PROFILPELAJAR.COM

Lew Termen
	; Lew Termen podczas prezentowania theremina w grudniu 1927 roku
Data i miejsce urodzenia	27 sierpnia 1896 ; Petersburg, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	3 listopada 1993 ; Moskwa, Rosja
Miejsce spoczynku	Cmentarz Kuncewski
Zawód, zajęcie	fizyk, wiolonczelista, wynalazca
Narodowość	Rosjanin
Alma Mater	Uniwersytet Piotrogrodzki
Partia	KPZR (1991)
Wyznanie	prawosławne
Małżeństwo	Katia Konstantina (1921–?; rozwód),; Lavinia Williams (1938; rozwód),; Maria (1946–1970; jej śmierć)
Dzieci	Natalia Termen, Helena Termen
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Lew Siergiejewicz Termen^[1]^[2] (ros. Лев Сергеевич Термен), znany także jako Leon Theremin^[3]^[4]^[5] (ur. 15 sierpnia^?/27 sierpnia 1896 w Petersburgu^[6]^[7], zm. 3 listopada 1993 w Moskwie^[6]^[8]) – rosyjsko-radziecki fizyk^[3]^[5], wiolonczelista^[3]^[5] i wynalazca pochodzenia francusko-niemieckiego. Zasłynął jako twórca urządzeń z dziedziny muzyki (theremin, wiolonczela bez strun) i technologii szpiegowskiej.

Życiorys

Urodzony w 1896 roku w Petersburgu Lew Siergiejewicz Termen wywodził się ze starej prawosławnej rodziny szlacheckiej Theremin, mającej francuskie (hugenockie) i niemieckie korzenie^[9]^[10]^[11]. Na początku I wojny światowej zapisał się na studia z zakresu fizyki i astronomii na Uniwersytecie Piotrogrodzkim, nie mając jednak ukończonych 20 lat, został powołany do służby wojskowej^[5]^[8]^[10]. Dziekani uniwersytetu uniemożliwili wysłanie Termena na front wojenny, włączając go do programu studiów podyplomowych z wojskowej inżynierii radiowej^[5]. Termen równolegle uczył się także gry na wiolonczeli i teorii muzyki w Konserwatorium Piotrogrodzkim^[11]^[8]^[10].

Na początku lat 20. XX wieku Lew Termen nadzorował działalność laboratorium oscylacji radiowych na przedmieściach Piotrogrodu (ówczesna nazwa Petersburga)^[5]. Pracował tam nad urządzeniem do pomiaru gęstości gazu, które nie tylko miało pokazywać wizualny odczyt wartości, ale także sygnalizować ją dźwiękowo^[5]^[7]. W pewnym momencie odkrył, że zbliżenie dłoni do miernika generuje pisk o wysokiej tonacji, zaś ich cofnięcie kończy się piskiem o niskiej tonacji. Termen wkrótce zaczął prezentować kolegom solówki muzyki poważnej na urządzeniu, wprawiając ich w zdziwienie^[5]. Urządzenie w 1928 roku zostało opatentowane jako termenvox lub theremin^[12]^[5]^[13]. Licencję wynalazca sprzedał przedsiębiorstwu RCA^[11]. Był to jeden z pierwszych instrumentów muzycznych w historii, w którym źródłem dźwięku był prąd elektryczny^[3]. Termen dzięki swojemu wynalazkowi wkradł się w łaski Włodzimierza Lenina, który osobiście spróbował swoich sił w grze na nowym instrumencie^[5].

