Wysunięta Obecność NATO (ang. NATO Forward Presence) – przyjęta w trakcie szczytu NATO w Warszawie w 2016 inicjatywa utrzymywania na terytorium państw Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego ograniczonej obecności wojskowej w postaci batalionowych grup bojowych celem zagwarantowania bezpieczeństwa na tzw. wschodniej flance NATO.
Utrzymywane są dwie formy Wysuniętej Obecności: wzmocniona Wysunięta Obecność (ang. enhanced Forward Presence – eFP) w Estonii, Litwie, Łotwie i Polsce (od 2017) oraz Bułgarii, Rumunii, Słowacji i Węgrzech (od 2022) oraz dostosowana Wysunięta Obecność (ang. tailored Forward Presence – tFP) w Bułgarii i Rumunii.
Historia
Rosyjskie działania zbrojne wymierzone w integralność Ukrainy (aneksja Krymu przez Rosję i wojna w Donbasie) znacząco zmieniły sytuację geopolityczną w środkowej i wschodniej Europie. Koniecznością stało się zagwarantowanie bezpieczeństwa nowym państwom członkowskim Paktu Północnoatlantyckiego, tj. przyjętych do Sojuszu po 1999 r., zwłaszcza w rejonie tzw. wschodniej flanki NATO (przede wszystkim Polska i państwa bałtyckie, a także Rumunia i Bułgaria).
W rezultacie postanowień podjętych w trakcie szczytu NATO w Warszawie w dniach 8–9 lipca 2016 r. państwa członkowskiego NATO rozpoczęły przemieszczanie sił sojuszniczych w ramach dwóch form inicjatywy Wysuniętej Obecności:
enhanced Forward Presence (eFP), wzmocniona Wysunięta Obecność – zwiększenie potencjału obrony i sił odstraszania poprzez utworzenie w Polsce, Litwie, Łotwie i Estonii batalionowych grup bojowych złożonych z kontyngentów państw członkowskich,
tailored Forward Presence (tFP), dostosowana Wysunięta Obecność – wzmocnienie bezpieczeństwa Rumunii i Bułgarii poprzez wsparcie wojskowe stacjonującej w Rumunii Wielonarodowej Dywizji Południowo-Wschodniej i podległej jej Wielonarodowej Brygady Południowo-Wschodniej[1].
Na nadzwyczajnym szczycie NATO w Brukseli 24 marca 2022 r., zwołanym po pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę, państwa członkowskie podjęły decyzję o zwiększeniu sił zaangażowanych w eFP oraz jednoczesnym rozszerzeniu wzmocnionej Wysuniętej Obecności o kolejne cztery państwa: Słowację, Węgry, Rumunię i Bułgarię[2].
Państwa NATO uczestniczące w eFP (stan na listopad 2022)
Enhanced Forward Presence (eFP)
Wzmocniona Wysunięta Obecność ma charakter defensywny, obejmujący dwa główne zakresy:
wzmocnienie potencjału obronnego NATO w Europie Środkowo-Wschodniej – od przystąpienia do Paktu przez Polskę, Czechy i Węgry w 1999 oraz państwa bałtyckie, Słowację, Rumunię i Bułgarię w 2004 na ich terytoriach nie stacjonowały znaczące siły sojusznicze,
odstraszanie – obecność wojsk z państw NATO oznacza, że atak na państwa tzw. wschodniej flanki jest jednoznaczny z konfliktem zbrojnym z pozostałymi członkami NATO, reagującymi odpowiednio zgodnie z zapisami artykułu 5. traktatu północnoatlantyckiego[3].
Zasadniczym elementem wzmocnionej Wysuniętej Obecności jest osiem batalionowych grup bojowych (BGB, stan na czerwiec 2024[4]):
Włoski czołg C-1 Ariete i kanadyjski transporter opancerzony LAV 6.0 w trakcie ćwiczeń Silver Arrow
Każda grupa bojowa liczy ok. 1000-2000 żołnierzy, stacjonujących w systemie rotacyjnym (6-miesiecznym). Status państwa ramowego oznacza wyznaczenie kadry kierowniczej grupy, jednostki bojowej oraz odpowiedniego zaplecza wsparcia i logistycznego.
