculuğa çıkar. Bir Macar sınır kasabasında durduklarında gene tutuklanır. Bu kez, saygın bir Macar vatandaşını da işin içine sokar kavga çıkarıp sokakta dövüşmekten. Cepheye varmadan, bir göle vardıklarında sahipsiz bir Rus üniformasını üzerinde denerken Rus asker kaçağı olduğu sanılarak hapse atılır. Daha sonra, kendi safına yeniden katılmayı becerir. Tamamlanamamış olan roman, Şvayk herhangi bir çarpışmaya katılma şansı bulamadan ya da siperlere giremeden aniden bitiverir.
Kitapta öykü akışıyla doğrudan ilgili olmayan, Şvayk'ın anlattığı birçok anektot da vardır.
Yazınsal önemi ve eleştirisi
Birçok edebiyat eleştirmeni "Aslan Asker Şvayk"ı ilk savaş karşıtı roman olarak nitelendirir ve Remarque'ın Batı Cephesinde Yeni Bir şey Yok'unun öncülü olarak gösterir. Hatta, Joseph Heller eğer "Aslan Asker Şvayk"ı okumamış olsaydı "Catch-22" romanını hiç yazmamış olacağını söyler.[1][2]
Başka kültürel etkileri
Çekçe'de olan švejkovina, švejkovat ("şvayklamak"), švejkárna (askeri saçmalık), vb. kelimeler, Şvayk'ın aptallığı ve düzen yıkıcılığının dile birer yansımasıdır.[3]
Gerçek tarih, coğrafya ve günümüz bilimine anıştırma/gönderme
Roman, I. Dünya Savaşı'nda Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'da geçer. Çoklu etnik yapısıyla bu imparatorluk uzun zamandan beri süregelen acılarla ve gerilimlerle doludur. Modern silahlar ve tekniklerle kabaran I. Dünya Savaşı, hızla insan öğüten bir makina olmuştur. 1 milyonu Avusturya askeri olmak üzere 15 milyon insan ölür. Jaroslav Hašek bu karmaşaya katılmış ve romanında bunu incelemiştir.
Almanca konuşan Habsburglar ve imparatorluk yöneticileri Çek topraklarını 1526'dan beri yönetmekteydiler. 20. yüzyılın gelişiyle beraber Çek Krallığı'nın merkezi olan Prag'ın nüfusu patlar.
Endüstriyel devrimin etkisiyle büyük insan kitleleri şehre gelir. Çalışan sınıfın ayaklanışı kültürel devrime yol açar. Avusturya-Macaristan bu değişimleri umursamaz ve daha da yıpranıp, çağ dışı kalır. Sistem çürüdükçe, sıradan insanlar için saçma ve anlamsız bir hal alır. İmparatorluk güçleri, boş propaganda ve baskı yoluyla, muhaliflere karşı koymaları için zorlanır.
Kitaptaki bazı karakterler
Josef Lada'nın illüstrasyonuyla bir pub sandalyesinde Şvayk
Josef Švejk
Palivec, "pub" sahibi
Bretschneider, gizli polis
Askeri papaz Otto Katz
Teğmen Lukaš
Yüzbaşı Sagner
Albay Schröder
Jurajda, spiritualist aşçı
2. Teğmen Dub, sivil yaşamda kendini beğenmiş bir okul müdürü
Levazım Subayı Çavuş-Binbaşı Vaněk
Gönüllü asker Marek
Vodička, istihkâmcı, Şvayk'ın Macarlardan nefret eden arkadaşı
Askeri okul öğrencisi Biegler, üst toplumsal sınıftan bir budala
Baloun, obur bir kişi, Şvayk'tan sonra Lukaš'ın emir eri
Şvayk çizgi romanlara, filmlere, bir operaya, bir müzikale, heykellere konu ve Avrupa'daki birçok restorana tema oldu.
Arthur Koestler tamamlanamamış "Aslan Asker Şvayk Yine Savaşa Gidiyor" (The Good Soldier Schweik Goes to War Again)[kaynak belirtilmeli] üzerinde çalıştı.
Robert Kurka romana dayalı bir opera yazdı, ilk kez 1958'de oynandı.
The Fateful Adventures of the Good Soldier Svejk During the World War, Book One: çev. Zdeněk "Zenny" Sadlon ve Emmett Joyce, (1997 E-book; 2000 paperback, ISBN 978-1-58500-428-7), Book Two: tr. Zdeněk "Zenny" Sadlon 2005 (E-book),[6] Books 3 & 4 (E-book).[7]
İlk çevirisi Hašek'in orijinalinin tam etkisini vermemektedir. Bazı kısımları eksiktir. Hašek'in diline tamamen karşıt bir biçimde, yazım tarzı kurudur ve hayalgücü eksiktir. Dah sonraki çeviriler daha iyiye doğru giderler.[kaynak belirtilmeli]
^Červinková, Hana (2004). "Time to Waste". The Journal of Power Institutions In Post-Soviet Societies. Cilt 1. 29 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2008.
