Leszek Bednarczuk (ur. 30 maja 1936 w Wilnie) – polski językoznawca, indoeuropeista i celtolog. Od 1987 r. profesor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie^[a], od roku 1991 członek korespondent^[2], od 2022 członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności^[3].

Jego prace obejmują zakres językoznawstwa indoeuropejskiego, języków: polskiego, słowackiego, celtyckich (walijski, irlandzki), bałkańskich i innych.

Urodził się w Wilnie w rodzinie polskiej. Syn nauczycielki i oficera rezerwy Wojska Polskiego, zatrudnionego w nadleśnictwie Narocz. Dzieciństwo spędził na Wileńszczyźnie w Daugieliszkach, Kobylniku i w okolicach Grodna. W kwietniu 1945 r. wyjechał wraz z rodziną do Nowego Sącza^[4]. Szkołę podstawową ukończył w Tęgoborzu (1945–1949), następnie uczęszczał do Liceum im. Jana Długosza w Nowym Sączu (1949–1953). W 1953 przeniósł się do Krakowa, gdzie rozpoczął studia w Wyższej Szkole Pedagogicznej na kierunku filologia polska (1953–1957). Po uzyskaniu dyplomu magistra kontynuował studia na Uniwersytecie Jagiellońskim na kierunku filologia słowiańska (1957–1960). Pracę magisterską z filologii słowiańskiej, napisaną pod kierunkiem profesora Tadeusza Milewskiego, obronił w 1960. Pracę doktorską pt. Polskie spójniki parataktyczne, napisaną również pod kierunkiem Tadeusza Milewskiego, obronił w 1964. Ukazała się ona drukiem w 1967^[5].

W 1971 uzyskał stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy pt. Indo-European Parataxis^[6]. Tytuł profesora zwyczajnego otrzymał w 1988. Jako badacz naukowy i dydaktyk pracował w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie (1960–2004), a następnie w Wyższej Szkole Zawodowej w Sanoku (do 2010) i równolegle w Akademii Polonijnej w Częstochowie (do chwili obecnej). Jest członkiem Polskiej Akademii Umiejętności od 1991, a także członkiem rad naukowych kilku czasopism językoznawczych, m.in. Acta Baltico-Slavica, Studia Linguistica (Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis), Lingua Posnaniensis, Studia Indogermanica Lodziensia, Studia Albanica i innych. Jest także członkiem towarzystwa naukowego Fides et ratio^[7].

W 2010 został członkiem Krakowskiego Społecznego Komitetu Poparcia Jarosława Kaczyńskiego w przyspieszonych wyborach prezydenckich^[8], a w 2015 poparł Andrzeja Dudę jako członek Akademickiego Komitetu Honorowego^[9]. Członek Akademickiego Klubu Obywatelskiego im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego w Poznaniu^[10].

Ożeniony z Alicja z d. Mazurkiewicz, etnografką, pochodzącą z Kamionki Strumiłowskiej. Mają dwoje dzieci: Aldonę i Miłosza^[11].

Profesor Leszek Bednarczuk jest autorem ponad dziesięciu książek z zakresu językoznawstwa oraz współautorem i redaktorem obszernej dwutomowej syntezy Języki indoeuropejskie, która ukazała się w 1986–1988 w wydawnictwie PWN. Ponadto jest współautorem i współredaktorem kilkunastu książek z dziedziny językoznawstwa, z których ważniejsze to: Dzieje Słowian w świetle leksyki (2002)^[12], Językoznawstwo historyczne i typologiczne (2008)^[13] oraz Polszczyzna i inne języki (2010)^[14].

Jest autorem blisko 250 artykułów i recenzji, opublikowanych w kraju i za granicą, w około dziesięciu językach. Obok wspomnianych dziedzin, takich jak językoznawstwo indoeuropejskie, w tym zwłaszcza słowiańskie, bałtyckie i celtyckie, publikuje również prace w takich obszarach jak: językoznawstwo ugrofińskie, tocharskie, albańskie czy irańskie, języki praindoeuropejskie (praceltycki i italskie), tzw. języki staroeuropejskie (substrat śródziemnomorski – etruski, iberyjski, pelazgijski – w językach indoeuropejskich), język nostratycki, kontakty językowe bałto-słowiańskie, bałtosłowiańsko-ugrofińskie, słowiańsko-albańskie, słowiańsko-germańskie, słowiańsko-romańskie, italo-celtyckie, celtobryto-romańskie i inne, gwary polskie (na Litwie, Sądecczyźnie i w Ziemi Sanockiej), gwary zawodowe (m.in. język flisaków), zagadnienia tzw. nowomowy, język transcendencji (Słowo Boże i język aniołów), etnogeneza Słowian i Bałtów (zwłaszcza Polaków, Litwinów i Białorusinów), toponimia, antroponimia i etnonimia (słowiańska, bałtycka i celtycka), etymologia (m.in. kilka artykułów na temat pochodzenia wyrazu pan w języku polskim i jego zapożyczeń w innych językach), składnia w językach indoeuropejskich (zwłaszcza słowiańskich, bałtyckich, germańskich i celtyckich), fonologia, morfonologia i morfosyntaktyka (zarówno w ujęciu porównawczym, jak i w teorii języka), metodologia badań językoznawczych, historia językoznawstwa w Polsce i w poszczególnych ośrodkach (m.in. w Krakowie, w Wilnie, we Lwowie i w Częstochowie).

