Kasalukuyang kilala ang Wuhan bilang sentro ng politika, ekonomiya, pananalapi, komersiyo, kalinangan, at edukasyon ng Gitnang Tsina.[16] Ito ay isang pangunahing pusod ng transportasyon, kalakip ng dose-dosenang mga daambakal, daan at mabilisang daanan na dumaraan sa lungsod at nag-uugnay sa ibang mga pangunahing lungsod.[23] Dahil sa napakahalagang gampanin nito sa panloob na transportasyon, minsang tinutukoy ang Wuhan bilang "ang Chicago ng Tsina" ng banyagang mga sanggunian.[3][4][5] Ang "Ginintuang Daanang-tubig" ng Ilog Yangtze at ng pinakamalaking sangay nito, ang Ilog Han, ay bumabagtas sa pook urbano at hinahati ang Wuhan sa tatlong mga distrito: Wuchang, Hankou, at Hanyang. Tumatawid sa Yangtze sa lungsod ang Tulay ng Ilog Yangtze sa Wuhan. Di-kalayuan matatagpuan ang Saplad ng Tatlong Bangin, ang pinakamalaking estasyon ng kuryente sa mundo ayon sa nakakabit na kapasidad.
Habang naging isang nakagisnang lugar ng paggawa ang Wuhan sa loob ng maraming mga dekada, isa na rin ito sa naging mga lugar na naghihikayat ng makabagong pagbabago sa industriya. Ang Wuhan ay binubuo ng tatlong mga pambansang sona ng pagpapaunlad, apat na siyentipiko at teknolohikong mga liwasang pagpapaunlad, higit sa 350 mga suriang pananaliksik, 1,656 na mga negosyo sa makabagong teknolohiya, maraming mga enterprise incubator, at mga pamumuhunan mula sa 230 Fortune Global ng 500 mga kompanya.[24] Nakalikha ito ng GDP na US$ 224 bilyon noong 2018. Nakahimpil sa lungsod ang Dongfeng Motor Corporation, isang tagagawa ng mga kotse. Tahanan din ang Wuhan ng maraming mga kilalang surian sa mataas na edukasyon, kabilang na ang Unibersidad ng Wuhan na pumapangatlo sa buong bansa noong 2017,[25] at ang Huazhong University of Science and Technology.
Dumanas ang Wuhan noon sa mga banta ng pagbaha,[26] na nagpa-udyok sa pamahalaan na maglunsad ng mga mekanismong absorsiyon na di-nakapipinsala sa kalikasan upang maibsan ang pagbaha.[27] Noong 2017, itinalaga ng UNESCO ang Wuhan bilang isang Malikhaing Lungsod sa larangan ng pagdidisenyo.[28] Ibinukod ng Globalization and World Cities Research Network ang Wuhan bilang isang Beta world city.
Ang pangalang "Wuhan" ay isang portmanteau o pagsasama ng dalawang pangunahing mga lungsod sa hilaga at katimugang mga pampang ng Ilog Yangtze na bumubuo sa daklungsod ng Wuhan. Tumutukoy ang "Wu" sa lungsod ng Wuchang (Tsino: 武昌), na nasa katimugang pampang ng Yangtze, habang ang "Han" naman ay tumutukoy sa Hankou (Tsino: 汉口), na nasa hilagang pampang ng Yangtze.
Noong 1926, umabot ang Northern Expedition sa lugar ng Wuhan at ipinasiyang isanib ang Hankou, Wuchang at Hanyang para maging isang lungsod upang makalikha ng bagong kabisera para sa Nasyonalistang Tsina. Noong 1 Enero 1927,[36] ang naging lungsod ay inihayag bilang '武漢' (ang tradisyonal na mga Tsinong panitik para sa 'Wuhan'), na paglaon ay ginawang payak bilang '武汉'.[37][38][39]
Kasaysayan
Sinaunang kasaysayan
Pinamayanan na ang lugar ng Wuhan sa loob ng 3,500 taon. Matatagpuan sa kasalukuyang Distrito ng Huangpi ang Panlongcheng, isang sityong arkeolohiko na pangunahing ini-uugnay sa kultura ng Erligang (mga 1510 – mga 1460 B.K.) (na kakaunti lamang ang nakatira noong unang bahagi ng panahon ng Erlitou).
Noong Kanluraning Zhou ang Estado ng E, na isinunod ang pangalan sa isang panitik na daglat ng lalawigan ng Hubei, ay humawak sa kasalukuyang lugar ng Wuchang sa timog ng Ilog Yangtze. Pagkaraang sakupin ang estado ng E noong 863 B.K., pinamumuan ng Estado ng Chu ang kasalukuyang lugar ng Wuhan sa loob ng nalalabing mga panahon ng Kanluraning Zhou at Silanganing Zhou.
Sinaunang Imperyo ng Tsina
Noong dinastiyang Han, naging isang maabalang pantalan ang Hanyang. Ang Labanan sa Xiakou noong 203 P.K. at ang Labanan sa Jiangxia limang taon pagkaraan ng nasabing labanan ay ipinakipaglaban dahil sa kontrol sa Jiangxia Commandery (kasalukuyang Distrito ng Xinzhou sa hilagang-silangang Wuhan). Noong taglamig ng 208/9 P.K., naganap sa lugar ng mga bangin malapit sa Wuhan ang Labanan sa mga Pulang Bangin, ang isa sa pinakatanyag na mga labanan sa kasaysayan ng Tsina at mahalagang kaganapan sa Romansa ng Tatlong Kaharian (Romance of the Three Kingdoms).[40] Noong mga panahong iyon, itinayo ang mga pader upang maprotektahan ang Hanyang (206 P.K.) at Wuchang (223 P.K.). Ang huling nabanggit na kaganapan ay tumatanda sa pagtatatag ng Wuhan. Noong 223 P.K., itinayo sa Wuchang na panig ng Ilog Yangtze ang Toreng Yellow Crane, isa sa Apat na mga Dakilang Tore ng Tsina, sa utos ni Sun Quan, pinuno ng Silanganing Wu. Naging banal na lugar ng Taoismo ang tore.[41]
Dahil sa mga kaguluhan sa pagitan ng mga estado ng Silanganing Wu at Cao Wei, noong taglagas ng 228 P.K.,[a] Iniutos ni Cao Rui, apo ni Cao Cao at ang ikalawang emperador ng estado ng Cao Wei, si heneral Man Chong upang mamuno ng mga kawal papuntang Xiakou (夏口; sa kasalukuyang Wuhan).[43][44] Noong 279 P.K., sinakop ni Wang Jun at ng kaniyang mga hukbo ang mga estratehikong pook sa teritoryo ng Wu tulad ng Xiling (sa kasalukuyang Yichang, Hubei), Xiakou (夏口; kasalukuyang Hankou) at Wuchang (武昌; kasalukuyang Ezhou, Hubei).
