Amonyum klorür ya da daha çok bilinen adıyla Nişadır, formülü NH4Cl olan bir kimyasal bileşiktir. Suda yüksek oranda çözünen, beyaz kristallere sahip bir tuzdur. Amonyumklorür çözeltileri hafif asidiktir. Doğada mineral halde bazı volkan bacalarının etrafında bulunan haline sal amonyak denir. Bazı tür meyan ballarında bir aroma maddesi olarak kullanılır. Nişadır, hidroklorik asit ve amonyak arasında gerçekleşen reaksiyonla sonucu oluşur.
Bu yöntem yalnızca nişadır üretimi için temel yöntem olmakla kalmaz, aynı zamanda bazı endüstriyel işlemlerde amonyak salınımını en aza indirmek için de kullanılır.
Amonyum klorür, volkanik bölgelerde doğal olarak da oluşur ve duman salan deliklerin (fümerol) yakınındaki volkanik kayalar üzerinde oluşur. Kristaller doğrudan gaz halinde birikir ve suda kolaylıkla çözündükleri için kısa ömürlü olma eğilimindedirler. Doğada mineral halinde bulunan amonyum klorüre sal amonyak adı verilir.[8]
Amonyum klorür, amonyak gazı açığa çıkarmak için sodyum hidroksit gibi güçlü bir bazla reaksiyona girer:
NH4Cl + NaOH → NH3 + NaCl + H2O
Benzer şekilde, amonyum klorür de yüksek sıcaklıklarda alkali metal karbonatlarla reaksiyona girerek amonyak ve alkali metal klorür verir:
2 NH4Cl + Na2CO3 → 2 NaCl + CO2 + H2 O + 2 NH3
Sudaki kütlece %5 amonyum klorür çözeltisinin pH değeri 4,6 ila 6,0 aralığındadır.[9]
Amonyum klorürün diğer kimyasallarla olan bazı reaksiyonları, örneğin baryum hidroksit ile reaksiyonu ve suda çözünmesi gibi, endotermiktir.
Kullanım alanları
Amonyum klorürün baskın uygulaması, kloroamonyum fosfat gibi gübrelerde (dünya amonyum klorür üretiminin %90'ına karşılık gelir) bir nitrojen kaynağı olarak kullanılır. Bu şekilde döllenen ana mahsullar, Asya'daki pirinç ve buğday'dır.[10]
18. yüzyılda piroteknikte amonyum klorür kullanılmış ancak yerini daha güvenli ve daha az higroskopik kimyasallar almıştır. Amacı, alevdeki bakır iyonlarından yeşil ve mavi renkleri zenginleştirecek bir klor donörü sağlamaktı.
Nişadır, kalay kaplanacak, galvanizlenecek veya lehimlenecek metallerin hazırlanmasında "flux" olarak kullanılır. Uçucu bir metal klorür oluşturmak için yüzeydeki metal oksitlerle reaksiyona girerek iş parçalarının yüzeyini temizleyerek bir akı olarak çalışır. Bu amaçla, bir havya ucunun temizlenmesinde kullanılmak üzere hırdavatçılarda bloklar halinde satılır ve ayrıca lehime flaks olarak da katılabilir.
Tıp
Amonyum klorür öksürük ilaçlarında balgam söktürücü olarak kullanılır. Balgam söktürücü etkisi, bronşiyal mukoza üzerindeki tahriş edici etkiden kaynaklanır, bu da muhtemelen öksürmeyi kolaylaştıran aşırı solunum yolu sıvısının üretilmesine neden olur. Amonyum tuzları mide mukozası için tahriş edicidir, bunun sonucunda bulantı ve kusmaya neden olabilir.
Amonyum klorür, şiddetli metabolik alkaloz tedavisinde, distal renal tübüler asidozu teşhis etmek için oral asit yükleme testinde, bazı idrar yolu bozukluklarının tedavisinde idrarın pH'ını asit seviyesinde tutmak için sistemik bir asitleştirici ajan olarak kullanılır.[kaynak belirtilmeli]
Gıda
Amonyum klorür, sal amonyak veya salmiak adı altında E numarası koduyla gıda katkı maddesi olarak kullanılır. E510, ekmek yapımında maya besleyici ve asitleştirici olarak kullanılır.[14] Sığırlar için bir yem takviyesi; mayalar ve birçok mikroorganizma için besleyici ortamda bir bileşendir.
Amonyum klorür, tuzlu meyankökü (İskandinav ülkeleri, Benelüks ve kuzey Almanya'da popüler) adı verilen koyu renkli tatlıları tatlandırmak için kullanılır,[15] kurabiyelere çok gevrek bir doku vermek için fırıncılıkta ve tatlandırmak için Salmiakki Koskenkorva liköründe de kullanılır. İran, Tacikistan, Hindistan, Pakistan ve Arap ülkelerinde "noshader" olarak adlandırılır ve samosas ve jalebi gibi atıştırmalıkların gevrekliğini artırmak için kullanılır.
Türkiye'de daha çok piyasa adıyla nişadır olarak bilinir.
Laboratuvarda kullanım
Amonyum klorür tarihsel olarak soğutma banyolarında düşük sıcaklıklar üretmek için kullanılmıştır.[16]
Paleontolojide, amonyum klorür buharı fosillerin üzerine depoze edilir, burada madde parlak beyaz, kolayca çıkarılabilen ve fosilin sahip olabileceği herhangi bir renklenmeyi örten küçük kristallerden oluşan oldukça zararsız ve inert bir tabaka oluşturur ve bir açıyla aydınlatılırsa üç boyutlu örneklerin fotoğrafik dokümantasyonunda kontrastı oldukça artırır.[18] Aynı teknik arkeolojide fotoğrafçılıkta cam ve benzeri numuneler üzerindeki yansımayı ortadan kaldırmak için uygulanmaktadır.[19]
Organik sentezde doymuş NH4Cl çözeltisi tipik olarak reaksiyon karışımlarını söndürmek için kullanılır.[20]
^Seidell, Atherton; Linke, William F. (1919). Solubilities of Inorganic and Organic Compounds (2. bas.). D. Van Nostrand Company. Results here are multiplied by water's density at temperature of solution for unit conversion.
^Kosanke, K.L.; Kosanke, B.J.; Sturman, Barry T.; Winokur, Robert M. (2012). Ansiklopedik Piroteknik Sözlüğü (ve İlgili Konular). Journal of Pyrotechnics. ISBN978-1889526195.
^{{kitap kaynağı|soyadı1=Smith|ad1=Jim|soyadı2=Hong-Shum|ad2=Lily|başlık =Food Additives Data Book|yıl=2011|yayıncı=John Wiley & Sons|isbn=978-1444397734|sayfa=540|basım=2.2
^"Home - BCIN". Bcin.ca. 1 Ağustos 2017. 16 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.
^Robert K. Boeckman, Jr.; Douglas J. Tusch; Kyle F. Biegasiewicz (2015). "(S)-1,1-Diphenylprolinol Trimethylsilyl Ether". Org. Synth. 92: 309-319. doi:10.15227/orgsyn.092.0309.