Jako jeden z nielicznych na świecie i obecnie jako jedyny badacz w Polsce zna on i bada wymarły celtycki język galijski. W Częstochowie od lat 90. ubiegłego wieku współorganizował i współtworzy środowisko naukowo-badawcze celtologów^[15].

Jako językoznawca profesor Leszek Bednarczuk jest uczniem i kontynuatorem szkoły lingwistycznej profesora Tadeusza Milewskiego^[16]. Innym znanym uczniem Tadeusza Milewskiego był Karol Wojtyła, który znał, cenił i przyjaźnił się z profesorem Leszkiem Bednarczukiem, a następnie – już jako papież Jan Paweł II – przyjął go na prywatnej audiencji w Watykanie.

Pod wpływem doświadczeń z dzieciństwa, kiedy to zetknął się z oddziałem partyzanckim mjr. Antoniego Burzyńskiego ps. „Kmicic”^[4], zajął się też opracowaniem kalendarium wydarzeń i relacji członków Okręgu Wilno Armii Krajowej w artykule „Od Naroczy do Niemna. Relacje partyzantów Kmicica – Łupaszki – Ronina Armii Krajowej na Wileńszczyźnie III.1943–VII.1944”^[17]. Tematykę tę rozwiną w publikacji książkowej, napisanej pod tym samym tytułem wspólnie Moniką Tomkiewicz^[18]. Wystąpił jako ekspert w filmie dokumentalnym Agencji Filmowej dla Telewizji Polskiej z 2000 r. pt. „Łupaszka”, ukazujący działalność mjr. Zygmunta Szendzielarza^[19].

Książki

1. Polskie spójniki parataktyczne (Kraków 1967)
2. Indo-European Parataxis (Kraków 1971)
3. Języki indoeuropejskie, t. 1 (Warszawa 1986 – redaktor i autor: Wprowadzenie, s. 7–49; Indoeuropejskie języki Bałkanów, s. 469–513) – t. 2 (Warszawa 1988 – redaktor i autor: Języki celtyckie, s. 645–731)
4. Języki Wielkiego Księstwa Litewskiego (Wilno 1993 – skrypt akademicki Uniwersytetu Polskiego w Wilnie)
5. Stosunki językowe na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego (Kraków 1999)
6. Essais de linguistique comparative (Kraków 2000)
7. Związki i paralele fonetyczne języków słowiańskich (Warszawa 2007)
8. Językowy obraz Wielkiego Księstwa Litewskiego (Kraków 2010 – edycja na Millenium Lithuaniae MIX-MMIX)
9. Esquisses de linguistique comparative (Kraków 2012 – książka ta zawiera obszerne streszczenie polskie pt. Z zagadnień językoznawstwa porównawczego, s. 241–286, służące studentom jako skrypt)
10. Spadčyna Velikaha Knajstva Litoŭskaha y bełaruskaj move (New York – Kraków – Lublin 2014)
11. Celtic and other Indo-European Languages (Częstochowa – Kraków 2016)
12. Początki i pogranicza polszczyzny (Kraków 2018)
13. Od Naroczy do Niemna. Relacje partyzantów Kmicica – Łupaszki – Ronina Armii Krajowej na Wileńszczyźnie III.1943–VII.1944 (Wspólnie z Moniką Tomkiewicz), Toruń 2022.

Profesor Leszek Bednarczuk jest ponadto autorem niewydanego dotąd skryptu pt. Języki świata (Kraków 1978 – maszynopis, s. 76), zawierającego zwięzły i przystępnie napisany przegląd kilkuset języków.

