Nocnicowate[3][4], dziwaczkowate (Nyctaginaceae Juss.) – rodzina szeroko rozpowszechnionych głównie na terenach tropikalnych roślin zielnych i drzewiastych. Należy do rzędu goździkowców i składa się z 30[5]–32[6] rodzajów i około 400 gatunków[7]. Rodzina jest najbardziej zróżnicowana na obu kontynentach amerykańskich[8] i tu jej przedstawiciele sięgają do chłodniejszych obszarów w Ameryce Północnej oraz do południowej Argentyny[4]. Rośliny z tej rodziny wyróżniają się efektownym okwiatem i często barwnymi liśćmi kwiatostanowymi.
Jako popularne rośliny ozdobne uprawiane są bugenwilla i dziwaczek[8]. Bulwy niektórych gatunków dziwaczka są jadalne, spożywane jako warzywo są też liście jednaj z odmian pisonii. Z roślin rodzaju Neea sporządza się czarny barwnik, a liści używa jako substytut herbaty[9]. Niektóre gatunki są chwastami w strefie międzyzwrotnikowej[8]
Naprzeciwległe[4][3], rzadziej skrętoległe lub w okółkach[8], ogonkowe[8], pojedyncze, całobrzegie (czasem zatokowo wcinane[9]) i bez przylistków[4][8]. Często są zróżnicowane wielkością[9].
Zebrane w szczytowe, rzadziej wyrastające w kątach liści kwiatostany typu wierzchotka lub baldach, czasem skupione w okółkach, często tworzące wiechowate kwiatostany złożone. Czasem kwiaty wyrastają też pojedynczo lub skupione w pęczki[9]. Zwykle kwiaty są obupłciowe i promieniste[8] o niezróżnicowanym okwiecie składającym się z 5 listków, tworzących rurkę. Są one trwałe w dolnej części i podczas owocowania rozrastają się i drewnieją wokół owocu tworząc antokarp[4]. Liczba pręcików jest zróżnicowana od jednego do wielu, najczęściej jest ich 5. Ich nitki są wolne, zrośnięte u dołu, czasem też rozgałęziają się w górnej części[8]. Zwykle mają nierówną długość[9]. NItka wnika w główkę pręcikową od dołu, pylniki otwierają się podłużnym pęknięciem[9]. Słupek jest jeden, górny, powstaje z pojedynczego owocolistka i zawiera pojedynczy zalążek[8][4]. Zalążnia zwieńczona jest krótką lub długą szyjką i kulistawym lub innego kształtu znamieniem[9]. Kwiaty często bywają wsparte okazałymi i barwnymi liśćmi kwiatostanowymi tworzącymi powabnię[3][4][9].
Niełupki[8] i torebki[3], zwykle cienkościenne[4] i otoczone przez rozrośnięte i zdrewniałe nasady listków okwiatu, służące także jako narząd lotny[8] (na dojrzałych owocach są one żebrowane, oskrzydlone lub ogruczolone)[9].
Biologia i ekologia
Rośliny zdrewniałe z tej rodziny wyróżniają się anomalnym przyrostem wtórnym pni i często także korzeni[4]. U części przedstawicieli kwiaty zapylane są przez ptaki (ornitogamia)[4]. Nocnicowate spotykane są na różnych siedliskach od plaż, poprzez lasy do stoków wzgórz, przy czym jednak zwykle nie występują na wyżej położonych terenach górskich[8].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdAlicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 563. ISBN 83-214-1305-6.
↑ abcdefghijklWielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 425-428. ISBN 83-7079-778-4.
↑ abcdefghijklmnHeywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 230. ISBN 1-55407-206-9.
↑ abcdefghijMaarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 460-462. ISBN 978-1842466346.
↑Crescent Bloom: Nyctaginaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-09-18]. (ang.).
