Ruptawa (niem. Ruptau) – dawna wieś, obecnie część Jastrzębia-Zdroju w sołectwie Ruptawa i Cisówka. W latach 1973–1975 miejscowość była siedzibą gminy Ruptawa. W 1975 roku włączono gminę Ruptawa do miasta Jastrzębie-Zdrój[2].
W 2019 r. liczyła 4192 mieszkańców, a powierzchnia wynosiła 1522,51 ha[3].
Historia
Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi w okolicy Żor i Wodzisławia (ville circa Zary et Wladislaviam) zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci Item in Ruptava (!) debent esse triginta mansi[4]. Zapis ten oznaczał, że wieś posiadała 30 łanów mniejszych. Jej powstanie wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową), zakładania nowych wsi i przenoszenia starych wsi na nowe prawo (niemieckie).
Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach piastowskiego (polskiego) księstwa raciborskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech. Od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów znalazła się z kolei w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii). W tym czasie Ruptawa należała do Wodzisławskiego Państwa Stanowego. W 1780 roku właścicielem Ruptawy był Jerzy Mikołaj De Gotschalkowski, który założył kolonię Ruptawiec. W wyniku wojen śląskich Ruptawa znalazła się wraz z całą ziemią wodzisławską w Królestwie Pruskim[5].
Od 1818 r. wchodziła w skład powiatu rybnickiego na Górnym Śląsku, gdzie stanowiła gminę jednostkową[6]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje stosunki ludnościowe na terenie wsi – "Es sind in Ruptau 180 Haushaltungen mit 862 polnisch Sprechenden(...)." czyli w tłumaczeniu na język polski "W Ruptawie znajduje się 125 gospodarstw domowych z 862 mieszkańców mówiących po polsku(...)"[7].
W II RP przynależała do województwa śląskiego i powiatu rybnickiego[8]. W miejscowości stacjonowała wówczas placówka Straży Granicznej I linii „Ruptawa”[9].
Podczas II wojny światowej włączona do III Rzeszy (rejencja katowicka, powiat Rybnik)[10]. 23 lipca 1941 hitlerowcy znieśli gminę Ruptawa, włączając ją do gminy Jastrzemb[11], którą z kolei 1 października 1941, po zmianach terytorialnych, przekształcono w Ortspolizeibezirk Königsdorff[11].
Po wojnie Ruptawa weszła w skład województwa śląsko-dąbrowskiego. 1 grudnia 1945 formalnie (przez władze polskie) utraciła status gminy i została włączona do nowo utworzonej zbiorowej gminy Jastrzębie Zdrój[12].
W związku z reformą znoszącą gminy jesienią 1954 roku, Ruptawę (wraz z Cisówką) włączono do nowo utworzonej gromady Ruptawa[13]. 13 listopada 1954 (z mocą obowiązująca wstecz od 1 października 1954) gromada ta weszła w skład nowo utworzonego powiatu wodzisławskiego w tymże województwie[14], gdzie ustalono dla niej 19 członków gromadzkiej rady narodowej[15]. Gromada Ruptawa przetrwała do końca 1972 roku[16]. 8 grudnia 1970 wieś Ruptawa liczyła 2047 mieszkańców[17].
W związku z kolejną reformą administracyjną kraju Ruptawa weszła w skład nowo utworzonej gminy Ruptawa w powiecie wodzisławskim w województwie katowickim[18], lecz już dwa i pół roku później, 27 maja 1975, została włączona w granice Jastrzębie-Zdrój[19].
W latach 1945–1974 w Ruptawie stacjonowała tu strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza.
Charakterystyka
Ruptawa położona jest ok. 3 kilometrów od centrum Jastrzębia-Zdroju przy drodze Jastrzębie-Zdrój – Cieszyn. Historycznie leży na Górnym Śląsku na ziemi wodzisławskiej[20], geograficznie zaś na Płaskowyżu Rybnickim.
Obszar sołectwa obejmuje dwie dawne wsie – Ruptawę i Cisówkę najdalej na południe. Graniczy z sołectwem Moszczenica na zachodzie, sołectwem Bzie na wschodzie, osiedlami Zdrój, Chrobrego, Tuwima, Gwarków i Pionierów na północy. Dodatkowo graniczy na południowym wschodzie z gminą Pawłowice powiatu pszczyńskiego (Pielgrzymowice), na południu z gminą Zebrzydowice powiatu cieszyńskiego (Zebrzydowice Górne i Dolne, Marklowice Górne), a na południowym zachodzie z Republiką Czeską.
