Tradycyjna nazwa tej gwiazdy, Altair, wywodzi się od arabskiego wyrażenia النسر الطائرAl Naṣr al Ṭāïr, znaczącego „lecący orzeł”. Odnosiło się ono do tej gwiazdy oraz sąsiednich gwiazd Beta Aquilae (Alshain) i Tarazed. AlmagestPtolemeusza wymieniał tę gwiazdę pod nazwą stgr.ἈετόςAetos („orzeł”), która była znana już kilka stuleci wcześniej i miała prawdopodobnie pochodzenie mezopotamskie[7]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Altair dla określenia tej gwiazdy[8].
Charakterystyka obserwacyjna
Położenie gwiazdy w gwiazdozbiorze Orła
Altair tworzy jeden z trzech wierzchołków charakterystycznego asteryzmutrójkąta letniego, w Polsce najlepiej widocznego wiosną i latem; pozostałe wierzchołki to Wega i Deneb[9][6].
Obraz tarczy Altaira z zaznaczeniem osi obrotu (CHARA)
Ze względu na bliskość, Altair był jedną z pierwszych gwiazd (a pierwszą typu słonecznego), których tarcze udało się bezpośrednio zaobserwować; dokonano tego w 2006 roku (wyniki badań opublikowano w 2007) za pomocą czterech teleskopów wchodzących w skład interferometruCHARA Array w Mount Wilson Observatory[10]. Obserwacje te potwierdziły przewidziany wcześniej teoretycznie efekt tzw. „grawitacyjnego pociemnienia” – obecność ciemniejszego (czyli chłodniejszego) pasa w okolicach równika gwiazdy, które jest wynikiem spłaszczenia otoczki gwiazdy wskutek obrotu[9].
Altair ma sześciu optycznych kompanów oznaczonych literami B–G, o wielkości gwiazdowej 10,3 – 13m, odległych o 26,8–292,4″ (pomiary z 2015 r.)[11]. Gwiazdę wyróżnia jednak odmienny, szybki ruch własny – przemieszcza się ona na niebie o stopień w czasie około 5000 lat[5].
Charakterystyka fizyczna
Jest to biała gwiazda ciągu głównego, należąca do typu widmowego A. Jest około 10,6 razy jaśniejsza od Słońca, a średnica 1,8 razy większa niż Słońca[5]. W 1999 roku za pomocą satelity Wide Field Infrared Explorer (WIRE) dokonano pomiarów, z których wynikało iż jasność gwiazdy waha się o wartości rzędu kilku tysięcznych magnitudo w okresach rzędu poniżej 2 godzin. W wyniku tych badań, w 2005 roku Altair został zaklasyfikowany do gwiazd zmiennych typu Delta Scuti[12].
Porównanie Altaira i Słońca; zauważalne spłaszczenie pierwszej gwiazdy jest wynikiem szybkiego obrotu wokół osi
Badania wykazały, że Altair z wielką szybkością obraca się wokół własnej osi. Prawdopodobnie czas jednego obrotu wynosi około 10,4 h (Słońce – 25,4 dób)[6][10]. Po uwzględnieniu kąta nachylenia osi obrotu Altaira do kierunku obserwacji, okazuje się, że jego średnica równikowa jest o 14% większa niż średnica biegunowa[5][6]. Temperatura powierzchniowa tej gwiazdy waha się od ok. 6860 K na równiku do ok. 8450 K na biegunach – na równiku więcej materii dzieli powierzchnię od jądra gwiazdy[3].
Znaczenie kulturowe
Altair był wiązany z ptakiem drapieżnym przez wiele starożytnych ludów zachodniej Azji. Nad Eufratem nazywano go Idchu („orzeł”) lub Erigu („potężny ptak”), Persowie nazywali go Muru („ptak”); w Sogdianie nosił nazwę Shad Mashir, a w Chorezmie Sadmasjij – obie oznaczały „szlachetnego sokoła”. Dla Hindusów Altair, Alshain i Tarazed tworzą 21. nakszatrę (konstelację) Śrawana, „Ucho” i reprezentują trzy kroki boga Wisznu. W astrologii Altair miał zapowiadać zagrożenie ze strony gadów[7].
↑Mason et al.: WDS J19508+0852A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
↑D.L. Buzasi, H. Bruntt, T.R. Bedding, A. Retter, H. Kjeldsen. Altair: The Brightest Delta Scuti Star. „The Astrophysical Journal”, s. 1072–1076, 2005. DOI: 10.1086/426704. arXiv:0405127. ISSN0004-637X.
.jpg)
