Płochacz syberyjski

Płochacz syberyjski
Prunella montanella[1]
(Pallas, 1776)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

płochacze

Rodzaj

Prunella

Gatunek

płochacz syberyjski

Synonimy
  • Motacilla montanella Pallas, 1776
Podgatunki
  • P. m. montanella (Pallas, 1776)
  • P. m. badia Portenko, 1929
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     w sezonie lęgowym

     zimowiska

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Płochacz syberyjski (Prunella montanella) – gatunek małego, wędrownego ptaka z rodziny płochaczy (Prunellidae). Zamieszkuje Azję i skrajnie północno-wschodnią Europę. Sporadycznie zalatuje do Polski. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Peter Simon Pallas w 1776. Opis ukazał się w 3. tomie Reise durch verschiedene Provinzen des Russischen Reichs. Holotyp pochodził z Daurii (wschodnia Syberia). Autor nadał płochaczowi syberyjskiemu nazwę Motacilla montanella, załączył jedynie informacje o upierzeniu w języku łacińskim i o tym, że ptaki te tworzą łączone stada z grubodziobami (turmis Cocothraustum inmixta)[3]. Obecnie (2022) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza ten gatunek w rodzaju Prunella. Wyróżnia 2 podgatunki[4]. Przynależność podgatunkowa ptaków z północno-centralnej części zasięgu jest niejasna, prawdopodobnie jednak reprezentują P. m. montanella[5].

Podgatunki i zasięg występowania

IOC wyróżnia 2 podgatunki[4]:

  • P. m. montanella (Pallas, 1776) – obszary lęgowe od skrajnie północno-wschodniej Europy i zachodniej Syberii na wschód po Lenę i miejscowo w południowej Rosji, od okolic górnych biegów rzek Ob i Jenisej (na północ od Krasnojarska) i Ałtaj na wschód po obwód amurski[5];
  • P. m. badia Portenko, 1929 – obszary lęgowe w północno-wschodniej Syberii – od rzeki Lena na wschód po okolice Anadyru i na południe po zachodnie wybrzeże Morza Ochockiego[5].

Zimowiska znajdują się w Chinach i Korei[6], sporadycznie zalatują także do Japonii[6].

Zabłąkane osobniki

W Polsce obserwowany po raz pierwszy 26–27[7] marca 1988 w Stąporkowie (województwo świętokrzyskie); ptak został zdobyty i przekazany do Muzeum Przyrodniczego we Wrocławiu[8]. W październiku i listopadzie 2016 obserwowany 10 razy, głównie na Helu[9]. 12. stwierdzenie miało miejsce w styczniu 2021 w Pniewie (powiat pułtuski)[10]. W 2. połowie października 1997 po raz pierwszy obserwowano ten gatunek na Białorusi; jednego samca zaobserwowano wraz ze stadem szczygłów (Carduelis carduelis)[11]. Zabłąkane ptaki pojawiają się jesienią na Alasce, pojawiają się również w Kanadzie. Niewiele doniesień dotyczy zachodniego wybrzeża na południe od Alaski; dotyczą one Kolumbii Brytyjskiej i stanu Waszyngton. Poza tym w Kanadzie stwierdzono P. montanella w Calgary (Alberta), a w USA w okolicy Hailey (Idaho) i w hrabstwie Park (Montana)[6]. 29 grudnia 1943 w gminie Postupice (obecnie Republika Czeska) odłowiono ptaka młodocianego[12]. 29 października 1976 w Ottenby (południowa Olandia) w sieć złapał się płochacz syberyjski, było to pierwsze stwierdzenie dla kraju[13]. W Libanie obserwowany raz w 1958. W Turcji pierwsza obserwacja miała miejsce 2 listopada 2006, następna – jesienią 2007[14].

