Szachty

Położenie
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Miejscowości nadbrzeżne	Poznań
Region	Wielkopolska
Hydrologia
Rodzaj jeziora	glinianki
Położenie na mapie Poznania Szachty
Położenie na mapie Polski Szachty
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Szachty
52°22′01″N 16°51′51″E/52,366944 16,864167
Multimedia w Wikimedia Commons

Szachty (także Glinianki) – zbiorcza nazwa używana przez mieszkańców Poznania na zespół glinianek, zlokalizowanych w dolinie Strumienia Junikowskiego w południowej części miasta, w dawnych osadach związanych z cegielniami – Rudniczem, Kotowem i Świerczewem^{[potrzebne źródło, gdyż mapy wskazują również na Fabianowo]}.

Obie jednostki topograficzne są dzielnicami z bardzo silnymi tradycjami cegielnianymi. Znajduje się tu np. kompleks domów wielorodzinnych dla pracowników cegielni z początku XX w. przy ul. Rudnicze. Na terenie tej części miasta istniała grupa kilkunastu cegielni, powiązanych między sobą i między gliniankami siecią kolei cegielnianych, a także bocznicami normalnotorowymi z obecną linią E20. Pozostałością po tym okresie są liczne stawy – dawne glinianki, które stanowią o lokalnym klimacie kulturowym. Najważniejsze z nich to, od zachodu: Stara Baba, Staw Baczkowski, Staw Kachlarski, Karpętaj i Głęboki Dół. Stawy te ciągną się dalej na wschód, już na terenie Górczyna, Świerczewa i Kotowa – np. Staw Rozlany. Łącznie powstało około 40 akwenów o zróżnicowanej powierzchni – od 0,2 do 12 ha. W latach 70. XX w. uznano te tereny za jedne z najcenniejszych przyrodniczo na terenie Poznania i objęto ochroną w ramach użytków ekologicznych. Od 2014 rozpoczął się proces przystosowywania terenu Szacht do celów spacerowych i turystycznych. W tym samym roku wybudowano pierwsze ścieżki spacerowe i ustawiono ławki oraz kosze na śmieci pomiędzy ulicą Roberta Kocha, a Strumieniem Junikowskim^[1]. W 2018 roku udostępniono dla turystów wieżę widokową i pomost spacerowy^[2][3][a]. Stalowa wieża wzniesiona na planie trójkąta ma 25 metrów wysokości i okładzinę drewnopodobną. Na platformę szczytową (panorama Poznania i Lubonia) prowadzi około 120 schodów. Obiekt (oświetlony i monitorowany) powstał z funduszy Poznańskiego Budżetu Obywatelskiego na wniosek radnego osiedlowego Tomasza Wierzbickiego^[4].

Wszystkie cegielnie powstały w czasie wielkiego boomu budowlanego, jaki miał miejsce w Poznaniu na przełomie XIX i XX w., a związany był ze zlikwidowaniem niektórych obwarowań Twierdzy Poznań. Potem produkowały materiały budowlane na potrzeby miasta do lat 90. XX w., kiedy to zlikwidowano ostatnie z zakładów.

Nazwa Szachty wywodzi się z języka niemieckiego, gdzie słowo Schacht oznacza szyb (dół), a schachten – wykopać^[5].

Nazwy ulic zlokalizowanych na terenie Rudniczego mają toponimię związaną z cegielniami – np. Ceglana, Glinianki, Wykopy.

Pierwsze opracowania dotyczące szaty przyrodniczej Szacht pochodzą z lat 30. XX wieku (Rafalski i Urbański, 1930, 1932) oraz z 1959 (Helena Szafran). Użytek ekologiczny Kopanina II przebadano w 1992, a całą dolinę Strumienia Junikowskiego w 1995. Fitoplankton zbiorników wodnych przebadano w 1980 i 1995. W 1995 przeprowadzono też badania ornitologiczne terenu^[6].

Szata roślinna tego terenu ukształtowała się w drodze sukcesji wtórnej na przestrzeni XX wieku, a w szczególności działalności przemysłowej w dawnych odkrywkach iłów. Roślinność wyrosła samorzutnie przy udziale człowieka dostosowując się do lokalnych warunków hydrologicznych i edaficznych. Od lat 70. XX wieku warunki te nie ulegają zasadniczym zmianom, co spowodowało powstanie stabilnych zbiorowisk roślinnych^[7].

