Monodelf

Monodelf
Monodelphis
Burnett, 1829[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – monodelf szary (M. domestica)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Nadrząd

torbacze

Rząd

dydelfokształtne

Rodzina

dydelfowate

Podrodzina

dydelfy

Plemię

Marmosini

Rodzaj

monodelf

Typ nomenklatoryczny

Monodelphis brachyura Burnett, 1830 (= Didelphys brachyuros von Schreber, 1777, = Didelphis brevicaudata Erxleben, 1777)

Podrodzaje i gatunki

5 podrodzajów i 24 gatunki – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Monodelf[15] (Monodelphis) – rodzaj ssaków z podrodziny dydelfów (Didelphinae) w obrębie rodziny dydelfowatych (Didelphidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce Środkowej i Południowej[16][17][18].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 6–18,3 cm, długość ogona 3,6–10,6 cm; masa ciała 7,5–150 g[16][19].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1829 roku brytyjski botanik Gilbert Thomas Burnett w artykule przedstawiającym ilustracje czworonogów, opublikowanym na łamach Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts[1]. Burnett wymienił kilka gatunków nie wskazując gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1916 roku niemiecki zoolog Paul Matschie na typ nomenklatoryczny wyznaczył monodelfa rdzawobocznego (M. brevicaudata)[20].

Etymologia

  • Monodelphis: gr. μονος monos ‘pojedynczy’; δελφυς delphus ‘macica’[21].
  • Peramys: gr. πηρα pēra ‘skórzana torba, sakwa’; μυς mus, μυός muos ‘mysz’[22]. Gatunek typowy: Monodelphis brachyura Burnett, 1830 (= Didelphys brachyuros Schreber, 1777, = Didelphis brevicaudata Erxleben, 1777).
  • Hemiurus: gr. ἡμι- hēmi- ‘pół–’, od ἡμισυς hēmisus ‘połowa’; ουρα oura ‘ogon’[23]. Gatunek typowy: Didelphis hunteri Waterhouse, 1841 (= Didelphis brevicaudata Erxleben, 1777).
  • Monodelphiops: rodzaj Monodelphis Burnett, 1829 (monodelf); ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd, oblicze’[24]. Gatunek typowy: Microdelphis sorex Hensel, 1873 (= Didelphys dimidiata Wagner, 1847).
  • Minuania: „od minuanés, jednego z rdzennych ludów zamieszkujących Urugwaj”[7]. Gatunek typowy: Didelphys dimidiata Wagner, 1847.
  • Mygalodelphys: gr. μυγαλη mugalē ‘ryjówka’; δελφυς delphus ‘macica’[25]. Gatunek typowy: Peramys adustus Thomas, 1897.
  • Pyrodelphys: gr. πυρ pur, πυρος puros ‘ogień’; δελφυς delphus ‘macica’[26]. Gatunek typowy: Peramys emiliae Thomas, 1912.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki zgrupowane w pięciu podrodzajach[27][17][15]:

Podrodzaj Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa Podgatunki[16][17][19] Rozmieszczenie geograficzne[16][17][19] Podstawowe wymiary
(DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała)[16][19] 		Status IUCN
Pyrodelphys Monodelphis emiliae (O. Thomas, 1912) monodelf dżunglowy monotypowy wschodnie Peru (na południe od połączenia rzek Marañón–Ukajali, na południe od rzeki Urubamba), północna Boliwia, Brazylia (na południe od rzeki Amazonka, na wschód od rzeki Tocantins) DC: 9,7–15,8 cm; DO: 4,5–7 cm; MC: 20–60 g LC
Monodelphiops Monodelphis dimidiata (J.A. Wagner, 1847) monodelf żółtoboczny monotypowy południowo-wschodnia Brazylia, południowy Paragwaj, północna i wschodnia Argentyna oraz Urugwaj DC: 8,8–15,4 cm; DO: 3,7–7,6 cm; MC: 40–84 g LC
Monodelphiops Monodelphis unistriata (J.A. Wagner, 1842) monodelf jednopręgi monotypowy południowo-wschodnia Brazylia (São Paulo) i północno-wschodnia Argentyna (Misiones) DC: około 14,1 cm; DO: około 6,2 cm; MC: brak danych CR
Microdelphys Monodelphis scalops (O. Thomas, 1888) monodelf długonosy monotypowy południowo-wschodnia Brazylia (Espírito Santo do Santa Catarina) i północno-wschodnia Argentyna (Park Narodowy Iguazú i Misiones) DC: 6,3–16,3 cm; DO: 3,7–8,3 cm; MC: 23–90 g LC
Microdelphys Monodelphis gardneri Solari, Pacheco, Vivar & L.H. Emmons, 2012 monodelf parański monotypowy 4 miejsca na wschodnich zboczach Andów, Peru DC: 7,6–10 cm; DO: 3,9–5,3 cm; MC: brak danych NE
Microdelphys Monodelphis iheringi (O. Thomas, 1888) monodelf płaskogłowy monotypowy przybrzeżne Espirito Santo do Rio Grande do Sul, Brazylia; być może północno-wschodnia Argentyna (Misiones) DC: 7,5–10 cm; DO: 5,3–6 cm; MC: 15–23 g DD
Microdelphys Monodelphis americana (P.L.S. Müller, 1776) monodelf amerykański monotypowy wschodnie Pará do Santa Catarina, przez interior na zachód do Brasílii, Brazylia; być może północno-wschodnia Argnetyna (Misiones) DC: 9–13,7 cm; DO: 4–6 cm; MC: 23–46 g LC
Mygalodelphys Monodelphis pinocchio S.E. Pavan, 2015 monotypowy Mata Atlântica w Espirito Santo i Minas Gerais do São Paulo, Brazylia DC: 8,8–10,3 cm; DO: 5–5,4 cm; MC: brak danych NE
Mygalodelphys Monodelphis kunsi Pine, 1975 monodelf drobny monotypowy Boliwia (na wschód od Andów), północny Paragwaj, północna Argentyna (Salta), południowo-środkowa Brazylia DC: 6,2–10,2 cm; DO: 3,6–4,5 cm; MC: 7,5–30 g LC
Mygalodelphys Monodelphis adusta (O. Thomas, 1895) monodelf podpalany monotypowy wschodnia Panama (wschodnie Darién), Kolumbia, południowo-zachodnia Wenezuela (Andy w Mérida i Táchira), wschodni Ekwador i północne Peru DC: 8,4–11,4 cm; DO: 5–6,7 cm; MC: 15–35 g LC
Mygalodelphys Monodelphis reigi Lew & Pérez-Hernándeez, 2004 monodelf przydrożny monotypowy wschodnia Wenezuela (Sierra de Lema) i zachodnia Gujana (Ayanganna) DC: około 12,1 cm; DO: około 7,4 cm; MC: brak danych VU
Mygalodelphys Monodelphis saci S.E. Pavan, Mendes-Oliveira & Voss, 2017 monotypowy Amazonia (Pará; występowanie w północnym Mato Grosso, północnej Rondônii i południowo-wschodnim Acre niepewne), Brazylia DC: 9,8–10,1 cm; DO: 4,2–4,9 cm; MC: 16–19 g NE
Mygalodelphys Monodelphis handleyi Solari, 2007 monodelf pręgobrzuchy monotypowy północno-wschodnie Peru (Loreto, od rzeki Ukajali do rzeki Javari) i zachodnio-środkowa Brazylia (Amazona) DC: 12,3–6,9 cm; DO: około 6,9 cm; MC: 45–65 g DD
Mygalodelphys Monodelphis ronaldi Solari, 2004 monodelf skryty monotypowy zachodni brzeg rzeki Madre de Dios, Peru DC: około 14,1 cm; DO: około 7,2 cm; MC: około 70 g LC
Mygalodelphys Monodelphis osgoodi Doutt, 1938 monodelf śniady monotypowy wschodnie zbocza Andów w południowo-wschodnim Peru i zachodniej Boliwii DC: 6–6,2 cm; DO: 9,4–9,6 cm; MC: 18–29 g LC
Mygalodelphys Monodelphis peruviana (Osgood, 1913) monotypowy wschodnie Andy w środkoweym i południowym Peru oraz zachodniej Boliwii DC: około 9,6 cm; DO: 5,6–5,8 cm; MC: 24–30 g LC
Monodelphis Monodelphis vossi S.A. Pavan, 2019 monotypowy 2 miejsca w północno-wschodniej Roraimie, Brazylia DC: 12,7–16,2 cm; DO: 7,2–9,4 cm; MC: brak danych NE
Monodelphis Monodelphis glirina (J.A. Wagner, 1842) monodelf amazoński monotypowy południowo-wschodnie Peru, północna Boliwia (La Paz i Pando), Brazylia na południe od rzeki Amazonka (Acre na wschód od rzeki Xingu; również wyspa Marajó) DC: 11–18 cm; DO: 6,5–10,6 cm; MC: 40–150 g LC
Monodelphis Monodelphis sanctaerosae Voss, Pine & Scolari, 2012 monodelf peruwiański monotypowy Santa Cruz, Boliwia DC: około 10,8 cm; DO: około 6 cm; MC: około 23 g NE
Monodelphis Monodelphis domestica (J.A. Wagner, 1842) monodelf szary monotypowy wschodnia Boliwia, północna Argentyna (Formosa) DC: 12,3–17,9 cm; DO: 4,6–9,6 cm; MC: 58–110 g LC
Monodelphis Monodelphis palliolata (Osgood, 1914) monodelf kapturowy monotypowy północno-wschodnia Kolumbia (Norte de Santander i Vichada) północno-zachodnia i północna Wenezuela DC: 10,2–18,3 cm; DO: 5,5–10,5 cm; MC: 32–106 g LC
Monodelphis Monodelphis touan (G. Shaw, 1800) monotypowy Gujana Francuska, północna Brazylia (Amapá, Pará na południe od rzeki Amazonka i wyspa Marajó); być może Surinam DC: 11,9–17 cm; DO: 6,5–9,5 cm; MC: 40–100 g NE
Monodelphis Monodelphis arlindoi S.E. Pavan, R.V. Rossi & Schneider, 2012 monodelf krótkoogonowy monotypowy środkowa i południowa Gujana, Brazylia na północ od rzeki Amazonka (południowo-wschodnia Roraima, wschodnie Amazonas i północne Pará); być może Surinam DC: 9,5–18,2 cm; DO: 6,5–9,8 cm; MC: 33–105 g NE
Monodelphis Monodelphis brevicaudata (Erxleben, 1777) monodelf rdzawoboczny monotypowy południowo-wschodnia Wenezuela (na południe od rzeki Orinoko), północna Gujana, północno-zachodnia Brazylia (na północ od rzeki Rio Negro i na zachód od rzeki Rio Branco) DC: 12,8–17 cm; DO: 6,4–9,7 cm; MC: 50–127 g LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia, VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony, EW – gatunek wymarły na wolności, EX – gatunek wymarły, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia; NE – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Uwagi