Noong taglagas ng 550 P.K., ipinadala ni Hou Jing si Ren Yue upang salakayin si Xiao Si (蕭嗣), anak nina Xiao Daxin at Xiao Fan. Napatay ni Ren si Xiao Si sa labanan, at nang hindi na niya kayang lumaban, sumuko si Xiao Daxin, kaya nakuha at nakontrol ni Hou ang kaniyang lupa. Samantala, binalak ni Xiao Guan (na sa mga panahong iyon ay nakatira sa Jiangxia, 江夏, sa kasalukuyang Wuhan), na salakayin si Hou, ngunit ikinagalit ito ni Xiao Yi na naniniwalang may balak si Xiao Guan para sa trono, at ipinadala niya si Wang para salakayin siya. Noong tag-init ng 567 P.K., inatasan ni Chen Xu si Wu Mingche bilang gobernador ng Lalawigan ng Xiang at ibinigay sa kaniya ang pamumuno ng malaking bahagi ng mga hukbo laban sa Hua, kasama ang Chunyu Liang (淳于量). Nagkatagpo ang magkalabang mga panig sa Zhuankou (沌口, sa kasalukuyang Wuhan).
Matagal nang kilala ang lungsod bilang sentro ng mga sining (lalo na sa tula) at mga pag-aaral na intelektuwal. Bumisita si Cui Hao, isang bantog na manunula ng dinastiyang Tang, sa Toreng Yellow Crane noong unang bahagi ng ika-8 siglo; sa tulong ng kaniyang tula, naging pinakabantog na gusali ito sa katimugang Tsina.[45]
Noong tagsibol ng 877 P.K., binihag ni Wang Xianzhi ang Prepektura ng E (鄂州, sa kasalukuyang Wuhan). Bumalik muli siya sa hilaga, sumama muli sa mga puwersa ni Huang, at pinalibutan nila ang Song Wei sa Prepektura ng Song (宋州, sa kasalukuyang Shangqiu, Henan). Noong taglamig ng 877 P.K., sinamsam ni Huang Chao ang mga Prepektura ng Qi at Huang (黃州, sa kasalukuyang Wuhan).
Bago dumating si Kublai Khan noong 1259, nakarating sa kaniya ang balitang namatay na si Möngke. Ipinasiya niyang ilihim ang kamatayan ng kaniyang kapatid at ipinagpatuloy ang pananalakay sa lugar ng Wuhan, malapit sa Yangtze. Habang pinalibutan ng hukbo ni Kublai ang Wuchang, sumama sa kaniya si Uryankhadai.[kailangan ng sanggunian] Ang kasalukuyang Pagoda ng Wuying ay itinayo sa kahulihan ng dinastiyang Song sa kasagsagan ng mga pag-atake ng mga puwersang Monggol. Sa ilalim ng mga pinunong Monggol (dinastiyang Yuan, pagkaraan ng taong 1301), naging kabisera ng lalawigan ng Hubei ang prepektura ng Wuchang, na nakahimpil sa bayan. Ang Hankou mula Ming hanggang sa huling bahagi ng Qing ay nasa ilalim ng pamamahala ng lokal na pamahalaan sa Hanyang, bagamat isa na ito sa apat na pangunahing mga pamilihang pambansa (zh:四大名镇) ng dinastiyang Ming.
Dinastiyang Qing
Itinayo ang Templo ng Guiyuan ng Hanyang sa ika-15 taon ni Shunzhi (1658).[46] Sa pasimula ng ika-18 siglo, ang Hankou ay naging isa sa apat na pinakamahalagang mga bayan ng Tsina sa kalakalan. Noong kahulihan ng ika-19 siglo, idinugtong ang mga daambakal sa hilaga–patimog na aksis sa lungsod, kaya naging isang mahalagang lugar ang Wuhan ng paglipat-lipat ng mga kalakal at kargamento (transshipment) sa pagitan ng trapikong riles at trapikong ilog. Sa panahon ding ito nakakuha ang mga banyagang kapangyarihan ng mga konsesyon sa kalakalan. Hinati sa mga distritong pangkalakalan na hawak ng mga dayuhan ang baybay ng ilog ng Hankou. Ang mga distritong ito ay may mga tanggapan ng kompanyang pangangalakal, bodega, at pasilidad ng daungan. Ang mga Pranses ay may konsesyon sa Hankou.[47]
Wuhan noong 1864
Sa kasagsagan ng Himagsikang Taiping, hinawak ng mga puwersa ng mga rebelde ang lugar ng Wuhan sa loob ng maraming mga taon, at winasak ang Toreng Yellow Crane, Templong Xingfu, Templong Zhuodaoquan at iba pang mga gusali. Noong Ikalawang Digmaang Opyo (kilala sa Kanluranin bilang Digmaang Arrow, 1856–1860), tinalo ng mga banyagang kapangyarihan ang pamahalaan ng dinastiyang Qing, at nilagdaan nito ang mga Kasunduan ng Tianjin at ang Kumbensiyon ng Peking, na nagtatakdang gawing mga daungang pangangalakal (trading ports) ang labing-isang mga lungsod, kabilang ang Hankou. Noong Disyembre 1858, pinamunuan ni James Bruce, Ikawalong Erl ng Elgin, Mataas na Komisyoner sa Tsina, ang pagbiyahe ng apat na mga barkong pandigma sa Ilog Yangtze patungong Wuhan upang mangalap ng kinakailangang impormasyon para sa pagbubukas ng daungang pangangalakal sa Wuhan.
Noong tagsibol ng 1861, ipinadala sa Wuhan sina Tagapayo Harry Parkes at Almirante Herbert upang buksan ang isang daungang pangangalakal. Sa batayan ng Kumbensiyon ng Peking, tinapos ni Harry Parkes ang Kasunduang Hankou Lend-Lease kasama si Guan Wen, ang gobernador-heneral ng Hunan at Hubei. Ito ay nagpabili ng 30.53 kilometro kuwadrado (11.79 milyang kuwadrado) na sakop sa kahabaan ng Ilog Yangtze (mula sa kasalukuyang Daang Jianghan hanggang Daang Hezuo) upang maging isang Konsesyong Briton at pinahintulutan ang Britanya na makapagtatag ng kanilang konsulado sa konsesyon. Kaya naging isang bukas na daungang pangangalakal ang Hankou.[kailangan ng sanggunian]
Mga dayuhang konsesyon sa kahabaan ng Hankow Bund, mga taong 1900.