Obszar użytku ekologicznego Kopanina I (po zachodniej stronie ul. Głogowskiej) ma mniej zróżnicowane ukształtowanie niż Kopanina II (wschodnia strona ul. Głogowskiej). Większą jego część zajmuje teren płaski z wilgotnymi, podmokłymi łąkami turzycowymi i szuwarami. Najwyższym wyniesieniem jest skarpa przy torowisku linii kolejowej nr 3, opadająca ku Stawowi Baczkowskiemu. Obszar użytku Kopanina II leży w wydłużonym obniżeniu Strumienia Junikowskiego. Na południowym zachodzie znajduje się teren położony nieco wyżej. Podobnie jest w części przylegającej do Lubonia (w większości zagospodarowanej rolniczo). Wzdłuż zabudowań na osi północny wschód występują terasowe skarpy o różnej spadzistości oraz w pod różnym kątem usytuowane pochyłości. Znajduje się tu obszar o charakterze lasoparku. Na południowym zachodzie, przy Stawie Rozlanym, góruje nad okolicą wzniesienie przy dawnym wyrobisku i cegielni. Zbocza tego terenu mają bardzo zróżnicowany relief, zwłaszcza w sąsiedztwie ulicy Głogowskiej. Naliczono tu 27 zbiorników wodnych różnej wielkości, podzielony groblami o zróżnicowanej szerokości. Największe ze stawów mają brzegi nierówne, spadzistostrome, z wyraźnymi śladami wybierania gliny. Istnieją tu wyspy i półwyspy, a także płycizny^[6].

Na terenie Szacht występuje bogata fauna, w tym takie ryby jak: węgorz europejski, karp, leszcz, krąp, lin, karaś pospolity, płoć, wzdręga, sum i okoń. Oprócz ryb, w okolicach zbiorników spotykane są: karczownik ziemnowodny, gronostaj, żaba śmieszka^[8], wodnik zwyczajny, mewa śmieszka, rybitwa rzeczna, perkoz dwuczuby, czernica, remiz, traszka zwyczajna, czy ślimaki: zagrzebka pospolita, zatoczek lśniący, błotniarka jajowata i zatoczek białawy.

W 1998 wykryto tutaj 328 gatunków flory, z dominującymi rodzinami: Astraceae (45 gatunków), Poaceae (29), Fabaceae (27), Rosaceae (24), Brassicaceae (15), Apiaceae (13) oraz Cyperaceae (11). Oznaczono 63 gatunki drzew i krzewów, 4 ugrupowania drzew i krzewów:

• od strony ul. Leszczyńskiej zróżnicowany gatunkowo drzewostan z dominującą olszą czarną i wiązem szypułkowym,
• przy cegielni zwarte zadrzewienie z przewagą klonów, lip i robinii,
• przy ul. Głogowskiej zdziczały sad,
• na końcu ulicy Wykopy lasopark z klonem, wiązem i lipą w otoczeniu sadów^[6].

Wykryto liczne gatunki synantropijne (chwasty ruderalne), gatunki pochodzenia obcego, uprawne lub rosnące poza swoim zasięgiem geograficznym (łącznie około 20% lokalnej flory) oraz gatunki rzadkie i zagrożone w Wielkopolsce, w tym podlegające ochronie (3,7% tutejszych taksonów)^[6].

W latach 1974–1975 przeprowadzono w zbiornikach badania hydrobiologiczne. Już wtedy wykazały one znaczną (nadmierną) eutrofizację tutejszych wód. Żyły tu 474 gatunki glonów – głównie okrzemki, zielenice i sinice. Podczas badań florystycznych z 1996 odkryto dwa nowe, podlegające jednak silnej antropopresji, stanowiska storczyków: listerii jajowatej i kukułki krwistej^[9].

Dojazd nad Szachty zapewniają autobusy linii 610, 616 i 180 – do przystanku Wykopy (na wschodzie kompleksu) lub tylko linii 180 – do przystanku Rudnicze (na zachodzie). Od strony Świerczewa można dojechać autobusem linii 175 – przystanki Koźmińska, Buczka oraz Okulickiego.

• Cegielnia Świerczewo – jeden z największych zakładów
• Wielkopolska Huta Miedzi – funkcjonowała nad stawami
• Dwór na Rudniczem – stoi nad stawami
• Staw Kajka – inna glinianka w Poznaniu (na Głównej)
• Osiedle Cegielnia – osiedle w Zielonej Górze na bazie zrewitalizowanej cegielni

• Andrzej Bereszyński, Ewa Homan, Występowanie bobra europejskiego (Castor fiber Linnaeus, 1758) w Poznaniu, w: Nauka Przyroda Technologie – dział Zootechnika, Tom 1, zeszyt 2, 2007, Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, ISSN 1897-7820 – dane przyrodnicze
• Kronika Miasta Poznania, nr 3/2002, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2002, ISSN 0137-3552 – dane przyrodnicze
• Poznań – plan miasta i okolic 1:20.000, Wydawnictwo Pietruska & Mierkiewicz, Poznań, 2004, ISBN 83-87157-01-5

• Maciej Zeidler, Fotoreportaż: Szachciańskie legendy, w: Gazeta Junikowska, nr 19/2008/2009, wyd. Urząd Miasta Poznania, s. 6

• Szachty - poznańskie glinianki,
• Szachty - tajemniczy zakątek Poznania.