Morfologia

Długość ciała wynosi około 14,5 cm, masa ciała – 17,5 g[5]. Z wierzchu płochacze syberyjskie przypominają pokrzywnicę (P. modularis), od spodu są żółtobrązowe. Gardło i pierś jednobarwne, po bokach występuje rdzawe kreskowanie. Na głowie widoczny czarny wierzch i policzek oraz kontrastowa szeroka, żółta brew. Podobne gatunki to płochacz pstry (P. ocularis) i płochacz czarnogardły (P. atrogularis)[8]. Ptaki podczas swojej pierwszej zimy są podobne do dorosłych, wyróżnia je jednak dużo bardziej matowe upierzenie[6].

Ekologia i zachowanie

Płochacze syberyjskie lęgną się w strefie borealnej i arktycznej w zaroślach wierzbowych; na terenach górskich ich zasięg dociera do linii lasów, na północy do obszaru występowania karłowatych brzóz i świerków. Podczas zimowania przebywają na różnych obszarach zakrzewionych i zadrzewionych, trzymają się gęsto porośniętych terenów, co utrudnia ich obserwację[8]. Żywią się owadami, w zimie również owocami, m.in. bażyny (Empetrum)[5]. Przeważnie ptaki te widywane są pojedynczo. Zachowaniem przypominają pokrzywnicę; ze względu na bliskie pokrewieństwo ekologia obydwu gatunków musi być zbliżona, jednak płochacz syberyjski nie został jeszcze szczegółowo zbadany[8].

Lęgi

Prunella montanella

Okres lęgowy trwa od czerwca do sierpnia. Prawdopodobnie w południowej części zasięgu ptaki wyprowadzają 2 lęgi, na Uralu jeden[5]. Gniazdo ma formę solidnie zbudowanego kubeczka z delikatnych gałęzi, łodyg roślin i mchu. Wyściółkę stanowią delikatne włókna roślinne, mech i włosie. Zwykle w zniesieniu 5 jaj o jaskrawoniebieskiej skorupce i wymiarach około 19,9 na 13,7 mm[15].

Status i ochrona

IUCN uznaje płochacza syberyjskiego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2022). Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za prawdopodobnie stabilny[2][16].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą[17].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Prunella montanella, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b Prunella montanella, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. ↑ P. S. Pallas: Reise durch verschiedene Provinzen des Russischen Reichs. T. 3. 1776, s. 695. (łac.).
  4. ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-12-19]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f Hatchwell, B.: Siberian Accentor (Prunella montanella). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (15 września 2016)].
  6. ↑ a b c d Rick Toochin & Don Cecile, Status and Occurrence of Siberian Accentor (Prunella montanella) in British Columbia, Biodiversity of British Columbia [dostęp 2016-09-08].
  7. ↑ Tadeusz Stawarczyk i Władysław Rydzewski. Europaean news. „British Birds”. 82, s. 21, 1989. 
  8. ↑ a b c d Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 286. ISBN 978-83-7845-983-5.
  9. ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 33. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2016. „Ornis Polonica”. 58, s. 83–116, 2017. 
  10. ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 38. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021. „Ornis Polonica”. 63, s. 130–159, 2022. 
  11. ↑ Zuenok S.V.. Siberian Accentor (Prunella montanella) - a new species for Belarus. „Subbuteo”. 2, s. 50, 1999. 
  12. ↑ Pěvuška horská (Prunella montanella), Siberian Accentor. Faunistická komise ČSO. [dostęp 2016-09-08].
  13. ↑ Lars Lindell, Göran Walinder, Dan Bengtsson & Jan Pettersson. Sibirisk järnsparv Prunella montanella anträffad i Sverige. „Vår Fågelviird”. 37, s. 69–72, 1978. 
  14. ↑ Guy M. Kirwan, Metehan Özen, Barbaros Demirci, Turkey Bird Report 2002–06, „Sandgrouse”, 30, 2008, s. 182 [zarchiwizowane z adresu 2016-09-17].
  15. ↑ Colin Harrison: A Field Guide to the Nests, Eggs and Nestlings of European Birds: With North Africa and the Middle East. Collins, 1975, s. 236. ISBN 0-00-219249-7.
  16. ↑ Species factsheet: Prunella montanella. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-12-19]. (ang.).
  17. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Linki zewnętrzne