PROFILPELAJAR.COM

Torfowiec bałtycki
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	mchy
Klasa	torfowce
Rząd	torfowce
Rodzina	torfowcowate
Rodzaj	torfowiec
Gatunek	torfowiec bałtycki
	Nazwa systematyczna
	Sphagnum balticum (Russow) C.E.O. Jensen; Festskr. Bot. Foren. Kjøbenhavn 100 1890
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Torfowiec bałtycki (Sphagnum balticum (Russow) C.E.O. Jensen) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae). Występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej^[4].

Rozmieszczenie geograficzne

W Europie występuje głównie w północnej i północno-wschodniej jej części, przy czym jest rzadki na obszarach z klimatem wysoce oceanicznym. Obecny w strefie arktycznej – na północnych krańcach kontynentalnych Norwegii i Rosji, a także na Svalbardzie i Nowej Ziemi. W strefie borealnej od Islandii na zachodzie przez Półwysep Fennoskandzki po Ural na wschodzie. Tam również rośnie w górach ponad granicą drzew. W strefie klimatu umiarkowanego typowego spotykany od Wielkiej Brytanii na zachodzie, gdzie jest rzadki (nienotowany w Irlandii i Irlandii Północnej), rzadki i rozproszony również we Francji i Holandii, po słowackie Karpaty na wschodzie. Bardzo rzadki w szwajcarskich Alpach. Znany także z krajów bałtyckich, Białorusi i Ukrainy. W strefie okołośródziemnomorskiej obecny nielicznie w Górach Dynarskich na terenie Chorwacji, w Rumunii oraz Gruzji. Nie jest znany ze strefy klimatu śródziemnomorskiego^[5].

W Polsce występuje dość rzadko, głównie w zachodniej i północnej części kraju – na wybrzeżu i w pasie pojezierzy^[6]^[7]. Najwyżej położone stanowisko znajduje się w Karkonoszach na wysokości 1430 m n.p.m.^[7] Znany między innymi z rezerwatów przyrody „Bagno Kusowo” i „Jezioro Cęgi Małe”^[8].

Morfologia i anatomia

Pokrój: Torfowiec drobny i smukły^[7], tworzący luźne i miękkie darnie^[6], w kolorze od żółtobrązowego poprzez brązowy z białowobrązowym odcieniem do ciemnobrązowego^[7]^[5], w miejscach cienistych może być zielony^[7]. W pokroju może przypominać torfowca jednobocznego (S. subsecundum)^[6].

Główka: Mała, spłaszczona^[7], o średnicy nie większej niż 1 cm^[6].

Łodyżka: Cienka, do 0,6 mm średnicy^[7]. Kora (hialoderma) dobrze wykształcona, zbudowana z 2–3 warstw cienkościennych komórek hialinowych (wodnych)^[7]. Cylinder wewnętrzny (skleroderma) żółtozielony do bladobrązowego^[7]. Komórki hialodermy nierówne, o grubych ściankach, pozbawione porów^[6]. Łodyżki gałązkowe z wyraźnymi, dużymi, mocno rozdętymi, umieszczonymi w korze komórkami retortowymi z dobrze wykształconą szyjką^[5]^[6].

Pęczki: Złożone najczęściej z 3, rzadziej 4, dimorficznych gałązek – 2 krótkich, gęsto pokrytych listkami gałązek odstających i zwykle 1 cienkiej gałązki zwisającej, rzadziej 2^[5]^[7]. Gałązki odstające są krótkie i gęsto pokryte listkami^[7].

Listki łodyżkowe: Dość duże, osiągające 1,1 mm (1,2 mm^[6]) długości, odstające lub wzniesione (tj. nieprzylegające do łodyżki), najczęściej wyraźnie wklęsłe, z dość dobrze widocznym obrzeżeniem, szeroko rozszerzającym się w dolnej części liścia, zmienne w kształcie – trójkątno-jajowate do krótko łopatkowatych, języczkowatych^[7] lub owalnych^[6], ze szczytem tępo zaokrąglonym, nieco postrzępionym^[5]^[7]. Komórki wodne przeważnie pozbawione listewek, z małymi porami^[6]^[5].