W grudniu 1922 roku Termen grał na termenvoxie w piotrogrodzkiej filharmonii, a w ciągu następnych pięciu lat usłyszano go w prawie 200 miejscowościach. Prezentował też inne muzyczne wynalazki muzyczne: elektryczny instrument klawiszowy, wiolonczelę bez strun, a także illuminovox, urządzenie połączone z termenvoxem, które na zmiany wysokości dźwięków reagowało zmianami kolorowych świateł, pozwalając urzeczywistnić ideę skriabinowskiego „fortepianu świetlnego”^[14]. W 1927 roku zbudował najbardziej zaawansowany wówczas prototyp telewizora. Według różnych opisów miał on ekran o powierzchni 2,25 m² (1,5×1,5 m)^[14] lub 0,5 m²^[15] oraz rozdzielczość (64 linie^[15]), która pozwalała na rozpoznanie twarzy i ruchów osoby filmowanej w innym pomieszczeniu (RCA osiągnęło ten rezultat 6 lat później)^[14]. Skonstruował też wysokościomierz magnetyczny pozwalający pilotom na lądowanie we mgle^[13].

W 1927 roku, za zgodą radzieckich władz, Lew Termen ruszył w światową trasę koncertową, by prezentować określony jego nazwiskiem instrument muzyczny, co miało być jednocześnie promocją radzieckiej nauki^[11]^[5]. W tym samym roku Termen przybył także do Stanów Zjednoczonych, w których pozostawał przez następne 11 lat^[5]. Podczas pobytu w tym kraju doświadczył sławy i dorobił się fortuny (miał status milionera), pracując we własnym studiu i prowadząc liczne publiczne prezentacje swego instrumentu, co budziło wielki entuzjazm^[11]^[3]. W USA prowadził ponadto działalność wywiadowczą na zlecenie radzieckiego rządu^[5]. W trakcie prezentowania theremina w nowojorskim Hotelu Plaza w grudniu 1928 roku poznał skrzypaczkę Clarę Reisenberg (później znaną pod nazwiskiem odmężowskim jako Clara Rockmore), która ze względów zdrowotnych musiała porzucić grę na skrzypcach^[5]. Reisenberg wykazała zainteresowanie instrumentem i dostała w prezencie od Termena model RCA jego wynalazku^[4]. Zaczęła dążyć do osiągnięcia mistrzowskiego opanowania theremina, jednocześnie współpracując z Lwem Termenem przy udoskonalaniu instrumentu^[5]^[12]. Przekonała również Termena, żeby stworzył dla niej instrument o wiele bardziej precyzyjny i wrażliwy niż model RCA, z zakresem zwiększonym z trzech oktaw do pięciu oraz mechanizmem ułatwiającym uzyskanie staccato^[4]^[5]. W późniejszych latach dała wiele występów, grając na thereminie, a obecnie jest uważana za najwybitniejszą thereministkę w historii^[16]^[4]^[5].

We wrześniu 1938 roku Termen wrócił do Związku Radzieckiego^[5]. W marcu następnego roku został aresztowany i oskarżony o współudział w zabójstwie Siergieja Kirowa oraz propagandę antyradziecką, a następnie skazany na osiem lat pozbawienia wolności^[11]^[8]. Najpierw trafił do obozu pracy w Magadanie na Syberii, zaś w czasie II wojny światowej, w 1940 roku został przeniesiony do położonej w Tomsku tzw. szaraszki – tajnego gułagowego laboratorium dla uwięzionych naukowców, gdzie wspólnie z Andriejem Tupolewem i Siergiejem Korolowem pracował nad zdalnie sterowanymi samolotami i systemami śledzenia statków za liniami wroga, a także nad urządzeniami podsłuchowymi dla NKWD^[5]^[11]^[8]. Skonstruował tam także miniaturowe urządzenie podsłuchowe, które KGB natychmiast wdrożyło do użytku^[11]^[8]. Urządzenie to zostało umieszczone w wykonanej ze szlachetnych gatunków drewna, mającej 60 cm średnicy płaskorzeźbie Wielkiej Pieczęci Stanów Zjednoczonych, która 8 lutego 1945 roku, na odbywającym się w trakcie konferencji jałtańskiej spotkaniu w obozie Artek została wręczona przez pionierów ambasadorowi Stanów Zjednoczonych w Związku Radzieckim, Williamowi Averellowi Harrimanowi jako wyraz wdzięczności za pomoc udzieloną radzieckim dzieciom^[2]^[11]. Następnie Harriman powiesił płaskorzeźbę z urządzeniem w swoim biurze^[11]^[2]. Płaskorzeźba wisiała tam przez osiem lat, gdy wreszcie jej zawartość została odkryta przez Amerykanów, którzy ze względów wizerunkowych na temat tego znaleziska milczeli do lat 60. XX wieku^[2]^[11]. Amerykańscy eksperci dopiero po długim czasie poznali zasadę działania podsłuchu^[11]. Za ten wynalazek w 1947 roku z osobistej rekomendacji Ławrientija Berii Termenowi przyznano Nagrodę Stalinowską I stopnia i zwolniono go z więzienia^[11]^[2]^[8]. W 1958 roku został całkowicie zrehabilitowany i dostał mieszkanie przy Bramie Kałużskiej w Moskwie^[11].

