Niemcy już w połowie 1939 roku podjęły starania o wciągnięcie do niemiecko-włoskiego układu wojskowego również Japonii. Starania nie przyniosły jednak efektu i powrócono do nich pod koniec lata 1940. 9 września 1940 odbyły się w Tokio rozmowy niemiecko-japońskie, a 18 września w Rzymie niemiecko-włoskie[5]. Gdy 1 września 1939 Niemcy zaatakowały Polskę, Włochy nie były jeszcze gotowe do działań wojennych. 19 sierpnia 1939 została zawarta radziecko-niemiecka umowa handlowa. Zawarty 23 sierpnia 1939 przez Niemcy i ZSRRpakt Ribbentrop-Mołotow zdawał się łamać wcześniejsze porozumienia Niemiec z Japonią[1], która w tym czasie toczyła walki graniczne z ZSRR. 11 lutego 1940 została podpisana kolejna radziecko-niemiecka umowa handlowa.
Z upływem czasu wydarzenia wojenne kształtowały nowe sojusze wojenne i bloki polityczne. Trzon bloku państw dążących do zburzenia dotychczasowych stosunków politycznych oraz układów stanowiły Niemcy, Włochy i Japonia, jednak państwa te miały różne interesy. Występowały między nimi duże sprzeczności i kraje te traktowały się z wielką nieufnością. Trzecia Rzesza zaskakiwała Włochów i Japończyków różnymi decyzjami, bez konsultacji z nimi. Włosi i Japończycy próbowali uniezależnić się od rosnącej przewagi Niemców i również nie uprzedzali o swoich decyzjach. Układ wszedł w życie po podpisaniu i miał obowiązywać dziesięć lat[6]. Sygnatariusze paktu trzech planowali dążyć do:[1]
...stworzenia i utrzymania nowego porządku
oraz
promowania wzajemnej pomyślności i bogactwa swoich narodów.
Intencją sygnatariuszy było również powstrzymanie Stanów Zjednoczonych przed przystąpieniem do wojny, dlatego strony zobowiązały się do wszelkiej wzajemnej pomocy w przypadku ataku na którekolwiek z nich państwa nieuczestniczącego w wojnie, zaznaczając że nie chodzi o ZSRR. Było to ostrzeżenie dla USA, aby pozostały neutralne, inaczej będzie je czekać wojna na dwa fronty. Pakt gwarantował również zawarty sojusz niemiecko-radziecki[1]. Po zawarciu paktu Ribbentrop-Mołotow Adolf Hitler zarządził całkowitą repatriację licznej mniejszości niemieckiej z Besarabii[7] (Heim ins Reich). Dzięki porozumieniu Niemcy uzyskali możliwość swobodnego opuszczania terenów okupowanych przez ZSRR[8].
Pakt trzech był rozszerzeniem podpisanego 22 maja 1939 przez Niemcy i Włochy paktu stalowego. Sygnatariuszami paktu byli ministrowie spraw zagranicznych: Joachim von Ribbentrop – Niemcy, Galeazzo Ciano – Włochy oraz Yōsuke Matsuoka – Japonia. Przy podpisywaniu paktu obecny był również Hitler. Porozumienie określiło wzajemne zobowiązania militarne stron, a w szczególności zasady udzielania pomocy sojusznikom prowadzącym wojnę z innymi państwami. Pakt określił podział stref wpływów. Strefą wpływów Niemiec i Włoch, ze szczególnym uwzględnieniem tych pierwszych, pozostawała Europa, a Japonii – Azja Południowo-Wschodnia[2] (Wielka Wschodnioazjatycka Strefa Wspólnego Dobrobytu). Trzy mocarstwa podzieliły świat między siebie, nie licząc się z innymi państwami i Ligą Narodów[9].
Populacja Japonii w 1940 roku wynosiła około 72 mln osób[10]. Już od lipca 1937 Japonia prowadziła wojnę na Pacyfiku i liczyła, że przymierze z europejskimi potęgami faszystowskimi wzmocni jej pozycję wobec USA. Ponadto zamierzała zająć kolonie holenderskie i kolonie francuskie na Dalekim Wschodzie[2], a 25 czerwca 1940 zakończyła się kampania francuska, w której Niemcy pokonały Holandię i Francję. Podczas rokowań między Niemcami i Japonią zostało zawartych kilka tajnych porozumień, w których określono zasady podziału wzajemnych wpływów na morzach południowych[5]. Niemcy od początku zastrzegały, że skutek ich dominacji nad Francją i Holandią miał zostać zastosowany również wobec ich kolonii. Ponadto Niemcy chcieli odzyskać kolonie na Pacyfiku, utracone w wyniku I wojny światowej[11].