  1. ↑ a b c Niepoprawna późniejsza pisownia Microdelphys Burmeister, 1856.
  2. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Peramys Lesson, 1842.
  3. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Monodelphis Burnett, 1829.

Przypisy

  1. ↑ a b G.T. Burnett. Illustrations of the Quadrupeda, or Quadrupeds, being the arrangement of the true four-footed Beasts indicated in outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 28, s. 351, 1829. (ang.). 
  2. ↑ R.-P. Lesson: Nouveau tableau du règne animal: Mammifères. Paris: A. Bertrand, 1842, s. 187. (fr.).
  3. ↑ P. Gervais: Expédition dans les parties centrales de l’Amérique du Sud: de Rio de Janeiro à Lima, et de Lima au Para. Cz. 1: Mammifère. Paris: Chez P. Bertrand, 1855, s. 101. (fr.).
  4. ↑ H. Burmeister: Erlauterungen zur fauna Brasiliens: enthaltend Abbildungen und ausfuhrliche Beschreibungen neuer oder ungenugend bekannter Thier-Arten. Berlin: Georg Reimer, 1856, s. 83. (niem.).
  5. ↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Wyd. Nova ed. (prima completa). Cz. 2. Berolini: R. Friedländer & sohn, 1898, s. 1242. (łac.).
  6. ↑ Matschie 1916 ↓, s. 261.
  7. ↑ a b A. Cabrera: Genera Mammalium. Madrid: Imprenta y Librería de Nicolás Moya, 1919, s. 43. (hiszp.).
  8. ↑ H. Pohle. Über die von Prof. Bresslau in Brasilien gesammelten Säugetiere (ausser den Nagethieren). „Abhandlungen der Senckenbergischen naturforschenden Gesellschaft”. 40, s. 240, 1927. (niem.). 
  9. ↑ Á. Cabrera. Catalogo del los mamiferos de America del Sur. I (Metatheria – Unguiculata – Carnivora). „Revista del Museo Argentino de Ciencias Naturales "Bernardino Rivadavia" e Institutio Nacional de Investigación de las Ciencias Naturales”. 4 (1), s. 29, 1958. (hiszp.). 
  10. ↑ O.A. Reig. El segundo ejemplar conocido de Lestodelphys halli (Thomas). „Neotropica”. 5, s. 57, 1959. (hiszp.). 
  11. ↑ R.V. Tálice, S.L. de Mosera & T. Machado. Observaciones sobre Monodelphis dimidiata. „Actas y Trabajos del Primer Congreso Sudamericano de Zoología”. 4, s. 151, 1961. (hiszp.). 
  12. ↑ B.E. Brown. Atlas of New World marsupials. „Fieldiana. Zoology”. 121, s. 145, 2004. (ang.). 
  13. ↑ Pavan i Voss 2016 ↓, s. 19.
  14. ↑ Pavan i Voss 2016 ↓, s. 22.
  15. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 4–5. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  16. ↑ a b c d e D. Astúa: Family Didelphidae (Opossums). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 147–155. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
  17. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 46–48. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  18. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Genus Monodelphis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-20].
  19. ↑ a b c d Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 34–35. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  20. ↑ Matschie 1916 ↓, s. 271.
  21. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 431.
  22. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 523.
  23. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 319.
  24. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 175.
  25. ↑ Pavan i Voss 2016 ↓, s. 21.
  26. ↑ Pavan i Voss 2016 ↓, s. 24.
  27. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-17]. (ang.).

Bibliografia