Do początku lat 60. XX wieku Termen pracował jako naukowiec dla KGB^[8]. W 1964 roku otrzymał stanowisko profesora akustyki w Konserwatorium Moskiewskim, ale stracił je po tym, jak 26 kwietnia 1967 roku w „The New York Timesie” ukazał się artykuł autorstwa Harolda C. Schonberga, w którym znalazł się opis moskiewskiego życia i pracy Termena^[8]^[17]^[11]. Później, na osobiste polecenie akademika Riema Chochłowa, został zatrudniony jako mechanik w pracowni Wydziału Fizyki Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego^[11].

Pod koniec lat 80. XX wieku niezależny reżyser Steven M. Martin postanowił nakręcić film dokumentalny o Lwie Termenie jako wynalazcy theremina. W związku z tym Martin w 1991 roku zorganizował lot mającego wówczas 95 lat Lwa Termena do Nowego Jorku, aby odbył swoje ostatnie spotkanie z Clarą Rockmore (po swoim wyjeździe ze Stanów Zjednoczonych w 1938 roku dotychczas spotkał się z nią raz – w 1962 roku w Moskwie, gdzie Rockmore była z mężem na wakacjach)^[5]. Nagranie ze spotkania znalazło się w filmie Theremin: elektroniczna odyseja, którego premiera miała miejsce w brytyjskiej telewizji w 1993 roku, kilka dni po śmierci Termena^[18]^[4]^[5].

W marcu 1991 roku nieoczekiwanie dla wszystkich Termen został członkiem KPZR. Na pytanie, dlaczego wstąpił do tej rozpadającej się wówczas partii, odpowiedział: „bo obiecałem Leninowi”^[11].

Życie prywatne

Lew Termen w 1921 roku zawarł związek małżeński z Katią Konstantiną, który zakończył się rozwodem w nieznanym czasie^[6]^[a]. W początkowym okresie swojego pobytu w Stanach Zjednoczonych oświadczył się Clarze Reisenberg, która jednak mu odmówiła^[4]^[5]^[12]. W połowie 1938 roku wziął ślub z afroamerykańską tancerką Lavinią Williams, czym wywołał skandal, gdyż ówcześnie w większości stanów śluby międzyrasowe były nielegalne^[5]^[19]. Jeszcze w tym samym roku rozwiódł się z Williams, prawdopodobnie z powodu powrotu do Związku Radzieckiego^[6]^[5]. W 1946 roku Termen ożenił się z Marią, z którą miał dwie córki bliźniaczki: Natalię i Helenę^[6]^[8]. Małżeństwo trwało do śmierci Marii w 1970 roku^[6]. Później Termen proponował ponowny ślub Lavinii Williams^[19].

Lew Termen zmarł 3 listopada 1993 roku w Moskwie w wieku 97 lat^[6]^[8]. Został pochowany na Cmentarzu Kuncewskim w Moskwie^[20]^[21].

Filmografia

Theremin: elektroniczna odyseja (Theremin: An Electronic Odyssey; 1993) jako on sam^[18].