Na mocy odrębnego układu trójstronnego miały zostać utworzone trzy komisje (do spraw ogólnych, ekonomicznych i wojskowych) zajmujące się uzgadnianiem polityki trzech państw-sygnatariuszy, koordynowaniem współpracy gospodarczej i określaniem reguł prowadzenia wojny[5].
Do paktu przystąpili również europejscy sojusznicy Niemiec:
Rumunia chciała zabezpieczyć się przed możliwym atakiem ZSRR[1] i zajęciem rumuńskich pól naftowych. Ponadto proniemiecki conducatorIon Antonescu zamierzał odebrać Rosjanom Besarabię i Bukowinę północną[2] (26 czerwca 1940 Kreml zażądał oddania tych ziem, rząd rumuński zgodził się i wojska sowieckie zajęły je 28 czerwca 1940[13]); poprosił Hitlera o wsparcie wojskowe, niemieckie siły przybyły do Rumunii jako „wojskowi doradcy”[2]. Radziecki przywódca Józef Stalin był niezadowolony z coraz powszechniejszej obecności niemieckiej na Bałkanach, przede wszystkim w Rumunii[14], ponieważ sam zamierzał dokonywać ekspansji w tym kierunku.
Hitler obiecał bułgarskiemu królowi zwrot wszystkich ziem, które Bułgaria straciła na rzecz swych sąsiadów[1]. Rząd Bułgarii już 8 lutego 1941 zdecydował się przystąpić do paktu, jednak obawiając się reakcji Stalina postanowił odłożyć ten akt do chwili, gdy Bułgaria zostanie wzmocniona wojskami niemieckimi, co nastąpiło 28 lutego 1941[15] (przybyło 30 000 niemieckich żołnierzy w cywilnych ubraniach)[2].
25 marca 1941 – rząd Królestwa Jugosławii podpisał w Wiedniu protokół o przystąpieniu do paktu (w zagrożeniu napaścią radziecką, pod naciskami Niemiec i obietnicą otrzymania Salonik, zabranych Królestwu Grecji[2]). Spowodowało to masowe protesty oraz przewrót wojskowy w nocy 26/27 marca, pod przewodnictwem gen. Dušana Simovicia[16]. Było to jakby serbskie powstanie przeciwko rządowi, sprowokowane i sfinansowane przez Brytyjczyków. Nowy rząd jugosłowiański miał nadzieję zachować neutralność[17]. 27 marca 1941 Jugosławia wystąpiła z paktu. Niemcy uznali nowy rząd za antyniemiecki i włączyli Jugosławię do planu Marita (inwazji na Grecję). 6 kwietnia 1941 Niemcy zaatakowały Jugosławię,
Po opanowaniu przez Niemców Bałkanów zagrożona poczuła się sąsiadująca Turcja. 18 czerwca 1941 został podpisany niemiecko-turecki pakt o nieagresji, a Turcja znalazła się w strefie wpływów niemieckich[9].