Noong 1889, inilipat si Zhang Zhidong, opisyal ng Qing, mula puwestong Birey ng Liangguang (mga lalawigan ng Guangdong at Guangxi) sa Birey ng Huguang (mga lalawigan ng Hunan at Hubei). Pinamunuan niya ang lalawigan s loob ng 18 taon, hanggang 1907. Sa panahong ito, ipinaliwanag niya ang teoriya ng "Tsinong pag-aaral bilang saligan, Kanluraning pag-aaral para sa paglalapat," na kilala bilang huwarang ti-yong. Nagtayo siya ng maraming mga industriyang mabibigat, nagtatag siya Hanyang Steel Plant, Minahang Bakal ng Daye, Minahang Karbón ng Pingxiang, at Hubei Arsenal at nagtayo ng pampook na mga industriyang tela, na nagpasulong sa lumalagong makabagong industriya sa Wuhan. Samantala, sinimulan niya ang pagbabago sa edukasyon. Binuksan niya ang dose-dosenang mga makabagong organisasyon sa edukasyon, tulad ng Akademya ng Klasikong Pag-aaral ng Lianghu (Hunan at Hubei; Lianghu Academy of Classical Learning), Pangkalahatang Suriang Pambayan (Civil General Institute), Pangkalahatang Suriang Pangmilitar (Military General Institute), Surian ng mga Wikang Dayuhan (Foreign Languages Institute) at Pangkalahatang Paaralang Pantagapagturo ng Lianghu (Hunan and Hubei; Lianghu General Normal School), at pumili siya ng maraming mga estudyante para makapag-aral sa ibayong-dagat, na nagpataguyod sa pagpapaunlad ng makabagong edukasyon ng Tsina. Dagdag pa ang pagsasanay niya ng isang makabagong militar at pagbubuo niya ng isang makabagong hukbo sa Hubei. Lahat ng mga ito ay nakapaglatag ng matibay na pundasyon para sa modernisasyon ng Wuhan.[kailangan ng sanggunian]
Unang nakilala bilang Hubei Arsenal, ang Hanyang Arsenal ay itinatag ni Zhang Zhidong noong 1891. Pinauwi niya ang mga pondong para sa Plota ng Nanyang sa Guangdong upang maitayo ang taguan ng mga sandata. Nagkakahalaga ito ng humigit-kumulang 250,000 libra esterlina at itinayo ito sa loob ng 4 na taon.[48] On 23 April 1894, construction was completed and the arsenal, occupying some 40 akre (160,000 m2), could start production of small-caliber cannons. It built magazine-fed rifles, Gruson quick fire guns, and cartridges.[49]
Nagsimula sa Wuhan ang Himagsikang Wuchang ng Oktubre 1911 na nagpatalsik sa dinastiyang Qing.[50] Bago ang himagsikan, masigasig sa lungsod ang mga samaháng tutol sa Qing. Noong Setyembre 1911, isang pagsiklab ng mga pagtutol sa Sichuan ay pumilit sa mga awtoridad ng Qing na magpadala ng bahagi ng Bagong Hukbong nakahimpil sa Wuhan upang supilin ang panghihimagsik.[53] Noong Setyembre 14, natatag ang Literary Society (文學社) at ang Progressive Association (共進會), dalawang pampook na mga samaháng rebolusyonaryo sa Hubei,[53] ng kanilang magkatulong na himpilan sa Wuchang at nagplano ng isang himagsikan. Sa umaga ng Oktubre 9, sumabog ang isang bomba sa tanggapan ng politikal na kaayusan nang wala pa sa panahon at nagpababala sa mga lokal na awtoridad.[54] Ang pagpapahayag ng himagsikan, beadroll at ang opisyal na sagisag ng mga rebolusyonaryo ay napunta sa mga kamay ni noo'y gobernador-heneral ng Hunan at Hubei na si Rui Cheng, na pinag-utos ang paggiba ng himpilan sa parehong araw at humayo upang huliin ang mga rebolusyonaryong nakatala sa beadroll.[54] Ito ay nagpapilit sa mga rebolusyonaryong maglunsad ng himagsikan nang mas-maaga.[50]
Sa gabi ng Oktubre 10, nagpaputok ng mga armas ang rebolusyonaryo para ihudyat ang himagsikan sa mga kuwartel inhenyeriya ng Bagong Hukbo ng Hubei.[50] Namuno naman sila sa Bagong Hukbo ng lahat ng mga kuwartel para sumali sa rebolusyon.[55] Sa ilalim ng paggabay nina Wu Zhaolin, Cai Jimin at iba pa, kinuha ng hukbong rebolusyonaryo na ito ang opisyal na tiráhan ng gobernador at mga tanggapan ng pamahalaan.[53] Nagsitakas si Rui Cheng papunta sa barkong Chuyu. Tumakas din sa lungsod si Zhang Biao, ang komandante ng hukbong Qing. Umaga ng ika-11, nakuha ng hukbo rebolusyonaryo ang buong lungsod ng Wuchang, ngunit naglaho ang mga pinuno tulad nina Jiang Yiwu at Sun Wu.[50] Kaya inirekomenda ng walang pinuno na hukbong rebolusyonaryo si Li Yuanhong, ang pangalawang gobernador ng hukbong Qing, bilang púnong komandante.[56] Itinatag ni Li ang Pamahalaang Militar ng Hubei, inihayag ang pagbuwag ng pamumunong Qing sa Hubei, ang pagtatatag ng ng Republika ng Tsina at inilathala ang isang bukas na telegrama na humihikayat sa ibang mga lalawigan na sumama sa rebolusyon.[50][53]
Pagkalat ng rebolusyon sa ibang mga bahagi ng bansa, itinuon ng pamahalaang Qing ang mga puwersang militar na loyalista upang supilin ang himagsikan sa Wuhan. Mula Oktubre 17 hanggang Disyembre 1, ipinagtanggol ng hukbong rebolusyonaryo at mga pampook na boluntaryo ang lungsod sa Labanan sa Yangxia laban sa mas-marami at mas-malakas sa armas na mga puwersang Qing na pinamunuan ni Yuan Shikai. Darating sa Wuhan si Huang Xing noong unang bahagi ng Nobyembre upang pamunuan ang hukbong rebolusyonaryo.[53] Kasunod ng matinding labanan at maraming namatay at nasugatan, sinakop ng mga puwersa ng Qing ang Hankou at Hanyang. Subalit nagkasundo si Yuan na ihinto ang naka-ambang na pagsakop sa Wuchang at sumali sa mga usapang pangkapayapaan, na magbubunga paglaon sa pagbalik ni Sun Yat-sen mula sa pagkatapon at pagtatatag ng Republika ng China noong 1 Enero 1912.[52][57] Sa pamamagitan ng Himagsikang Wuchang, nakilala rin ang Wuhan bilang dakong sinilangan ng Rebolusyong Xinhai na ipinangalan mula sa taong Xinhai sa kalendaryong Tsino.[58] May mga museo at memoryal ang lungsod bilang pag-ala-ala sa rebolusyon at libu-libong mga martir na namatay habang ipinagtatanggol ang rebolusyon.
