Piwonia (Paeonia L.) – jedyny rodzaj należący do rodzinypiwoniowatych (Paeoniaceae). Obejmuje 32[5]–35[4] gatunków. Pochodzą głównie z obszarów Europy i Azji o umiarkowanym klimacie. Centrum zróżnicowania stanowią Chiny, gdzie rośnie 15 gatunków, z czego 10 to endemity[6]. Do flory Europy południowej i wschodniej należy 7 gatunków[7], jedynie dwa gatunki pochodzą z zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej[8]. Rośliny te występują głównie w miejscach skalistych, na słonecznych zboczach wśród muraw i w zbiorowiskach wysokich bylin[9][10], gatunki krzaczaste rosną w formacjach zaroślowych i w widnych, świetlistych lasach w Himalajach i w zachodnich oraz środkowych Chinach[9][10], często na skałach wapiennych[5]. Kwiaty zapylane są zwykle przez żywiące się pyłkiemchrząszcze[10].
Liczne gatunki, mieszańce i odmiany piwonii są uprawiane jako rośliny ozdobne, przy czym w Chinach jako takie znane są od co najmniej IV w. (piwonia drzewiasta)[9]. Rośliny te wykorzystywane są także jako lecznicze[5].
Sezonowe[8], długoogonkowe i skrętoległe[11][9], zwykle skupione w szczytowej części pędów[9], często nieco skórzaste i mięsiste[10]. Blaszka liściowa jest kilkukrotnie trójdzielna lub pierzasta, z końcowymi odcinkami lancetowato klapowanymi, czasem z cienkimi, równowąskimi łatkami (piwonia delikatna)[9][10].
Okazałe, osiągające ponad 15 cm średnicy[10], u piwonii drzewiastej i odmian przekraczające czasem ponad 30 cm[9]. Białe, różowe, purpurowe, rzadziej żółte, często pachnące. Mieszańce mają też kwiaty dwubarwne i pełne. Efektowny okwiat tworzą spiralnie rozwijające się płatki korony zwykle w liczbie 5–9 (rzadziej płatki są tylko cztery, a czasem bywa ich znacznie więcej, zwłaszcza u odmian uprawnych do ok. 25[11]), które otoczone są przez 5 nierównej wielkości działek kielicha i od 1 do 12 liściopodobnych przysadek[9]. Pręciki są bardzo liczne – jest ich od 50 do 200 i są one wolne. Nitki pręcików dochodzą do nasady pylników, które są prosto ku górze wzniesione i otwierają się podłużnymi pęknięciami[11]. Pręciki dojrzewają i uwalniają pyłek równocześnie[10]. Między pręcikami znajdują się gruczoły, interpretowane czasem jako prątniczki[11], wydzielające słodki sok i tworzące czasem pierścień wokół nasady górnego słupkowia. To tworzone jest przez wolne owocolistki w liczbie od jednego do ośmiu[9], przy czym najczęściej jest ich pięć[11]. Są one zwykle owłosione i zwieńczone krótką, szeroką szyjką słupka[9].
Pękające mieszki, zawierające liczne, zwykle jaskrawo zabarwione nasiona zaopatrzone w osnówkę. Nasiona są czerwono-czarne lub niebieskie, między nimi znajdują się często sterylne nasiona czerwonej barwy[9][10].
W przeszłości ze względu na podobieństwa morfologiczne rodzaj włączany bywał do jaskrowatychRanunculaceae[9] i uznawany za najbliżej spokrewniony z glaucidiumGlaucidium[11]. Później piwonie łączono z ukęślowatymiDilleniaceae. Ostatecznie przynależność do skalnicowców potwierdziły badania molekularne[11].
Powiązania filogenetyczne rodziny w obrębie rzędu skalnicowców:
Wiele gatunków z rodzaju piwonia to rośliny ozdobne. Uprawiane są w krajach, w których występują mroźne zimy, jedynie bowiem po przejściu takiego okresu spoczynku zawiązują obficie pąki kwiatowe[8]. Najlepiej rosną na stanowisku słonecznym i na żyznej glebie. Wymagają częstego nawożenia. Wskazane jest ściółkowanie, które zapewnia większą wilgoć w glebie. Rozmnaża się je głównie przez podział późną jesienią, a piwonie drzewiaste przez odrosty. W szkółkach zwykle rozmnaża się piwonie drzewiaste przez szczepienie na podkładkach, jednakże tak otrzymane rośliny są zwykle krótkowieczne.
Jako rośliny lecznicze wykorzystywanych jest kilka gatunków, w Chinach zwłaszcza Paeonia qiui (surowcem leczniczym jest kora korzeni)[5]. Południowoeuropejska piwonia lekarska wykorzystywana jest do leczenia chorób reumatycznych. Surowcem są płatki, ale też kłącze i nasiona[10]. Nasiona tego gatunku jadano w średniowiecznej Anglii[11].
Piwonia jest również wykorzystywana kulinarnie – jadalne są płatki kwiatów, które wykorzystywane są do dekoracji deserów oraz jako dodatek do herbat[14].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02](ang.).
↑Deyuan Hong, Kai-yu Pan & Nicholas J. Turland: Paeoniaceae F. Rudolphi. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-05-06].
↑Danesch Edeltraud, Danesch Othmar: Le monde fascinant de la flore alpine, Editions M.P.A, Saint-Sulpice (Suisse), b. r. (1984), s. 69, ISBN 2-88090-009-3
↑ abcdGeoffreyG.BurnieGeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC271991134.
↑ abcdefghijklmnRoger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 133. ISBN 0-333-73003-8.
↑ abcdefghijkWielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 16-17. ISBN 83-7079-779-2.
↑ abcdefghijkMaarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 232-233. ISBN 978-1-84246-634-6.
↑Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 135–136. ISBN 978-83-925110-5-2.
_-_116.jpg)