Niemcy zamierzali wciągnąć do paktu jeszcze Związek Radziecki. W lipcu 1940, po niespodziewanie łatwym zwycięstwie nad Francją (Fall Gelb), Hitler podjął decyzję zaatakowania ZSRR[19]. Pakt trzech w art. 5 zaznaczał, iż nie wpływa on na stosunki z ZSRR żadnej ze stron. 12 listopada 1940 do Berlina przyjechał minister spraw zagranicznych ZSRR – Wiaczesław Mołotow, jeden z najbardziej zaufanych ludzi Stalina, który otrzymał propozycję przystąpienia do paktu i ekspansji ZSRR w kierunku Królestwa Iraku, Cesarstwa Iranu i Indii Brytyjskich oraz zmiany konwencji z Montreux z 1936 roku, aby radzieckie okręty mogły swobodnie przepływać przez cieśniny czarnomorskie. Z kolei Mołotow chciał opuszczenia przez oddziały niemieckie Rumunii, zgody na zawarcie układu radziecko-bułgarskiego o wzajemnej pomocy oraz założenie radzieckiej bazy morskiej w tureckich Dardanelach. Kwestią sporną była Finlandia, którą oba kraje chciały mieć w swojej strefie wpływów[12] (1 października 1940 został zawarty niemiecko-fiński układ gospodarczy i wojskowy[18]). Tereny w rejonie Zatoki Perskiej miały zostać uznane za znajdujące się w radzieckiej strefie wpływów, co równałoby się z przejęciem kontroli nad arabskimi polami naftowymi. Ponadto Japonia miała zrzec się pretensji do północnego Sachalinu, wyspy z bogatymi złożami węgla i ropy naftowej[20]. Dwudniowe rozmowy Hitlera i Ribbentropa z Mołotowem zakończyły się całkowitym fiaskiem. Mołotow nie przyjmował sugestii skierowania roszczeń terytorialnych ZSRR w stronę Oceanu Indyjskiego, zdecydowanie będąc zainteresowanym Morzem Bałtyckim i Bałkanami[21]. Niemcy nie chcieli zgodzić się na żądania Mołotowa, a dodatkowo zaostrzała się wzajemna rywalizacja obu krajów, zwłaszcza na Bałkanach[12]. Już 25 listopada 1940 Sowieci przekazali niemieckiemu ambasadorowi w Moskwie warunki zawarcia porozumienia: wycofanie oddziałów niemieckich z Finlandii, zagwarantowanie baz w Turcji, uznanie Bułgarii za znajdującą się w strefie wpływów radzieckich, zgoda na ekspansję w Zatoce Perskiej i zrzeczenie się przez Japonię południowego Sachalinu (zajętego przez Japonię po wygranej wojnie rosyjsko-japońskiej w 1905 roku). Hitler potraktował rozmowy z Mołotowem jako test potwierdzający słuszność jego zamiaru uderzenia na ZSRR. Przekonał się, że jego decyzja była właściwa, ponieważ Sowieci nie zrezygnują z wpływów w Europie Środkowowschodniej[21]. Na tym zakończyły się negocjacje w sprawie koalicji. Niemcy nie odpowiedzieli na sowiecką notę, pomimo że Rosjanie wielokrotnie im o tym przypominali[22]. Pozornie jednak wzajemne stosunki były bardzo dobre, a 18 grudnia 1940 Hitler podpisał tajną dyrektywę nr 21 planu Barbarossa – ataku na ZSRR, który rozpoczął się 22 czerwca 1941[12]. 10 stycznia 1941 w Berlinie został zawarty kolejny niemiecko-radziecki układ gospodarczy[9].
13 kwietnia 1941 ZSRR i Japonia podpisały pakt o nieagresji, z ważnością do 13 kwietnia 1946. Japońscy przywódcy podczas tajnej konferencji w Tokio 2 lipca 1941 postanowili nie włączać się do wojny z ZSRR, dopóki nie nastąpi całkowita klęska Armii Czerwonej[23]. Jesienią 1941 do paktu trzech przystąpiła Finlandia[24]. 11 grudnia 1941 Niemcy, Włochy i Japonia podpisały układ uzupełniający do paktu trzech, w którym zobowiązały się do niezawierania separatystycznego układu o rozejmie lub pokoju i prowadzenia wojny z Wielką Brytanią oraz USA do zwycięskiego końca, do stworzenia „nowego, sprawiedliwego ładu w duchu paktu trzech”[25].
↑Hans-Dieter Otto Leksykon fatalnych decyzji w II wojnie światowej, wyd. polskie 2007, s. 109
↑Art. 3 zobowiązywał strony do wzajemnego wspierania wszelkimi środkami politycznymi, gospodarczymi i wojskowymi na wypadek, gdyby jedna z trzech stron zawierających układ, została zaatakowana przez jakieś państwo, które nie jest w chwili obecnej uwikłane w wojnę europejską lob w konflikt chińsko-japoński.
↑Antoni CzubińskiHistoria drugiej wojny światowej 1939–1945, wydanie 2006, s. 129-137
↑John Lukacs Czerwiec 1941. Hitler i Stalin, wyd. polskie 2008, s. 33
↑Edward Gigilewicz Lublinland. Państwo żydowskie w planach III Rzeszy, wyd. 2004, s. 94
↑ abcWydawnictwo Bellona SA Biblioteka II wojny światowej cz. 2 Piotr Matusak, Edward Pawłowski, Tadeusz Rawski II wojna światowa. Bitwa o Anglię i wybuch wojny na wschodzie, wyd. 2013, s. 150-154