Republika ng Tsina
Isang mapa ng Wuhan na ipininta ng mga Hapones noong 1930, kalakip ang Hankou bilang pinakamaunlad na bahagi
Kalakip ng hilagang karugtong ng Northern Expedition, lumipat ang sentro ng Dakilang Rebolusyon sa limasan ng Ilog Yangtze mula sa limasan ng Ilog Perlas. Noong Nobyembre 26, ipinasya ng KMT Central Political Committee na ilipat ang kabisera sa Wuhan mula Guangzhou. Noong kalagitnaan ng Disyembre, dumating sa Wuhan ang karamihan sa mga komisyoner ng ehekutibong sentral ng KMT at komisyoner ng pamahalaang pambansa, nagtatag ng pansamantalang pagpupulong na magkasama ang komisyoner ng ehekutibong sentral ng KMT at komisyoner ng pamahalaang pambansa, ginampanan ang pangunahing mga aktibidad ng punong tanggapan ng partidong sentral at ng Pamahalaang Nasyonal, inihayag na magtatrabaho sila sa Wuhan noong 1 Enero 1927, at ipinasiyang pagsamahin ang mga bayan ng Wuchang, Hankou, at Hanyang para gawing Lungsod ng Wuhan, na tinawag na "Distritong Kapital". Ang pamahalaang pambansa ay nasa Gusaling Nanyang sa Hankou, habang pinili ng mga punong tanggapn ng partidong sentral at ng ibang mga samahán na maghimpil sa Hankou o Wuchang.[20]
Noong Marso 1927, dumalo si Mao Zedong sa Ikatlong Plenum ng Komite ng Ehekutibong Sentral ng KMT sa Wuhan, na nilayong tanggalan si Heneral Chiang ng kaniyang kapangyarihan at hirangin si Wang Jingwei bilang pinuno. Naantala ang unang yugto ng Northern Expedition dahil sa hidwaang politikal sa Kuomintang kasunod ng pagbubuo ng pangkat sa Nanjing noong Abril 1927 laban sa umiiral na pangkat sa Wuhan.[59] Nagkita sa Wuhan ang mga kasapi ng Partidong Komunista ng Tsina na nakaligtas mula sa masaker ng Abril 12 atmuling inihalal si Chen Duxiu (Ch'en Tu-hsiu) bilang Kalihim Heneral ng Partido.[60] May bahaging inudyukan ng paglilinis ng mga Komunista sa loob ng partido ang politikal na hidwaan, na tumanda ng katapusan ng First United Front, at samdaling bumaba sa puwesto ng pagiging komandante ng Pambansang Hukbong Katihan ng Rebolusyonaryo si Chiang Kai-shek.[61]
Noong Hunyo 1927, nagpadala si Stalin ng isang telegrama sa mga Komunista sa Wuhan, na humihiling ng mobilisasyon ng isang hukbo ng mga manggagawa at magsasaká.[62] Ikina-alarma ito ni Wang Jingwei, na pumasiyang wakasan ang ugnayan sa mga Komunista at makipagkasundo kay Chiang Kai-shek. Ang kudeta sa Wuhan ay isang pagbabagong pampolitika noong 15 Hulyo 1927 na ginawa ni Wang Jingwei tungo kay Chiang Kai-shek at sa kaniyang karibal na pangkat ng KMT na nakabase sa Shanghai. Itinatag sa Wuhan noong 21 Pebrero 1927 ang Pamahalaang Nasyonalista ng Wuhan, at natapos noong 19 Agosto 1927.[63] Pagkaraan ng katapusan ng Northern Expedition, itinaas ang pangmunisipyong antas ng Hankou sa munisipalidad na kontrolado ng pambansang pamahalaan.
Noong pagbaha sa Tsina ng 1931 na isa sa pinakanakamamatay na pagbaha sa kasaysayan ng mundo, naging kanlungan ang Wuhan para sa mga biktima ng pagbaha mula sa mga kalapit na lugar, na dumaragsa na simula noong kahulihan ng tagsibol. Ngunit nang bumaha mismo ang lungsod noong simula ng tag-init, at kasunod ng nakamiminsalang pagbigay ng dike bago mag-alas-6 ng umaga noong Hulyo 27,[64]:270 tinatayang 782,189 urbanong mamamayan at rural na mga bakwit ang nawalan ng tirahan. Sumakop ang baha sa lawak na 32 milya kuwadrado, at nasa maraming talampakan ng tubig ang taas ng baha sa lungsod na tumagal ng halos tatlong mga buwan.[64]:269–270 Maraming nagtipon sa mga pulo o mga tuyong bahagi ng lupa ng lungsod, kalakip ng 30,000 na kumubli sa isang pilapil ng daambakal sa gitnang Hankou. Dahil sa kakulangan ng makakain at pagguho ng kalagayang pangkalinisan sa lungsod, libu-libo ang binawian ng buhay dulot ng mga sakit.[65] Inilarawan ni Jin Shilong, Nakatataas na Inhinyero sa Hubei Flood Prevention Agency, ang pagbaha (sa Ingles):
There was no warning, only a sudden great wall of water. Most of Wuhan's buildings in those days were only one story high, and for many people there was no escape- they died by the tens of thousands. ... I was just coming off duty at the company's main office, a fairly new three-story building near the center of town ... When I heard the terrible noise and saw the wall of water coming, I raced to the top story of the building. ... I was in one of the tallest and strongest buildings left standing. At that time no one knew whether the water would subside or rise even higher.[64]:270
Umabot ang pinakamataas na marka ng tubig-baha noong Agosto 19 sa Hankou, na umabot ng 16 metro (53 talampakan) na higit pa sa karaniwan.[66][67] Noong 1936, nang tumama ang likas na sakuna sa Gitnang China na nagdulot ng malawakang pagbaha sa Hebei, Hunan, Jiangxi, Wuhan at Chongqing sanhi ng pag-apaw ng mga Ilog Yangtze at Huai, lumikom ng pera at mga materyal si Ong Seok Kim, Kalihim ng Sitiawan Fundraising and Disaster Relief Committee, bilang suporta sa mga biktima.[68][69][70][71]
Bapor kanyonero ng Zhongshan
Noong Ikalawang Digmaang Tsino-Hapones at kasunod ng pagbagsak ng Nanking noong Disyembre 1937, naging pansamantalang kabisera ng pamahalaang Kuomintang ng Tsina ang Wuhan, at naging isa pang sentro ng pakikipaglaban sa himpapawid simula noong unang bahagi ng 1938 sa pagitan ng makabagong pang-isahang eroplano na nagdadala ng bomba at eroplanong pandigma ng mga puwersa ng Hukbong Imperyal ng Hapon at ang Hukbong Himpapawid ng Tsina, na kinabibilangan ng suporta mula sa Soviet Volunteer Group sa kapuwang mga eroplano at tauhan, habang naglaho ang suporta mula sa Estados Unidos sa mga kagamitang pandigma.[72] Habang nagpatuloy ang labanan noong 1938, ang Wuhan pati ang nakapaligid na rehiyon ay naging sityo ng Labanan sa Wuhan. Pagkaraang kinuha ng mga Hapones noong kahulihan ng 1938, naging isang pangunahing sentro ng mga operasyong lohistika ng mga Hapones ang Wuhan sa katimugang Tsina.