Grupy bojowe w systemie krajowym przydzielone są do odpowiednich brygad zmechanizowanych państw-gospodarzy (m.in. estońska 1 Brygada Piechoty, łotewska Brygada Piechoty Zmotoryzowanej, litewska Brygada Zmechanizowana Żelazny Wilk i polska 15 Brygada Zmechanizowana), z którymi prowadzą cykl szkoleń, utrzymujących stałą gotowość bojową grup. W systemie międzynarodowym grupy bojowe koordynowane są przez wielonarodowe dywizje wojsk NATO: podlegające Wielonarodowemu Korpusowi Północno-Wschodniemu z dowództwem w Szczecinie Wielonarodową Dywizję Północny-Wschód z kwaterą główną w Elblągu (grupy bojowe w Polsce i na Litwie) oraz Wielonarodową Dywizję Północ w Ādaži (grupy bojowe na Łotwie i w Estonii), podlegącą Wielonarodowemu Korpusowi Południowo-Wschodniemu Wielonarodoweą Dywizję Południowo-Wschodnią w Bukareszcie (grupy bojowe w Bułgarii i Rumunii) i Wielonarodową Dywizję Centrum w Székesfehérvár (grupy bojowe na Słowacji i Węgrzech)[4].
Zaplecze logistyczne i infrastrukturalne w swoim zakresie zapewniają państwa-gospodarze w ramach HNS (Host Nation Support). Do inicjatywy eFP zostały włączone Grupy Integracyjne Sił NATO (NATO Force Integration Unit – NFIU) utworzone w 2015 wielonarodowe jednostki wojskowe, stacjonujące w Polsce, Litwie, Łotwie, Estonii, Słowacji, Węgrzech, Rumunii i Bułgarii. Wsparcie NFIU obejmuje planowanie, rozlokowanie i integrację kontyngentów narodowych w ramach grup bojowych oraz grup bojowych z przydzielonymi brygadami[11].
Struktura organizacyjna grupy bojowej na przykładzie kanadyjskiej (struktura organizacyjna ulega zmianom wynikającym z rotacyjnej obecności kontyngentów narodowych, stan na czerwiec 2019[12][13]).
↑Support tłumaczone jest na język polski jako wsparcie (Bojowe wsparcie. Polska Zbrojna. [dostęp 2020-03-09]. (pol.).), nie stanowi jednak odpowiednika polskich kompanii wsparcia czyli pododdziału artylerii
Tailored Forward Presence (tFP)
Dostosowana Wysunięta Obecność ma inny charakter niż wzmocniona Wysunięta Obecność: opiera się głównie na wsparciu rumuńskich sił zbrojnych w procesie formowania i funkcjonowania MND-SE – Wielonarodowej Dywizji Południowy-Wschód (powstałej na bazie rumuńskiej 1 Dywizji Piechoty w Bukareszcie). MNDSE jest wielonarodowym dowództwem szczebla dywizyjnego, składającego się z żołnierzy z następujących państw: Rumunia (państwo ramowe), Albania, Bułgaria, Francja, Grecja, Kanada, Niemcy, Polska, Portugalia, Słowacja, Stany Zjednoczone, Turcja, Węgry, Wielka Brytania. Dywizja osiągnęła zdolność operacyjną 22 marca 2018, uzyskując możliwość dowodzenia siłami sojuszniczymi w południowo-wschodniej Europie[14].
Rumunia jest zarówno państwem-gospodarzem tFP jak i państwem-kontrybutorem eFP: wystawia baterię przeciwlotniczą do Batalionowej Grupy Bojowej w Polsce. Wsparcie Rumunii w zakresie planistycznym i organizacyjnym zapewniają Grupy Integracyjne Sił NATO w Rumunii i Bułgarii.
Trzon MND-SE stanowi Wielonarodowa Brygada Południowy-Wschód (na bazie 2 Brygady Piechoty w Krajowej). W przeciwieństwie do eFP wielonarodowa grupa bojowa nie stanowiła zwartej jednostki, a pododdziały podporządkowane były dowództwu brygady. W 2019 brygadę tworzyli żołnierze z następujących państw: Rumunia (państwo ramowe), Bułgaria, Hiszpania, Polska, Portugalia, Stany Zjednoczone[15].
Bieżąca działalność jednostek tFP polega podtrzymywaniu zdolności bojowej poprzez szkolenie dowództw i pododdziałów rumuńskich (20., 22., 26. bataliony piechoty, 325 batalion artylerii, 205 batalion artylerii przeciwlotniczej, 116 batalion logistyczny) oraz sojuszniczych stacjonujących rotacyjnie w Rumunii (m.in. polska kompania piechoty zmotoryzowanej) oraz dyslokowanych czasowo na czas ćwiczeń[16].
