PROFILPELAJAR.COM

Monaster św. Mikołaja
Николо-Вяжищский монастырь
Państwo	Rosja
Obwód	nowogrodzki
Miejscowość	Wiażyszcze
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Eparchia	stauropigia
Ihumenia	Antonina (Korniejewa)
Klauzura	nie
	Obiekty sakralne
Sobór	św. Mikołaja
Cerkiew	św. Jana Teologa
Data budowy	XV w.
Data zamknięcia	1920
Data reaktywacji	1989
	Położenie na mapie obwodu nowogrodzkiego Wiażyszcze, monaster św. Mikołaja
	Położenie na mapie Rosji Wiażyszcze, monaster św. Mikołaja
	58°37′23″N 31°10′06″E/58,623056 31,168333
	Multimedia w Wikimedia Commons

Monaster św. Mikołaja – prawosławny żeński klasztor stauropigialny w Wiażyszczach (obwód nowogrodzki), 16 km od Nowogrodu Wielkiego^[1].

Historia

Monaster męski

Klasztor został utworzony jako wspólnota męska podczas sprawowania urzędu arcybiskupa nowogrodzkiego przez Jana II (1389–1415). Według III latopisu nowogrodzkiego w 1411 na jego potrzeby wzniesiono drewnianą cerkiew św. Mikołaja, zaś osiem lat później – również drewnianą cerkiew św. Antoniego Wielkiego, usytuowaną nad bramą wjazdową na teren klasztoru^[2]. Tradycja przypisuje zapoczątkowanie wspólnoty trzem mnichom – Ignacemu, Eufrozynowi i Galakcjonowi^[1]. Według żywota św. Eutymiusza, arcybiskupa nowogrodzkiego, siłą odebrali oni chłopom ziemię pod budowę cerkwi i budynku mieszkalnego z celami, a chłopi przegrali proces sądowy o grunt^[1].

W 1438 wzniesiony został nowy murowany sobór św. Mikołaja, zaś w 1439 – cerkiew św. Jana Teologa połączona z refektarzem i piekarnią. Inicjatorem budowy tychże obiektów był arcybiskup nowogrodzki Eutymiusz, który zaczynał życie monastyczne właśnie w monasterze w Wiażyszczach^[2] i który prowadził na terenie eparchii nowogrodzkiej szeroką działalność budowlaną^[1]. Eutymiusz zmarł w 1458 i został pochowany na terenie monasteru; pięć lat później nad jego grobem wzniesiono drugi ołtarz soboru św. Mikołaja poświęcony Eutymiuszowi Wielkiemu, a następnie zastąpiono drewnianą cerkiew św. Antoniego murowanym obiektem sakralnym pod tym samym wezwaniem. W klasztorze działała pracownia przepisywania ksiąg. W tym okresie monaster w Wiażyszczach należał do najbardziej bogatych i wpływowych wspólnot monastycznych w eparchii nowogrodzkiej, posiadał znaczny majątek ziemski; jego znaczenie było porównywalne z monasterami św. Jerzego (Jurjewskim) i św. Antoniego Rzymianina w Nowogrodzie oraz monasterem św. Warłaama Chutyńskiego^[2].

Monaster został zniszczony w 1580 przez wojska Stefana Batorego, a następnie przez wojska szwedzkie na początku XVII w. Działalność klasztoru zamarła do 1651, gdy wspólnotę restytuował metropolita nowogrodzki Nikon, nadając równocześnie jej przełożonemu stały tytuł archimandryty. W 1685 metropolita nowogrodzki Korneliusz wyświęcił wzniesiony w ciągu poprzednich czterech lat sobór^[2]. Trzy lata później rozebrano natomiast cerkiew św. Antoniego, uszkodzoną wskutek pożaru. W latach 1694–1698 zbudowano natomiast cerkiew refektarzową św. Jana Teologa z bocznym ołtarzem Wniebowstąpienia Pańskiego, połączoną poprzez refektarz z soborem św. Mikołaja oraz z pokojami przełożonego klasztoru. Na XVIII w. w monasterze wzniesiono budynek mieszkalny dla mnichów oraz budynek gospodarczy^[2]. W 1701 dla obu świątyń klasztornych wykonano nowe ikony do ikonostasów (jeden z nich również wyrzeźbiono od nowa). Podczas sekularyzacji majątków cerkiewnych w 1764 monaster w Wiażyszczach zaliczono do II klasy^[2]. Oprócz państwowego wsparcia monaster utrzymywał się z procentów, dobrowolnych datków, sprzedaży świec, prowadzenia młyna^[2].

W 1920 monaster został zamknięty, a w jego zabudowaniach mieszkalnych i gospodarczych otwarto kolektywne gospodarstwo „Krasnyj Wiażyniec”. Cerkwie monasterskie pozostały czynne do 1929 (cerkiew św. Jana Teologa) i 1931 (sobór). W 1929 w dawnej cerkwi refektarzowej urządzono magazyn i muzeum. Część wyposażenia z obydwu świątyń znalazła się w muzeum. W latach II wojny światowej kompleks monasterski ponownie został uszkodzony. Jego restauracja miała miejsce w 1964^[2].

Monaster żeński

Monaster został zwrócony Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu w 1988, zaś rok później został otwarty ponownie jako żeński. Pierwsze mniszki i posłusznice sprowadzono z czynnego przez cały okres radziecki Piuchtickiego Monasteru Zaśnięcia Matki Bożej. W 1989 wznowiono nabożeństwa w soborze św. Mikołaja, w 1990 ponownie wyświęcony został ołtarz św. Eutymiusza. Część pierwotnego wyposażenia klasztoru nadal przechowywana jest w muzeum w Nowogrodzie Wielkim, natomiast ikona św. Mikołaja ze scenami z żywota znajduje się w soborze Zaśnięcia Matki Bożej na Kremlu moskiewskim^[2].

W 1995 monaster otrzymał status stauropigialnego. Na początku XXI w. przebywało w nim piętnaście mniszek i posłusznic^[2]. Relikwie św. Eutymiusza są w nim otaczane szczególną czcią^[3].

Architektura

Główny sobór monasterski pod wezwaniem św. Mikołaja jest świątynią dwupoziomową, z czterema ołtarzami (następnie wzniesiono również piąty pod wezwaniem św. Eutymiusza, gdzie przechowywano relikwie kanonizowanego metropolity nowogrodzkiego), zwieńczoną pięcioma kopułami, otoczoną galeriami. W jego architekturze widoczne jest naśladownictwo prawosławnej architektury sakralnej Powołża. Wejście do obiektu prowadzi przez ganek z dwojgiem drzwi, nad którymi znajdują się dachy namiotowe; ganek położony jest od strony zachodniej. Sobór jest bogato zdobiony obramowaniami okien z motywem podwójnego kokosznika^[2].

Wyjątkowym elementem zdobniczym refektarzowej cerkwi św. Jana Teologa jest wykorzystanie polichromowanych płytek – element ten pojawił się w świątyni w I połowie XVIII w.^[2]