Wykorzystanie w kulturze

Historia życia i wynalazków szpiegowskich Lwa Termena została pokazana w 2012 roku w jednym z odcinków telewizyjnego programu popularnonaukowego Mroczna strona nauki^[22].
W 2014 roku ukazała się debiutancka powieść Seana Michaelsa Us Conductors, będąca fabularyzowaną relacją z życia Lwa Termena i koncentrująca się głównie na jego nieodwzajemnionej miłości do Clary Reisenberg (Rockmore)^[23]^[19]. W roku wydania powieść została uhonorowana nagrodą Giller Prize^[23].

Uwagi

↑ W 1927 roku, w momencie przyjazdu do Stanów Zjednoczonych Termen wciąż był mężem Katii Konstantiny^[5].

Przypisy

↑ termenvox, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-03-13] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ЛЕВ СЕРГЕЕВИЧ ТЕРМЕН LEON SERG DE THEREMIN (15.08.1896 – 03.11.1993). phys.msu.ru. [dostęp 2021-03-12]. (ros.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Theremin. [w:] Instrumenty [on-line]. muzykotekaszkolna.pl. [dostęp 2021-03-12]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f CLARA ROCKMORE: BIOGRAPHY. [w:] Biography [on-line]. web.archive.org. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y Samantha Shokin: The Soul of a Machine. [w:] Arts & Letters [on-line]. tabletmag.com, 2019-03-07. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Leon Theremin Biography. imdb.com. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
↑ ^a ^b Leon Theremin (August 27, 1896). moogmusic.com. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k William Grimes: Leon Theremin, Musical Inventor, Is Dead at 97. nytimes.com, 1993-11-09. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
↑ Termens Kindheit. web.archive.org. [dostęp 2021-03-11]. (niem.).
↑ ^a ^b ^c EdwardE. Radziński EdwardE., Stalin, 1996 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q Юрий Ревич: «Я обещал Ленину». Как русский ученый променял богатство в США на 8 лет лагерей. republic.ru, 2013-02-08. [dostęp 2021-03-12]. (ros.).
↑ ^a ^b ^c Indrė Kaminckaitė: Stumbling stones. Clara Rockmore, the Vilnius-born pioneer of electronic music. [w:] News [on-line]. lrt.lt, 2020-07-05. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
↑ ^a ^b Jake Rothman. Prosty Theremin. „Elektronika Praktyczna; Projekty zagraniczne (źródło: Everyday with Practical Electronics)”, s. 9–13, 1996.
↑ ^a ^b ^c DanutaD. Gwizdalanka DanutaD., Sowiecki Faust [online], Tygodnik Powszechny, 20 grudnia 2010 [zarchiwizowane z adresu 2015-04-28] .
↑ ^a ^b Albert Glinsky: Theremin: Ether Music and Espionage. University of Illinois Press, 2000, s. 43–44. ISBN 978-0-252-02582-2. [dostęp 2018-05-16].
↑ Clara Rockmore. moogmusic.com. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
↑ Harold C. Schonberg: Music: Leon Theremin; Inventor of Instrument Bearing His Name Is Interviewed in the Soviet Union. nytimes.com, 1967-04-26. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
↑ ^a ^b Theremin: elektroniczna odyseja. [w:] Film [on-line]. filmweb.pl. [dostęp 2021-03-12]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c Lucy Sussex: Book review: Us Conductors a risk for a debut novelist. smh.com.au, 2015-08-30. [dostęp 2021-03-13]. (ang.).
↑ Лев Термен. Человек-легенда. [dostęp 2016-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-14)].
↑ Mogiła Lwa Termena. [dostęp 2016-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-24)].
↑ Dark Matters: Twisted But True (2011–); Episode List. imdb.com. [dostęp 2021-03-13]. (ang.).
↑ ^a ^b Us Conductors. historicalnovelsociety.org. [dostęp 2021-03-13]. (ang.).

Bibliografia

M. Panas-Goworska, A. Goworski. Naukowcy spod czerwonej gwiazdy. Warszawa: PWN, 2016.

[19] W 1927 roku, w momencie przyjazdu do Stanów Zjednoczonych Termen wciąż był mężem Katii Konstantiny^[5].