Listki gałązkowe: Ułożone w pięciu niewyraźnych rzędach, osiągające do 1,6 mm długości, w kształcie lancetowate lub jajowato-lancetowate i nieznacznie zakrzywione sierpowato^[5]^[7], gwałtownie zwężające się w wąski szczyt o zawiniętych brzegach^[6]. Komórki wodne wąskie, z licznymi listewkami^[6], w przekroju poprzecznym od strony grzbietowej listka płaskie, od strony brzusznej słabo wypukłe^[7]. W komórkach wodnych po stronie grzbietowej zazwyczaj od 1 do 2-3 dużych, okrągłych porów^[5] lub drobne pory na szczytach komórek^[6], liczniejsze i większe u nasady liścia i w jego częściach marginalnych^[6]^[5], tam również prawdopodobne szeregi porów rzekomych^[6]. Po stronie brzusznej średniej wielkości lub duże okrągłe pory bezpierścieniowe^[6]^[5], przylegające do kątów komórek^[5]. Komórki chlorofilowe owalno-trójkątne^[7] lub trójkątne^[6] niewielkich rozmiarów, zamknięte od strony brzusznej listka przez komórki wodne^[7].

Gatunki podobne: Pomimo dość charakterystycznego pokroju rosnący na kępkach może być mylony z brązowymi formami torfowca wąskolistnego (S. angustifolium), lecz ten drugi nigdy nie będzie ciemnobrązowy^[5]^[7]. Kora łodyżki u S. balticum w przekroju poprzecznym jest wyraźnie zaznaczona, podczas gdy u S. angustifolium jest niewyraźna^[7]. Torfowiec bałtycki ma ponadto listki łodyżkowe sztywno odstające od łodyżki^[5]. Ciemnobrązowe formy mogą być także mylone z torfowcem brunatnym (S. fuscum), ale ten drugi ma zawsze ciemno zabarwioną łodyżkę – ciemnobrązową bądź czarną^[7].

Ekologia i biologia

Rośnie na torfowiskach wysokich i przejściowych^[7]. Znany również z zabagnionych lasów, stale wilgotnych rowów, ale nieobecny w wodach^[6]. Występuje często razem z torfowcem spiczastolistnym (S. cuspidatum), torfowcem Lindberga (S. lindbergii), torfowcem Dusena (S. majus), torfowcem brodawkowatym (S. papillosum), torfowcem brunatnym (S. fuscum) i S. medium^[5].

Aktywność fotosyntetyczna u torfowców sięga zazwyczaj 2–3 cm w głąb darni i uwarunkowana jest jej zwartością. U S. balticum około 40% fotosyntezy odbywa się w listkach gałązek położonych poniżej główki, podczas gdy np. u torfowca brunatnego niemal cała aktywność fotosyntetyczna przebiega w główkach^[9].

Systematyka i zmienność

Gatunek zaliczany jest do podrodzaju Cuspidata Lindb.^[5] Podrodzaj obejmuje przeważnie dużych rozmiarów torfowce hydrofilne o długich łodyżkach, tworzące głębokie i miękkie darnie^[10]. W podrodzaju tym najczęściej spotyka się formy zielone i żółtozielone, nieco rzadziej żółte i brunatne, nie występują natomiast formy czerwone^[10].

Rangę odmian nadawano zmienności wynikającej z warunków siedliskowych, w przypadku S. balticum zmienności wielkości: var. delicatulum Warnst. – torfowce drobne związane z suchszymi warunkami siedliskowymi, o drobnych, gęsto ułożonych listkach (do 1 mm długości), jednostronnie skręconych; var. livonicum Russ. – związana z miejscami bardziej wilgotnymi, torfowce większe, gałązki dłuższe, łukowato wygięte, z luźniej rozmieszczonymi listkami; listki gałązkowe do 1,5 mm długości^[10].

Ochrona

Gatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin^[11]^[12]^[13].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ B.B. Goffinet B.B., W.R.W.R. Buck W.R.W.R., Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-06-01] (ang.).
↑ Sphagnum balticum. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2015-06-04]. (ang.).
↑ Sphagnum balticum. [w:] Bryophyte Flora of North America vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-06-04]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o JukkaJ. Laine JukkaJ. i inni, Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires, Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018, s. 30-34, ISBN 978-951-51-3143-0 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957, s. 70-71.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u AdamA. Stebel AdamA., Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie), Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017, s. 48, ISBN 978-83-937066-3-1 .
↑ Górski Piotr, Rosadziński Stanisław, Rusińska Anna, Pawlikowski Paweł, Wilhelm Marcin, Zubel Robert, Piwowarski Bartosz, Staniaszek-Kik Monika, Fojcik Barbara, Wołkowycki Dan, Lisowski Stanisław, Pisarek Włodzimierz, Anioł Anna, Tracz Justyna. New distributional data on bryophytes of Poland and Slovakia, 3. „Steciana”. 3 (19), s. 163–176, 2015. DOI: 10.12657/steciana.019.018. ISSN 1689-653X. (pol.).
↑ Tobolski Kazimierz: Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Wyd. 1. Warszawa: PWN, 2000, s. 100. ISBN 978-83-01-21683-2.
↑ ^a ^b ^c Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957, s. 70-71.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).