PROFILPELAJAR.COM

Szemaja kaspijska
	Alburnus chalcoides
	(Güldenstädt, 1772)
	; Ilustracja ze słownika encyklopedycznego Brockhausa i Efrona (1890–1907)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Rząd	karpiokształtne
Rodzina	karpiowate
Rodzaj	Alburnus
Gatunek	szemaja kaspijska
Synonimy
	Alburnus chalcoides aralensis Berg, 1923; Alburnus chalcoides sapancae Battalgil, 1941; Alburnus latissimus Kamensky, 1901; Alburnus longissimus Warpachowski, 1892; Chalcalburnus calcoides (Güldenstädt, 1772); Chalcalburnus chalcoides (Güldenstädt, 1772); Chalcalburnus chalcoides aralensis (Berg, 1923); Chalcalburnus chalcoides chalcoides (Güldenstädt, 1772); Chalcalburnus chalcoides iranicus Svetovidov, 1945; Chalcalburnus chalcoides mento (Agassiz, 1832); Cyprinus chalcoides Güldenstädt, 1772; Cyprinus clupeoides Pallas, 1776; Leuciscus albuloides Valenciennes, 1844; Leuciscus mento Valenciennes, 1844;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Szemaja kaspijska^[3], szemaja aralska^[3], szemaja^[3], szamaja^[3] (Alburnus chalcoides) – gatunek anadromicznej ryby z rodziny karpiowatych (Cyprinidae).

Występowanie

Zlewiska Morza Kaspijskiego i Jeziora Aralskiego. W Morzu Kaspijskim występuje głównie wzdłuż zachodniego południowo-zachodniego wybrzeża^[2]. Tworzy również osiadłe, słodkowodne formy.

Taksonomia i polskie nazwy zwyczajowe

Gatunek został opisany naukowo z rzek południowej Rosji przez Güldenstädta w 1772 pod nazwą Cyprinus chalcoides. Następnie został przeniesiony przez Berga do rodzaju Chalcalburnus, dla którego w polskiej literaturze przyjęto zwyczajową nazwę szemaja lub – używaną głównie w Gruzji – szamaja, wywodzoną etymologicznie od szach-mai, co oznacza carską rybę^[4].

W obrębie Chalcalburnus chalcoides, również określanego nazwą szemaja^[4], wyróżniono liczne podgatunki (czasem uznawane za rasy geograficzne), o szerokim zasięgu, obejmującym zlewiska Morza Czarnego, Azowskiego, Kaspijskiego i Aralskiego.

Były to:

Ch. ch. chalcoides – szemaja kaspijska^[3], podgatunek nominatywny
Ch. ch. aralensis – szemaja aralska^[3]
Ch. ch. derjugini – szemaja batumska^[3]
Ch. ch. istanbulensis – szemaja stambulska^[5]
Ch. ch. macedonicus – szemaja macedońska^[5]
Ch. ch. mandrensis – szemaja burgaska^[5]
Ch. ch. mento – szemaja bawarska^[3]
Ch. ch. mentoides – szemaja krymska^[3]
Ch. ch. schischkovi – szemaja czarnomorska^[3] (azowsko-czarnomorska^[3] lub bułgarska^[5])

Podgatunki te znacznie różnią się cechami morfologicznymi, przez co gatunek był uznawany za „zmienny morfologicznie”. Uzasadniano to zdolnością poszczególnych populacji do adaptacji w różnych środowiskach^[2].

Większość z nich (poza szemają kaspijską i aralską) uznano później za odrębne gatunki^[6]. Ch. ch. aralensis (szemaja aralska) uznano za synonim Ch. chalcoides (szemaja kaspijska), a tym samym polskie nazwy zwyczajowe „szemaja”, „szamaja”, „szemaja kaspijska” i „szemaja aralska” stały się również synonimami tego samego gatunku. Dwie pierwsze stały się niejednoznaczne, a dwie ostatnie odzwierciedlają zasięg występowania Alburnus chalcoides we współczesnym znaczeniu. W 1997 Bogutskaya przeniosła ten gatunek do rodzaju Alburnus, co zostało zaakceptowane przez innych ichtiologów, m.in. M. Kottelata^[6].

Charakterystyka

Budowa

Osiąga do 40 cm długości. Ciało wydłużone, bocznie spłaszczone. Wzdłuż dolnej części brzucha, za płetwami brzusznymi biegnie bezłuski kil. Otwór gębowy górny, żuchwa wystaje za szczękę. Płetwa grzbietowa przesunięta do tyłu, jej przednia krawędź znajduje się za płetwami brzusznymi.

Grzbiet jest czarnozielony, boki srebrzyste, brzuch biały. Płetwy grzbietowa i ogonowa ciemnoszare, pozostałe jaśniejsze.

Odżywianie

Żywi się planktonem, owadami oraz fauną denną.

Rozród

Do rzek wchodzi jesienią, jednak trze się dopiero w maju.

Znaczenie gospodarcze

W rejonie Morza Kaspijskiego ma dość duże znaczenie.

Przypisy

↑ Alburnus chalcoides, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Alburnus chalcoides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
↑ ^a ^b Nikolski 1970 ↓, s. 265.
↑ ^a ^b ^c ^d Fritz Terofal, Claus Militz: Ryby słodkowodne. Leksykon przyrodniczy. Henryk Garbarczyk, Eligiusz Nowakowski i Jacek Wagner. Warszawa: Świat Książki, 1997. ISBN 83-7129-441-7.
↑ ^a ^b RonR. Fricke RonR., William NeilW.N. Eschmeyer William NeilW.N., Richard van derR. Laan Richard van derR. (red.), SEARCH, [w:] Eschmeyer’s Catalog of Fishes, California Academy of Sciences, 11 lutego 2013 [dostęp 2013-09-09] (ang.).

Bibliografia

Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.
G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Franciszek Staff (tłum.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
Josef Reichholf, Gunter Steinbach, Claus Militz: Wielka encyklopedia ryb : słodkowodne i morskie ryby Europy. Wiśniewolski Wiesław (tłum.). Warszawa: Muza, 1994. ISBN 83-7079-317-7.
Fritz Terofal, Claus Militz: Ryby słodkowodne. Leksykon przyrodniczy. Henryk Garbarczyk, Eligiusz Nowakowski i Jacek Wagner. Warszawa: Świat Książki, 1997. ISBN 83-7129-441-7.
Alburnus chalcoides. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 30 czerwca 2009]

[itis-1] Alburnus chalcoides, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Alburnus chalcoides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Nikolski-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.

[CITEREFNikolski1970265-4] Nikolski 1970 ↓, s. 265.

[RS-5] Fritz Terofal, Claus Militz: Ryby słodkowodne. Leksykon przyrodniczy. Henryk Garbarczyk, Eligiusz Nowakowski i Jacek Wagner. Warszawa: Świat Książki, 1997. ISBN 83-7129-441-7.

[Eschmeyer-6] RonR. Fricke RonR., William NeilW.N. Eschmeyer William NeilW.N., Richard van derR. Laan Richard van derR. (red.), SEARCH, [w:] Eschmeyer’s Catalog of Fishes, California Academy of Sciences, 11 lutego 2013 [dostęp 2013-09-09] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]