Nazwa pochodzi od arabskiego wyrażenia النسر الواقعan-nasr al-wāqiʿ, „pikujący orzeł”[5][6]. Grecy nazywali ją stgr.ΛύραLyra, lira, podobnie jak całą konstelację. Rzymscy pisarze także określali ją słowem Lyra, ale również Fidis[6]. W 2016 roku nazwa została formalnie zatwierdzona przez Międzynarodową Unię Astronomiczną[7].
Wega była pierwszą po Słońcu sfotografowaną gwiazdą. Miało to miejsce 17 lipca 1850 roku. Jej dagerotyp otrzymano po stusekundowym naświetlaniu w obserwatorium Uniwersytetu Harvarda[6][4]. Była też pierwszą po Słońcu gwiazdą, której widmo zostało zarejestrowane (1872).
Wega jako gwiazda polarna
Tor ruchu precesyjnego osi ziemskiej na tle gwiazd
12 000 lat p.n.e. Wega znajdowała się bardzo blisko północnego bieguna nieba i pełniła rolę Gwiazdy Polarnej, tak jak obecnie Polaris. Odległość między Wegą i biegunem była jednak dziewięciokrotnie większa niż dzisiejsza odległość między biegunem i Polaris[8]. Położenie bieguna niebieskiego zmienia się w skali tysiącleci na skutek precesji osi ziemskiej i około roku 14 000 n.e. Wega ponownie zostanie gwiazdą biegunową.
Ruch własny
Wega obecnie zbliża się do Słońca w swoim ruchu wokół Centrum Galaktyki i według pomiarów sondy Hipparcos za 210 tysięcy lat stanie się jaśniejsza niż Syriusz, który wówczas będzie się już oddalał. Za 290 tysięcy lat będzie odległa o 17,1 roku świetlnego i osiągnie największą jasność (−0,81m), po czym również zacznie się oddalać. Za 480 tysięcy lat najjaśniejszą gwiazdą nieba kolejny raz stanie się Kanopus[9].
Charakterystyka fizyczna
Porównanie rozmiarów Wegi i Słońca
Jest to biała gwiazda ciągu głównego należąca do typu widmowego A0[1][5]. Jest około 37 razy jaśniejsza od Słońca[4], ma średnią temperaturę 9500 K[5]. Wydaje się obracać powoli wokół osi, ale jest to złudzenie wywołane orientacją osi obrotu gwiazdy – Wega jest zwrócona biegunem ku Ziemi[5]. W rzeczywistości rotuje bardzo szybko, wykonując pełny obrót w ciągu 17 godzin[2]. Tak prędka rotacja powoduje duże spłaszczenie biegunowe: promień biegunowy gwiazdy jest równy 2,42 R☉, podczas gdy równikowy – 2,73 promienia Słońca[2]. Efektem spłaszczenia jest także niejednorodność temperatury powierzchniowej: bliżej bieguna, gdzie otoczka gwiazdy jest cieńsza, temperatura sięga 10 070 K, na równiku ma wartość 8910 K[2]. W efekcie także jasność tej gwiazdy wydaje się większa – oceny jasności nie uwzględniające spłaszczenia i orientacji wskazywały, że jest równa 58,10L☉[3][4]. Ma ona masę około 2,15 M☉ i wiek około 471–700 milionów lat[2]. Jest mniej więcej w połowie okresu syntezywodoru w hel w jądrze; za około 650 milionów lat zakończy życie jako biały karzeł, przechodząc uprzednio w czerwonego olbrzyma lub cefeidę[4].
Jest to jedna z pierwszych gwiazd, wokół których odkryto dysk pyłowy[5]. Astronomowie dzięki satelicie IRAS od 1983 roku wiedzą, że gwiazdę otacza dysk zimnego (ok. −180 °C) pyłu. Złożona struktura dysku, z wyraźną wewnętrzną granicą, stanowi silną sugestię, że Wega ma układ planetarny. Obserwacje z użyciem koronografu w 2005 roku ograniczyły maksymalną masę ciał okrążających Wegę do 5–10 mas Jowisza[10]. Kosmiczny Teleskop Spitzera nie zaobserwował obiektów o masie większej niż 1–4 masy Jowisza w odległościach 100–200 au[2].
Zmiany mierzonej prędkości radialnej gwiazdy są przede wszystkim rezultatem aktywności Wegi. Po usunięciu takich sygnałów naukowcy znaleźli także sygnał, który może pochodzić od masywnej planety krążącej po bardzo ciasnej orbicie. Sygnał ma okres ok. 2,43 doby i odpowiada obiektowi o masie minimalnej ok. 20 M🜨. Jeżeli obiekt jest planetą krążącą blisko płaszczyzny równika gwiazdy, to jest to gorący jowisz o rzeczywistej masie ok. 0,6 MJ, a jego temperatura efektywna to ok. 3250 K. Istnienie tej planety wymaga jeszcze potwierdzenia[2][11].
Znaczenie kulturowe
Ze względu na jasność, Wega była ważną gwiazdą dla arabskich astronomów, Asyryjczyków w mitologii chińskiej i hinduskiej, oraz dla dawnych mieszkańców Polinezji[12]. Dla Polinezyjczyków trójkąt letni, zawierający Wegę (haw.Keoe), był „trójkątem nawigatorów” pomocnym w podróżach po rozległym Pacyfiku[13]. Zajście Wegi przed wschodem Słońca sygnalizowało początek jesieni dla starożytnych Rzymian[6].
Wega w fikcji
W książce KontaktCarla Sagana z układu planetarnego tej gwiazdy odebrano sygnał od pozaziemskiej cywilizacji. Na podstawie książki powstał film pod tym samym tytułem w reżyserii Roberta Zemeckisa[14].
↑ abcdefghijklmnSpencer A.S.A.HurtSpencer A.S.A. i inni, A Decade of Radial-velocity Monitoring of Vega and New Limits on the Presence of Planets, „The Astronomical Journal”, 161 (4), s. 157, DOI: 10.3847/1538-3881/abdec8, arXiv:2101.08801(ang.).
↑ abcdeAnderson E., Francis C: HIP 91262. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-06-23]. (ang.).
↑Yoichi Itoh, Yumiko Oasa, Misato Fukagawa. Coronagraphic Search for Extra-Solar Planets around Epsilon Eri and Vega. „The Astrophysical Journal”. 652 (2), s. 1729–1733, 2006. DOI: 10.1086/508420. arXiv:astro-ph/0608362. Bibcode: 2006ApJ...652.1729. (ang.).
.png)