Montana (wymowa:/mɒnˈtænə/ⓘwymowa:/mɒnˈtænə/) – stan w zachodniej części Stanów Zjednoczonych, przy granicy z Kanadą. W 2012 roku osiągnął 1 milion mieszkańców i jest jednym z najsłabiej zaludnionych. W Montanie jest ponad dwukrotnie więcej krów niż ludzi (dane z 2019)[3]. Z powierzchnią nieco większą od powierzchni Polski, jest czwartym co do wielkości stanem USA.
Nazwa prawdopodobnie pochodzi od hiszpańskiego słowa montaña, które znaczy „góra”. Chociaż Montana kojarzona jest przede wszystkim z położonymi na jej obszarze górami, około 60% terytorium stanu pokrywa preria, wchodząca w skład Wielkich Równin. Region nazywany jest „Stanem Skarbów” (Treasure State) ze względu na jego ogromne bogactwo mineralne[4], a także „Krainą lśniących gór” (Land of the Shining Mountains) i „Krainą wielkiego nieba” (Big Sky Country). Zróżnicowana gospodarka Montany historycznie bazuje na rolnictwie, górnictwie i przemyśle drzewnym. W XXI wieku na znaczeniu zyskały usługi, finanse, nieruchomości, czy turystyka. W Montanie znajduje się Park Narodowy Glacier oraz północny, niewielki fragment Parku Narodowego Yellowstone. Przez stan przechodzi wododział kontynentalny Ameryki[5].
Stan posiada najwyższy odsetek białych społeczności nielatynoskich i najniższy imigrantów (spoza USA), na Zachodzie Stanów Zjednoczonych. Ponadto w Montanie żyje 12 plemion indiańskich, skupionych w siedmiu rezerwatach[6].
Historia
Montana stała się integralną częścią Stanów Zjednoczonych 26 maja1864. W 1889 r., kiedy stała się 41. stanem USA, słynęła z hodowli bydła i zaczęła wyłaniać się jako jeden z wiodących ośrodków wydobycia miedzi w kraju[4].
Montana była ostatnim silnym punktem oporu Indian przed kolonizatorami z Europy.
Montana była pierwszym stanem, który wybrał kobietę do Kongresu. Jeannette Rankin została wybrana w 1916, a następnie ponownie w 1940 i była jedynym członkiem Kongresu, który głosował przeciwko udziałowi USA w obu wojnach światowych[3].
Największe miasta w stanie Montana, powyżej 7500 mieszkańców (2021)[8]
Na terenie stanu Montana znajduje się 128 miast (city lub town), w tym jedno o liczbie ludności przekraczającej 100 000, osiem powyżej 10 000 mieszkańców, a 57 powyżej 1000 mieszkańców (2021 r.)[8].
Lista miast zamieszkanych przez 500 lub więcej osób (2021 r.)[8]:
Gęstość zaludnienia w 2010 r. (w milach kwadratowych).
Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Montana liczy 1 084 225 mieszkańców, co oznacza wzrost o 94 810 (9,6%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010. Przyrost ludności jest powyżej średniej krajowej, która wynosi 7,4%[9]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,3% populacji, 21,3% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 19,6% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,4% ludności stanu stanowią kobiety[2].
W latach 2013–2022 Montana odnotowała migrację netto ok. 123 tys. osób[10]. Według szacunków federalnej agencji demograficznej z 1 lipca 2023 r. Montana miała 1 132 800 mieszkańców. Jest to wzrost o 48,6 tys. mieszkańców od 2020 roku, a większość wzrostu było wynikiem migracji wewnętrznej (z innych stanów)[11].
Jest trzecim stanem USA, pod względem odsetka osób urodzonych w USA – jedynie 2,3% mieszkańców urodziło się poza granicami Stanów Zjednoczonych[12]. Odsetek białych społeczności nielatynoskich jest najwyższy na Zachodzie Stanów Zjednoczonych i wynosi 86%[13].
Północny obszar wzdłuż granicy z Kanadą został zasiedlony przez niemieckich huterytów. Pozostało kilkadziesiąt ich społeczności, w których powszechnie mówi się po niemiecku[4].
Gospodarka
W 2024 r. wartość gospodarki (PKB) Montany wyniosła 57,3 mld USD, co oznaczało wzrost o 2,6% w porównaniu z rokiem 2023. Trzy największe sektory, to: nieruchomości, opieka zdrowotna i pomoc społeczna, oraz usługi profesjonalne, naukowe i techniczne. Sektory te mają największy wkład w PKB Montany (łącznie 37,7%). Na następnych miejscach plasują się: handel, budownictwo, turystyka, finanse, transport, produkcja i górnictwo. Sektory opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, handlu detalicznego, oraz turystyki odpowiadały za 44,1% zatrudnienia w stanie[19]. Kiedy górnictwo skurczyło się po recesji w 2008 r., na znaczeniu zyskała produkcja[20].
Stopa bezrobocia w marcu 2022 spadła do rekordowo niskiego poziomu 2,3%, co było czwartym najniższym wynikiem w USA[21]. W 2024 roku stopa bezrobocia wzrosła do 3,7%[19].
Dawna odkrywkowa kopalnia miedzi jest obecnie jedną z atrakcji turystycznych. Obok parków narodowych, turystów przyciąga także Szlak Dinozaurów Montany, który obejmuje liczne muzea[22].
Do największych pracodawców należą (dane z 2024): ośrodki medyczne (gł. Logan Health, Billings Clinic i Bozeman Health), sieci supermarketów Albertsons i Walmart, University of Montana, sklepy Costco i bank Glacier Bancorp[19].
Rolnictwo jest ważnym sektorem i siłą napędową gospodarki Montany od początku XIX wieku i nadal stanowi znaczną część wkładu do PKB Montany[20].
Bydło i pszenica pozostają głównymi towarami Montany i razem stanowią trzy czwarte wpływów gotówkowych Montany z rolnictwa. Montana zajmuje pierwsze miejsce w kraju pod względem produkcji soczewicy i certyfikowanej ekologicznej pszenicy oraz drugie lub trzecie (w zależności od roku) miejsce w kategorii pszenicy jarej, durum, jęczmienia, siemienia lnianego i krokosza barwierskiego. Montana plasuje się również w pierwszej dziesiątce stanów pod względem produkcji miodu, cieląt wołowych, pszenicy ozimej, siana z lucerny, fasoli garbanzo, owiec i jagniąt, oraz buraków cukrowych[23].
Zasoby
Montana znana jest z obfitych zasobów naturalnych i mineralnych, w tym węgla (30% zasobów USA), miedzi, złota, manganu, szafiru, srebra, ołowiu, ropy i cynku[3].
Informacje dodatkowe
W Montanie występuje największa w Stanach Zjednoczonych populacja niedźwiedzi grizzly.
1.JPG)
.jpg)