Artykuły

1. Stanowisko składni w obrębie nauk badających wypowiedź językową, „Prace Językoznawcze”, t. 1, WSP, Kraków 1970, s. 5–133.
2. Zagadnienie przedsłowiańskiej hydronimii Karpat, „Prace Językoznawcze”, t. 2, WSP, Kraków 1973, s. 19–30 (plus mapa).
3. Le problème des langues pré-indo-européennes de l’Europe, „Lingua Posnaniensis”, t. 41, 1975, s. 21–28.
4. The ethnolinguistic situation in prehistorical North-East Europe (in:) Annali del Seminario di Studi dell’Europa Orientale – Sezione Linguistico-Filologica, Napoli 1982–1983, p. 69-83.
5. Pozita e shquipes në kuadër të gjuhëve indoevropiane (in:) „Seminari”, vol. 6, Prishtinë 1979, p. 147-149 (in Albanian).
6. Kontakty zewnętrzne języków słowiańskich w epoce przedhistorycznej, [w:] Etnogeneza i topogeneza Słowian, Poznań 1980, s. 43–52.
7. Ab etnaheneze Bełarusaŭ, „Palanistyka”, vol. 1, Mińsk 1984, s. 6–24.
8. O języku flisaków wilejskich, „Język Polski”, t. 64, 1984, s. 24–34.
9. Nowo-mowa. Zarys problematyki i perspektywy badawcze, [w:] Nowo-mowa, Londyn 1985, s. 27–41.
10. The Italo-Celtic hypothesis from the Indo-European point of view (in:) Proceedings of the 1st American Congress of Celtic Studies, Ottawa 1988, p. 175-189.
11. Structural similarities between Brittonic Celtic and West Romance languages, „Ollodagos”, vol. 1-2, Bruxelles 1989, p. 35-59.
12. Convergences entre les langues balto-slave et finno-ougriennes (in:) Contacts des langues et de cultures dans l’aire baltique, Uppsala 1996, p. 49-62.
13. Communauté linguistique du Grand Duché de Lituanie, „Linguistica Baltica”, t. 2, 1993, s. 5–13.
14. Substrat et théorie des contacts linguistiques (in:) „Analecta Indoeuropaea Cracoviensia”, t. 1, Kraków 1995, s. 75–88.
15. W co wierzyli Prasłowianie?, „Kieleckie Studia Filologiczne”, t. 10, 1996, s. 25–32.
16. Nazwiska i przezwiska etniczne mieszkańców Wielkiego Księstwa Litewskiego, cz. 1: Utworzone od etnonimów bałtyckich, cz. 2: Polszczyzna Kresowa, [w:] Wilno i Kresy Północno-Wschodnie, Białystok 1996, s. 7–41.
17. A typological contribution to the disappearance of p in common Celtic, „Zeitschrift für Celtische Philologie”, Band 49-50, 1997, p. 43-49.
18. Transcendencja i transkomunikacja, „Prace Filologiczne”, t. 43, 1998, s. 71–81.
19. Germanic and Northern Indo-European (in:) Vielfalt der Sprache, Wien 1999, s. 37–50.
20. Wokół etymologii wyrazu pan, [w:] Wokół archeologii słów i ich funkcjonowania. Księga Jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Bańkowskiemu, Częstochowa 2001, s. 29–33.
21. The ethnolinguistic relationship in the Grand Duchy of Lithuania (in:) Convergence and Divergence in European Languages, „Studies in Eurolinguistics”, vol. 1, Berlin 2003, p. 305-319.
22. Najstarsze polskie słowa. Słownik chronologiczny języka polskiego do końca XIII wieku, [w:] Amoenitates vel lepores philologiae, Kraków 2007, s. 17–29.
23. Językoznawstwo polskie i językoznawstwo ogólne, [w:] Człowiek – Słowo – Świat, Warszawa 2010, s. 18–24.
24. Językoznawstwo indoeuropejskie w Polsce w drugiej połowie XX i na początku XXI wieku, [w:] Językoznawstwo w Polsce. Kierunki badań i perspektywy rozwoju, Warszawa 2012, s. 47–64.
25. Non-Indo-European features of the Tocharian dialects (in:) Words and Dictionaries, Kraków 2015, p. 55-67.
26. Бэднарчук Л. Аб этнагенезе беларусаў // Паланістыка 1998 / Зборнік навуковых артыкулаў па актуальных пытаннях польскай мовы. – Мн., 1998. – С. 6-24.
27. Бэднарчук Л. Аб этнагенэзе беларусаў// Наша слова. – №48 (536) 5 снежня 2004 г.; №49 (537) 12 снежня 2004 г.; №50 (538) 19 снежня 2001 г.
28. Бэднарчук Л. Аб мове вілійскіх плытагонаў – пераклад А.М. Ушакевіча і С.А. Важніка// Паланістыка= Полонистика = Polonistyka. – 2002/2003. – С. 7-23.
29. Бэднарчук Л. „Kroynika” Трафіма Сутры і Юрыя Трубніцкага як дакумент мовы і звычаяў Магілёва ў XVII–XVIII стст. [пераклад з польскай мовы А. М. Ушакевіча]// Паланістыка = Полонистика = Polonistyka. – 2004/2005. – С. 9-23.
30. Бэднарчук Л. Спадчына Вялікага княства Літоўскага ў беларускай мове = Heritage of the Grand Duchy of Lithuania in the Belarusian language/ пад рэдакцыяй Юрыя Гарбінскага. – Беларускі інстытут навукі і мастацтва; Польская акадэмія мастацтва; Універсітэі Марыі Кюры-Складоўскай. – 2014.

• LeszekL. Bednarczuk LeszekL., Od Naroczy do Niemna. Relacje partyzantów Kmicica, Łupaszki, Ronina (Armii Krajowej na Wileńszczyźnie) III 43 – VII 44 [III. 1943 – VII. 1944], Gdańsk-Lipce: „b.w.” [bez wydawcy], „skrypt na prawach maszynopisu”, 2005 [dostęp 2010-05-01] [zarchiwizowane z adresu 2010-04-30] . Brak numerów stron w książce – krótka monografia 4 i 5 Wileńskiej Brygady AK
• Notka biograficzna