Si Chiang Kai-Shek na sinusuri ang mga sundalong Tsino sa Wuhan habang papalapit ang mga puwersang Hapones sa lungsod
Noong unang bahagi ng Oktubre 1938, pumunta sa silangan at hilaga ang mga hukbong Hapones sa dakong labas ng Wuhan. Dahil diyan, kinailangang lumipat pakanluran sa Hubei at Sichuan ang maraming mga kompanya at negosyo pati maraming bilang ng tao. Ang hukbong dagat ng KMT ay bumalikat ng pananagutan ng pagdepensa ng Ilog Yangtze sa pamamagitan ng pagpapatrolya. Noong Oktubre 24, nakipagdigma ang Zhongshan, bapor kanyonero ng KMT, sa anim na mga sasakyang panghimpapawid ng mga Hapones habang nagpapatrolya ng mga katubigan ng Ilog Yangtze malapit sa bayan ng Jinkou (Distrito ng Jiangxia sa Wuhan) sa Wuchang. Bagamat napabagsak ng Zhongshan ang dalawa sa mga eroplano, pinalubog ng mga Hapones ang bapor kanyonero na ikinasawi ng 25. Noong 1997 iniahon ito mula sa kailaliman ng Ilog Yangtze at inayos ito sa isang pampook na gawaan ng barko. Kasalukuyang nasa isang museong itinayo nang may layon sa Distrito ng Jiangxia ang Zhongshan, na binuksan noong 26 Setyembre 2011.[73]
Bilang mahalagang sentro sa Yangtze, isang mahalagang base ang Wuhan para sa mga operasyong Hapones sa Tsina.[74] Noong 18 Disyembre 1944, binomba ang Wuhan ng 77 eroplanong Amerikano na nagdadala ng bomba, at humantong sa isang mapaminsalang sunog na ikinawasak sa malaking bahagi ng lungsod.[75] Sa loob ng susunod na tatlong mga araw, binomba ng mga Amerikano ang Wuhan, na nagpawasak sa lahat ng mga daungan at bodega ng lungsod, pati na ang mga baseng panghimpapawid ng mga Hapones sa lungsod. Ikinasawi ng libu-libong mga Tsinong sibilyan ang mga pambobombang ito.[75] "Ayon sa estadistika ng mga nadisgrasya na tinipon ng lungsod ng Hankou noong 1946, higit sa 20,000 katao ang namatay o nasugatan sa mga pambobomba noong Disyembre 1944."[76]
Bumalik ang Wuhan sa pamamahala ng Tsina noong Setyembre 1945. Sa pangasiwaan, unang sinama ang Wuchang at Hanyang upang mabuo ang bagong Lungsod ng Wuchang, subalit noong Oktubre 1946 hiniwalay ang mga ito bilang Lungsod ng Wuchang (kasama ang Wuchang) at Kondado ng Hanyang. Naging isang munisipalidad na kontrolado ng estado ang Hankou noong Agosto 1947. Sa militar na pangasiwaan, itinatag sa Wuhan ang Wuhan Forward Headquarters na pinamunuan ni Bai Chongxi.[77]
Sa kasagsagan ng mga huling yugto ng Digmaang Sibil ng Tsina, hinangad ni Bai na makipagpayapaan, at ipinanukala na maaring mamuno sa hilagang Tsina ang Partido Komunista habang sa katimugang Tsina naman ang pamahalaang Nasyonalista. Hindi ito tinanggap, at nilisan ni Bai at ng garison ng Wuhan ang lungsod noong 15 Mayo 1949. Pumasok sa Wuhan ang mga hukbo ng Hukbong Mapagpalaya ng Bayan noong hapon ng 16 Mayo 1949, Lunes.[78][79][80]
Republikang Bayan ng Tsina
Sa kaniyang tula na "Swimming" (1956) na nakaukit sa Bantayóg ng Pagbaha noong 1954 sa Wuhan, nakikini-kinita ni Mao Zedong ang "mga pader ng bato" na itatayo salungat sa agos.[81]
Muling itinatag ang Komisyon ng Katubigan ng Changjiang noong Pebrero 1950 kalakip ng mga punong tanggapan nito sa Wuhan. Mula Hunyo hanggang Setyembre 1954, naganap sa lalawigan ng Hubei ang nakamiminsalang mga pagbaha sa Ilog Yangtze. Dahil sa di-karaniwang dami ng pag-ulan gayon din ang pambihirang mahabang tag-ulan sa gitnang kahabaan ng Ilog Yangtze noong tag-sibol ng 1954, nagsimulang tumaas ang ilog mula sa karaniwang lebel nito noong huling bahagi ng Hunyo. Noong 1969, itinayo ang isang malaking bantayog na bato sa liwasan sa tabi ng ilog sa Hankou upang bigyang parangal sa mga kabayanihan sa paglaban sa mga pagbaha noong 1954.
Ang proyektong pagtatayo ng Tulay ng Ilog Yangtze sa Wuhan, kilala rin bilang Unang Tulay ng Ilog Yangtze, ay tinuring na isa sa pangunahing mga proyekto ng unang panlimang taon na panukala. Nagsimula ang pagtatayo sa mismong tulay noong 25 Oktubre 1955. Sa parehong araw ng 1957 natapos ang proyekto, at idinaos ang seremonya ng pagbubukas nito sa trapiko noong Oktubre 15. Pinagsama ng Unang Tulay ng Ilog Yangtze ang Daambakal ng Beijing–Hankou sa Daambakal ng Guangdong–Hankou upang maging Daambakal ng Beijing–Guangzhou, kaya binansagang 'lansangang bayan sa siyam na mga lalawigan' (九省通衢) ang Wuhan.