[1] termenvox, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-03-13] .

[lst-2] ЛЕВ СЕРГЕЕВИЧ ТЕРМЕН LEON SERG DE THEREMIN (15.08.1896 – 03.11.1993). phys.msu.ru. [dostęp 2021-03-12]. (ros.).

[the-3] Theremin. [w:] Instrumenty [on-line]. muzykotekaszkolna.pl. [dostęp 2021-03-12]. (pol.).

[crb-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f CLARA ROCKMORE: BIOGRAPHY. [w:] Biography [on-line]. web.archive.org. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).

[tsm-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y Samantha Shokin: The Soul of a Machine. [w:] Arts & Letters [on-line]. tabletmag.com, 2019-03-07. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).

[ltb-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Leon Theremin Biography. imdb.com. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).

[lt-7] Leon Theremin (August 27, 1896). moogmusic.com. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).

[let-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k William Grimes: Leon Theremin, Musical Inventor, Is Dead at 97. nytimes.com, 1993-11-09. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).

[9] Termens Kindheit. web.archive.org. [dostęp 2021-03-11]. (niem.).

[sta-10] EdwardE. Radziński EdwardE., Stalin, 1996 .

[jl-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q Юрий Ревич: «Я обещал Ленину». Как русский ученый променял богатство в США на 8 лет лагерей. republic.ru, 2013-02-08. [dostęp 2021-03-12]. (ros.).

[scr-12] Indrė Kaminckaitė: Stumbling stones. Clara Rockmore, the Vilnius-born pioneer of electronic music. [w:] News [on-line]. lrt.lt, 2020-07-05. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).

[ElPrakt1996-13] Jake Rothman. Prosty Theremin. „Elektronika Praktyczna; Projekty zagraniczne (źródło: Everyday with Practical Electronics)”, s. 9–13, 1996.

[tygodnik-14] DanutaD. Gwizdalanka DanutaD., Sowiecki Faust [online], Tygodnik Powszechny, 20 grudnia 2010 [zarchiwizowane z adresu 2015-04-28] .

[Glinsky-15] Albert Glinsky: Theremin: Ether Music and Espionage. University of Illinois Press, 2000, s. 43–44. ISBN 978-0-252-02582-2. [dostęp 2018-05-16].

[16] Clara Rockmore. moogmusic.com. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).

[17] Harold C. Schonberg: Music: Leon Theremin; Inventor of Instrument Bearing His Name Is Interviewed in the Soviet Union. nytimes.com, 1967-04-26. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).

[teo-18] Theremin: elektroniczna odyseja. [w:] Film [on-line]. filmweb.pl. [dostęp 2021-03-12]. (pol.).

[bru-20] Lucy Sussex: Book review: Us Conductors a risk for a debut novelist. smh.com.au, 2015-08-30. [dostęp 2021-03-13]. (ang.).

[21] Лев Термен. Человек-легенда. [dostęp 2016-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-14)].

[22] Mogiła Lwa Termena. [dostęp 2016-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-24)].

[23] Dark Matters: Twisted But True (2011–); Episode List. imdb.com. [dostęp 2021-03-13]. (ang.).

[uc-24] Us Conductors. historicalnovelsociety.org. [dostęp 2021-03-13]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[a]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

PROFILPELAJAR.COM

Lew Termen

Życiorys

Życie prywatne

Filmografia

Wykorzystanie w kulturze

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Read other articles:

State Religious Freedom Restoration Acts

العلاقات اليابانية التركية

Muddyfox

Jakub Voráček

1793 Philadelphia yellow fever epidemic

Bilangan oktan

Chris Ware

South African Class 5E1, Series 2

Beyond Undeniable Entropy

Maquia: Chờ ngày lời hứa nở hoa

フランティシェク・ノイマン

The Old Frontier

Histoire de Saint-Martin (Antilles françaises)

Lego Group

Tazewell High School

Best Girls

Silicon dioxide

Magra, Tasmania

Georges Petit

YMI Jeans