Krajobraz Ruptawy ma wiejski charakter – zabudowania to domy jednorodzinne i budynki gospodarskie, ukształtowanie terenu jest pagórkowate z licznymi zagajnikami, lasami, potokami, stawami hodowlanymi, polami uprawnymi, pastwiskami i łąkami.
Miejsce rekreacji mieszkańców miasta – przez Ruptawę przebiegają szlaki piesze m.in. do Zebrzydowic oraz szlaki rowerowe w kierunku m.in. w Marklowic Górnych (a dalej – Czech) oraz Bzia Zameckiego, Strumienia, Kończyc Wielkich i Kończyc Małych.
Przy dobrej pogodzie z Ruptawy widoczna jest rozległa panorama Beskidów ze szczytami Czantorii Wielkiej, Równicy, Skrzycznego i Łysej Góry (Lysej Hory).
Z ważniejszych znajdujących się tu obiektów wymienić można murowany kościół parafialny wybudowany w 1949 r., w którym część wyposażenia (m.in. chrzcielnica) pochodzi z XVII-wiecznego drewnianego kościoła pw. św. Bartłomieja, przeniesionego stąd do pobliskich Kaczyc w 1972 (kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Kaczycach), budynek szkoły z 1885 r. oraz dwa kościoły ewangelickie – z 1912 r. i nowszy, zbudowany w latach 1988-1994.
Tuż obok kościoła rzymskokatolickiego znajduje się 400-letni dąb szypułkowy – pomnik przyrody.
Herb Ruptawy to muszla, nad którą umieszczone jest serce, z którego wyrastają pączki kwiatów, nad muszlą umieszczony jest krzyż.
W opisie Państwa Wodzisławskiego, do którego przez wieki należała Ruptawa, wodzisławski kronikarz Franz Henke podaje, że wieś miała w pieczęci: serce stojące na stateczku z dwoma kwiatami i krzyżem.
Związki wyznaniowe
Podział administracyjny – przysiółki
Ruptawa
Przypisy
- ↑ Statystyczna charakterystyka miejscowości w gromadach : pow. Wodzisław Śląski, woj. katowickie
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 maja 1975 r. w sprawie zmiany granic niektórych miast w województwie katowickim (Dz.U. 1975 nr 15 poz. 88)
- ↑ Sołectwa i osiedla. Urząd Miasta Jastrzębie-Zdrój. [dostęp 2019-08-03].
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (online). [w:] www.dokumentyslaska.pl [on-line]. [dostęp 2013-07-22].;H. Markgraf, J. W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889. Brak numerów stron w książce; Janusz Lubszczyk, Pierwsze pisane wzmianki o ziemi jastrzębskiej, „Biuletyn Galerii Historii Miasta” nr 1 (27) z marca 2013 r., s. 8 (ISSN 2080-3737)
- ↑ Franz Henke, "Kronika", Wodzisław Śląski 2003, s.130.
- ↑ Franz Henke, Kronika, Wodzisław Śląski 2003, s.220.
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 788.
- ↑ Dziennik Ustaw Śląskich z 1922 roku, nr 13, poz. 43.
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 26. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ [Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG].
- ↑ a b Ortspolizeibezirk Königsdorff.
- ↑ Rozporządzenie Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego z dnia 27 listopada 1945 (Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki, Nr. 34, Kat, dnia 22 grudnia 1945 r.).
- ↑ Uchwała Nr 22/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu rybnickiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 15 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 54)
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 247
- ↑ Uchwała Nr 1/2 Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Wodzisławiu Śl. z 2. X. 1954 w sprawie ustalenia liczby członków gromadzkich rad narodowych (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 8 października 1954 r., Nr. 8, Poz. 45)
- ↑ Wykaz miast, osiedli i gromad: stan z dn. 1 I 1971 r., Cz. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny – Biuro Spisów, 1971. Brak numerów stron w książce
- ↑ Narodowy Spis Powszechny 1970
- ↑ Uchwała Nr XX/99/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie katowickim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 12, Poz. 103).
- ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 15, poz. 88.
- ↑ Franz Henke, "Kronika", Wodzisław Śląski 2003, s.142.
Bibliografia
Podział administracyjny Jastrzębia-Zdroju
| Sołectwa |
|
|---|
| Osiedla |
|
|---|
Jednostki
historyczne |
|
|---|