Kasunod ng Kumperensiya ng Chengdu, pumunta si Mao sa Chongqing at Wuhan noong Abril upang suriin ang kanayunan at mga pabrika. Sa Wuhan, tinawagan niya ang lahat ng mga pinuno ng mga lalawigan at munisipalidad na hindi dumalo sa kumperensiya na magbigay ng ulat ng kanilang trabaho. Ayon kay Tian Jiaying na kalihim ni Mao, ang Kumperensiya ng Wuhan ay pandagdag sa Kumperensiya ng Chengdu.[82]
Noong Hulyo 1967, sumiklab ang alitang sibil sa lungsod sa kasagsagan ng Insidente sa Wuhan ("Insidente ng ika-20 ng Hulyo"), isang armadong labanan sa pagitan ng dalawang magkalabang mga pangkat na nakikilaban para sa pamumuno ng lungsod noong karurukan ng Himagsikang Pangkalinangan.[83]
Noong 1981, sinimulan ng pamahalaang lungsod ng Wuhan ang muling pagtatayo ng Toreng Yellow Crane sa bagong lokasyon, mga 1 kilometro (0.62 milya) mula sa sinaunang sityo, at natapos ito noong 1985. Nawasak ang pinakahuling tore sa orihinal na lokasyon nito noong 1884, at nang itinayo ang Tulay ng Ilog Yangtze sa Wuhan noong 1957 ang isa sa mga trestle nito ay nasa dating sityo ng tore.[84]
Noong kasagsagan ng mga pagpoprotesta sa Liwasan ng Tiananmen noong 1989, hinarang ng mga mag-aaral sa Wuhan ang tulay pandaambakal ng Ilog Yangtze at nagtipon ang 4,000 pang mag-aaral sa estasyong daambakal.[85]:400 Nagsagawa ng isang 'sit-in' sa riles ang humigit-kumulang sanlibong mga estudyante. Natigil ang daloy ng trapikong riles sa kahabaan ng mga linyang Beijing-Guangzhou at Wuhan-Dalian. Hinikayat din ng mga mag-aaral ang mga empleyado ng pangunahing mga negosyong pagmamay-ari ng pamahalaan na magwelga.[85]:405 Napakaigting ng sitwasyon kaya iniulat na nag-bank run[b] ang mga residente at nag-panic-buying sila.[85]:408
Noong 22 Hunyo 2000, isang lipad ng Wuhan Airlines mula Enshi papuntang Wuhan ay napilitang umikot sa loob ng 30 minuto dahil sa pagkidlat at pagkulog. Bumagsak ang eroplano kalaunan sa mga pampang ng Ilog Han sa Distrito ng Hanyang,[88] na ikinasawi ng lahat na nakasakay rito (may samu't-saring mga tala ng bilang ng mga pasahero at tripulante). Pitong katao sa kalupaan ang namatay rin sa pagkabagsak nito.[89][90][91]
Matagal nang puntirya ng nakapipinsalang mga pagbaha ang lungsod, at sinasabing makokontrol ang mga ito ng mapaghangad na proyektong Saplad ng Tatlong Bangin, na natapos noong 2008.[103][104] Ikinasira ng bagyong taglamig sa Tsina noong 2008 ang panustos mg tubig sa Wuhan: aabot sa 100,000 katao ang nawalan ng suplay ng tubig nang pumutok ang ilang tubo.[105] Tumama ang bugso ng init sa Hilagang Emisperyo ng 2010 sa Wuhan noong Hulyo 3.[106]
Noong pagbaha sa Tsina ng 2010, naranasan ng Ilog Han sa Wuhan ang pinakamalalang pagbaha sa loob ng dalawampung mga tao, habang ipinagpatuloy ng mga opisyal ang pagsasalansan ng mga sako ng buhangin (sandbags) sa kahabaan ng mg Ilog Han at Yangtze sa lungsod at isinuri ang mga imbakan ng tubig.[107] Binaha muli ang lungsod noong pagbaha ng 2011, at ilang bahagi nito ay nawalan ng kuryente.[108] Noong pagbaha sa Tsina ng 2016, naranasan ng Wuhan ang 570 milimetro (22 pulgada) ng pag-ulan sa unang linggo ng Hulyo, lagpas sa tala ng pag-ulan noong 1991. Itinaas ang red alert para sa mabigat na pag-ulan noong Hulyo 2, ang parehong araw kung kailang namatay ang walong katao nang bumagsak sa kanila ang isang 15-metro (49 talampakang) bahagi ng isang mataas na pader na 2 metro (6.6 talampakan) ang taas.[109] Bahagyang lumubog sa baha ang sistemang subway ng lungsod, ang Wuhan Metro, pati ang pangunahing estasyong daangbakal ng lungsod.[110] Hindi bababa sa 14 residente ng lungsod ang namatay, isa ang nawawala, at higit sa 80,000 ang inilikas.[111]
Noong 31 Enero 2018, bumisita si Theresa May, Punong Ministro ng United Kingdom, sa Wuhan at binisitahan ang Toreng Yellow Crane at ang Tulay ng Ilog Yangtze sa Wuhan.[112] Noong Abril 26 sa parehong taon, bumisita si Punong Ministro Narendra Modi sa lungsod sa loob ng dalawang araw ng di-pormal na mga pagpupulong niya kay Pangulong Xi Jinping ng Tsina. Sa gitna ng pulong na ito, binisita nila ang Silangang Lawa at ang Museong Panlalawigan ng Hubei.
Sanggunian: China Meteorological Administration[118][119]
Pamahalaan at mga polisiya
Ang pangunahing tarangkahan ng komite ng Partidong Pangmunisipyo ng Wuhan
Isang sub-probinsiyal na lungsod ang Wuhan. Pinangangasiwaan ng pampook na Partido Komunista ng Tsina (CPC) ang pamahalaang pangmunisipyo, na pinamumunuan ng Kalihim ng CPC ng Wuhan (Tsino: 武汉市委书记) (kasalukuyang si Ma Guoqiang , 马国强. Ang pampook na CPC ay naglalabas ng mga kautusang pampangasiwaan, naniningil ng mga buwis, nangangasiwa sa ekonomiya, at namamahala sa isang tumatayong komite ng Kongresong Bayan ng Munisipyo sa paggawa ng mga pagpapasiyang pampolisiya at sa pamamahala sa lokal na pamahalaan.
Kabilang sa mga opisyal na pamahalaan ang alkalde (市长), kasalukuyang si Zhou Xianwang (周先旺), at mga bise-alkalde. Maraming mga kawanihan ay nakatuon sa batas, pampublikong seguridad, at ibang mga kapakanan.
Ang kasalukuyang Konsul Heneral ng Estados Unidos, ang Kagalang-galang na si Ginoong Jamie Fouss, ay itinalaga sa Wuhan noong Agosto 2017. Ipinagdiwang ng tanggapan ng Konsulado Heneral ng Estados Unidos, Gitnang Tsina (matatagpuan sa Wuhan) ang opisyal na pagbubukas nito noong 20 Nobyembre 2008, at ito ang kauna-unahang bagong konsulado ng Estados Unidos sa Tsina sa loob ng higit 20 mga taon.[128][129] Nakatakdang magbibigay ang konsulado ng mga serbisyo ng visa at mamamayan sa taglagas ng 2018.
Magtatatag ang mga bansang Hapon[130]
at Rusya[131] ng mga tanggapang konsular sa Wuhan.
Demograpiya
Historical population
Taon
Pop.
±% p.a.
1953
1,427,300
—
1982
4,101,000
+3.71%
1990
6,901,911
+6.72%
2000
8,312,700
+1.88%
2007
7,243,000
−1.95%
2010
9,785,388
+10.55%
2014
10,338,000
+1.38%
2015
10,607,700
+2.61%
Ang laki ng populasyon ay maaaring naapektuhan ng mga pagbabago sa mga dibisyong pampangasiwaan. 1953,[132][133] 1982,[134] 1990,[135] 2000 [121] 2007[136] 2015[137]
↑ 1.01.1"Archived copy" 图文："黄金十字架"写就第一笔. Sina. Marso 30, 2009. Inarkibo mula sa orihinal noong Marso 4, 2016. Nakuha noong Pebrero 21, 2018. 武汉历史上就是"九省通衢"，在中央促进中部崛起战略中被定位为"全国性综合交通运输枢纽"。{{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (tulong)CS1 maint: archived copy as title (link)
↑"九省通衢". The government of Wuhan. Inarkibo mula sa orihinal noong 27 Nov 2012. Nakuha noong 5 May 2019.
↑ 3.03.1"Foreign News: On To Chicago". Time. Hunyo 13, 1938. Inarkibo mula sa orihinal noong Enero 5, 2012. Nakuha noong Nobyembre 20, 2011. Maling banggit (Invalid na <ref> tag; maraming beses na binigyang-kahulugan ang pangalang "timemagazine" na may iba't ibang nilalaman); $2
↑ 4.04.14.2Jacob, Mark (Mayo 13, 2012). "Chicago is all over the place". Chicago Tribune. Inarkibo mula sa orihinal noong Mayo 11, 2013. Nakuha noong Mayo 22, 2012. Maling banggit (Invalid na <ref> tag; maraming beses na binigyang-kahulugan ang pangalang "Chicago is all over the place" na may iba't ibang nilalaman); $2
↑ 5.05.1水野幸吉 (Mizuno Kokichi) (2014). 中国中部事情：汉口 [Central China: Hankou]. Wuhan Press. p. 3. ISBN9787543084612. Maling banggit (Invalid na <ref> tag; maraming beses na binigyang-kahulugan ang pangalang "水野幸吉 Mizuno Kokichi 2014 3" na may iba't ibang nilalaman); $2
↑ 6.06.16.26.3"Archived copy" 武汉市历史沿革 (sa wikang Tsino). www.xzqh.org (行政区划网站). Agosto 6, 2014. Inarkibo mula sa orihinal noong Pebrero 10, 2018. Nakuha noong Pebrero 10, 2018.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)Maling banggit (Invalid na <ref> tag; maraming beses na binigyang-kahulugan ang pangalang "history2" na may iba't ibang nilalaman); $2
↑ 7.07.17.2"Archived copy" 行政建置 (sa wikang Tsino). Wuhan Municipal People's Government (武汉市人民政府门户网站). Enero 8, 2018. Inarkibo mula sa orihinal noong Oktubre 17, 2018. Nakuha noong Oktubre 17, 2018.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)Maling banggit (Invalid na <ref> tag; maraming beses na binigyang-kahulugan ang pangalang "xingzhengquhua" na may iba't ibang nilalaman); $2
↑"Archived copy" 武汉市信息公开. Inarkibo mula sa orihinal noong Abril 6, 2018. Nakuha noong Abril 5, 2018. 2017年2月19日，在武汉市第十四届人民代表大会第一次会议上当选为武汉市政府市长。{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
↑ 9.09.1"Wuhan Statistical Yearbook 2010"(PDF). Wuhan Statistics Bureau. Inarkibo mula sa orihinal(PDF) noong Nobyembre 5, 2011. Nakuha noong Hulyo 31, 2011. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (tulong)p. 15
↑ 16.016.1"Focus on Wuhan, China". The Canadian Trade Commissioner Service. Inarkibo mula sa orihinal noong Disyembre 12, 2013. Nakuha noong Pebrero 10, 2013.
↑Zhao Manfeng (赵满丰). "Archived copy" 国家中心城市 [National central cities]. usa.chinadaily.com.cn. Inarkibo mula sa orihinal noong Mayo 20, 2018. Nakuha noong Mayo 20, 2018.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
↑"Wuhan | China". Encyclopedia Britannica (sa wikang Ingles). Nakuha noong 2019-06-13.
↑Stephen R. MacKinnon (2008-05-21). Wuhan, 1938: War, Refugees, and the Making of Modern China. University of California Press. p. 12. ISBN978-0520254459.
↑"武汉获批全国首个交通枢纽研究试点城市". Ministry of Commerce of the People's Republic of China. 2009-06-25. Inarkibo mula sa orihinal noong 2012-12-24.
↑Government of Canada, Foreign Affairs Trade and Development Canada (2009-09-08). "Focus on Wuhan, China". www.tradecommissioner.gc.ca. Nakuha noong 2019-06-13.
↑"Archived copy" 武汉市历史沿革. XZQH.org (sa wikang Tsino). 行政区划网站xzqh.org. Agosto 6, 2014. Inarkibo mula sa orihinal noong Disyembre 11, 2017. Nakuha noong Abril 6, 2018. 1927年1月1日，中央临时联席会议宣布，国民政府在汉口开始办公。国民政府命令将武昌、汉口、汉阳三镇合为京兆区，定名"武汉"，作为临时首都。4月16日，武汉市政委员会成立，武昌市政厅撤销；三镇首次统一行政建制。{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
↑历史沿革. Inarkibo mula sa orihinal noong June 25, 2012. Nakuha noong March 21, 2012.
↑江汉综述. Inarkibo mula sa orihinal noong Pebrero 2, 2014. Nakuha noong Marso 21, 2012.
↑"武汉"的由来. Inarkibo mula sa orihinal noong Abril 25, 2012. Nakuha noong Marso 31, 2012.
↑"The engagement at the Red Cliffs took place in the winter of the 13th year of Jian'an, probably about the end of 208."(de Crespigny 1990:264) harv error: no target: CITEREFde_Crespigny1990 (help)
↑Images of the Immortal: The Cult of Lü Dongbin at the Palace of Eternal Joy by Paul R. Katz, University of Hawaii Press, 1999, page 80
↑Fenby, Jonathan. [2008] (2008). The History of Modern China: The Fall and Rise of a Great Power. ISBN978-0-7139-9832-0. pg 107, pg 116, pg 119.
↑ 52.052.1Welland, Sasah Su-ling. [2007] (2007). A Thousand Miles of Dreams: The Journeys of Two Chinese Sisters. Rowman Littlefield Publishing. ISBN0-7425-5314-0, ISBN978-0-7425-5314-9. pg 87.
↑Harrison Henrietta. [2000] (2000). The Making of the Republican Citizen: Political Ceremonies and Symbols in China, 1911-1929. Oxford University Press. ISBN0-19-829519-7, ISBN978-0-19-829519-8. pp 16-17.
↑Clark, Anne Biller. Clark, Anne Bolling. Klein, Donald. Klein, Donald Walker. [1971] (1971). Harvard Univ. Biographic Dictionary of Chinese communism. Original from the University of Michigan v.1. Digitized Dec 21, 2006. p 134.
↑Pietz, David (2002). Engineering the State: The Huai River and Reconstruction in Nationalist China 1927–1937. Routledge. ISBN0-415-93388-9. pp. xvii, 61–70.
↑"Archived copy". Inarkibo mula sa orihinal noong Pebrero 18, 2018. Nakuha noong Pebrero 18, 2018.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
↑ 75.075.1Fenby, Jonathan Chiang Kai-Shek China's Generalissimo and the Nation He Lost, New York: Carroll & Graf, 2004 page 447.
↑"Archived copy". Inarkibo mula sa orihinal noong Pebrero 18, 2018. Nakuha noong Pebrero 18, 2018.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
↑皮明庥，郑自来 2011, pp. 108–109 harv error: no target: CITEREF皮明庥，郑自来2011 (help)
↑三联生活周刊. "Archived copy" 1949年5月的武汉_三联生活周刊. www.lifeweek.com.cn. Inarkibo mula sa orihinal noong Pebrero 18, 2018. Nakuha noong Pebrero 18, 2018. 在一片树林里找到了解放军118师的师部，然后带着部队走进了武汉，进武汉市的时候已经是18点了"。{...}16日，解放军进城，{...}5月16日17点，张林苏就进了武汉。{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
↑1917-, Li, Rui; 1917-, 李锐 (2007). Li Rui wen ji. [Xianggang]: Xianggang she hui ke xue jiao yu chu ban you xian gong si. ISBN9789889958114. OCLC688480117. {{cite book}}: |last= has numeric name (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link) CS1 maint: numeric names: mga may-akda (link)
↑Thomas W. Robinson (1971). "The Wuhan Incident: Local Strife and Provincial Rebellion During the Cultural Revolution". The China Quarterly (47): 413–18. JSTOR652320.
↑John Pomfret, Michael Laris (9 May 1999). "Thousands Vent Anger in China's Cities". The Washington Post. Inarkibo mula sa orihinal noong March 15, 2018. Nakuha noong 7 May 2019. Xian, Wuhan and Chongqing, as well as Hong Kong, were among other cities where protests exploded.
↑祸从天降：汉江边4人被武汉坠毁飞机扫入江中 (sa wikang Tsino). Sina. Hunyo 22, 2000. Inarkibo mula sa orihinal noong Pebrero 21, 2018. Nakuha noong Enero 14, 2009.
↑Geoghegan, Tom (Abril 28, 2005). "How planes survive lightning". BBC News Magazine. BBC News. Inarkibo mula sa orihinal noong Pebrero 20, 2018. Nakuha noong Enero 14, 2009.
↑"防火墙之父"北邮校长方滨兴微博遭网民"围攻" (sa wikang Tsino). Yunnan Information Times. Disyembre 23, 2010. Inarkibo mula sa orihinal noong Hulyo 21, 2011. Nakuha noong Mayo 20, 2011.
↑微博热点：方滨兴武汉大学遇"扔鞋"抗议？. Yunnan Information Times (sa wikang Tsino). Mayo 19, 2011. Inarkibo mula sa orihinal noong Mayo 23, 2011. Nakuha noong Mayo 20, 2011.
↑"Archived copy" 2016年统计用区划代码和城乡划分代码：武汉市 (sa wikang Tsino). National Bureau of Statistics of the People's Republic of China. 2016. Inarkibo mula sa orihinal noong Marso 30, 2018. Nakuha noong Marso 30, 2018. 统计用区划代码 名称 420101000000 市辖区 420102000000 江岸区 420103000000 江汉区 420104000000 硚口区 420105000000 汉阳区 420106000000 武昌区 420107000000 青山区 420111000000 洪山区 420112000000 东西湖区 420113000000 汉南区 420114000000 蔡甸区 420115000000 江夏区 420116000000 黄陂区 420117000000 新洲区{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
↑kasama ang 396,597 katao sa Sonang Pagpapaunlad ng Bagong Teknolohiya ng Donghu (东湖新技术开发区), 67,641 katao sa Matanawing Sona ng Paglalakbay ng Donghu (Donghu Scenic Travel Zone; 东湖生态旅游风景区), at 36,245 katao sa Sona ng Industriyang Kimikal ng Wuhan (武汉化学工业区)
↑Shiger, A.G. The Administrative-Territorial Divisions of Foreign Countries, 2d ed, pp. 142–144. (Moscow), 1957 (Using 1953 census). Op cit. in Shabad, Theodore. "Shabad, Theodore (1959). "The Population of China's Cities". Geographical Review. 49 (1): 32–42. doi:10.2307/211567. JSTOR211567.". Geographical Review, Vol. 49, No. 1, pp. 32–42. American Geographical Society, Jan. 1959. Accessed 8 October 2011.
↑Great Soviet Encyclopedia, 2d ed. (Moscow), 1958. Op cit. in Shabad, supra.
↑"Wuhan, China : Christchurch City Council". Christchurch City Council. Inarkibo mula sa orihinal noong Setyembre 19, 2015. Nakuha noong Setyembre 1, 2015. A Friendship City Agreement was signed between the Mayors of Wuhan and Christchurch on Tuesday 4 April 2006.
↑"Archived copy". Inarkibo mula sa orihinal noong Oktubre 25, 2017. Nakuha noong Pebrero 24, 2018.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
↑"Archived copy". Inarkibo mula sa orihinal noong Setyembre 7, 2018. Nakuha noong Pebrero 24, 2018.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
↑"Archived copy". Inarkibo mula sa orihinal noong Setyembre 7, 2018. Nakuha noong Pebrero 24, 2018.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
↑"Archived copy" 武汉市国际友好交流城市结好时间表 [List of Dates of Establishment for Overseas Cities With Friendly Exchange Relationship]. www.whfao.gov.cn（Foreign Affairs Office of Wuhan Municipal Government）. Inarkibo mula sa orihinal noong Nobyembre 15, 2018. Nakuha noong Nobyembre 15, 2018.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
Maling banggit (Di ginamit sa teksto ang <ref> tag na may pangalang "Readmeok Sina" na binigyang-kahulugan sa <references>.); $2
Maling banggit (Di ginamit sa teksto ang <ref> tag na may pangalang "City government 九省通衢" na binigyang-kahulugan sa <references>.); $2
Talababa
↑Nabanggit sa biograpiya ni Man Chong sa Sanguozhi na naganap ang mga kaganapang ito sa ikatlong taon ng panahon ng Taihe (227–233) ng pamumuno ni Cao Rui, iyan ay ang taong 229 P.K. o Pagkaraan ng kapanganakan ni Kristo. Mali ito. Ito ay sa katunayan ang ikalawang taon ng panahon ng Taihe iyan ay ang taong 228 P.K., ayon sa Zizhi Tongjian.[42]
↑Ang bank run sa wikang Ingles ay ang nagkakaisang pagkilos ng maraming mga depositor na nais i-withdraw ang kanilang pera mula sa isang bangko dahil sa pag-aakala o sa tingin nila ay babagsak ito.[86]
.svg)
.svg)
.png){kind=small}
.png){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.gif){kind=small}
_(orn_ext).svg){kind=small}
.PNG){kind=small}
_-_coat_of_arms.gif){kind=small}
