Ladislav (Laco) Novomeský (ur. 27 grudnia 1904 w Budapeszcie, zm. 4 września 1976 w Bratysławie) – słowacki poeta, pisarz, dziennikarz i polityk komunistyczny.
Życiorys
Syn krawca Samuela i Irmy (z d. Prokopowa). Rodzice pochodzili z Senicy. Urodził się i dzieciństwo spędził w Budapeszcie, a w 1919 roku powrucił z rodzicami do Senicy w Czechosłowacji[1]. W 1924 roku ukończył szkołę nauczycielską w Modrej i podjął następnie pracę nauczyciela w Bratysławie[2]. Równocześnie podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jana Amosa Komenskiego. W 1925 roku wstąpił do Komunistycznej Partii Czechosłowacji[1] i porzucił studia, by w pełni zaangażować się w działalność polityczną[3]. Jako dziennikarz pracował w prasie komunistycznej, w niektórych tytułach pełniąc obowiązki redaktora naczelnego[2]. Pierwszym tytułem, z którym był związany ostrawska Pravda chudoby - przebywając w Ostravie, obserwował trudne warunki życia górników i innych robotników tutejszego zagłębia przemysłowego[3]. W Ostravie poznał również przywódcę czechosłowackich komunistów Klementa Gottwalda[1]. Następnie przeniósł się do Pragi i był związany z pismami Rudý večerník, Rudá záře, Tvorba, Haló-noviny, Ľudový denník, Slovenské zvesti[2]. Za swoje artykuły prasowe był kilkakrotnie zatrzymywany i karany[3]. Od 1929 r. pisał dla organu prasowego Komunistycznego Partii Czechosłowackiej - gazety Rudé právo[1].
Wspólnie z Vladimirem Clementisem tworzył pismo literackie DAV[4]. Był to tytuł o radykalnie lewicowym, komunistycznym charakterze; środowisko davistów inspirowało się szczególnie radziecką literaturą awangardową, związani z pismem autorzy tłumaczyli również na język słowacki awangardowe dzieła twórców zachodnich, w szczególności francuskich surrealistów[5].
W 1939 roku po upadku Czechosłowacji, opuścił Pragę i wyjechał do Bratysławy. Był dwukrotnie aresztowany i krótko więziony[3]. W sierpniu 1943 roku wszedł do kierownictwa Komunistycznej Partii Słowacji wspólnie z Gustávem Husákiem i Karolem Šmidke. Kierując się wytycznymi przywódców Komunistycznej Partii Czechosłowacji, znajdujących się w Moskwie, trzej liderzy partii w kraju wezwali wszystkie nurty słowackiego ruchu oporu do współpracy. W końcu 1943 roku utworzona została Słowacka Rada Narodowa, do której wspólnie z komunistami weszli socjaldemokraci, przedstawiciele partii agrariuszy oraz delegat Słowackiej Partii Narodowej[6]. Jednym z reprezentantów komunistów w Radzie był Novomeský[2]. Podczas słowackiego powstania narodowego negocjował w Londynie z czechosłowackim prezydentem na uchodźstwie Edvardem Benešem, a następnie w Moskwie z władzami radzieckimi warunki przyszłego funkcjonowania Czechów i Słowaków we wspólnym państwie, domagając się całkowitego równouprawnienia Słowaków[2].
Po wyzwoleniu Czechosłowacji został wiceprzewodniczącym Słowackiej Rady Narodowej oraz pełnomocnikiem (ministrem) oświaty Słowacji[2].Został również przewodniczącym Związku Pisarzy Słowackich oraz Macierzy Słowackiej[2].
W 1950 roku został pozbawiony wszystkich funkcji, a w roku następnym - aresztowany[2]. W 1954 roku w pokazowym procesie, tzw. procesie burżuazyjnych nacjonalistów, został skazany na dziesięć lat pozbawienia wolności[2]. Razem z nim sądzeni byli czołowi słowaccy działacze komunistyczni, na czele z Gustávem Husákiem, który otrzymał najsurowszy wyrok dożywotniego więzienia. Działaczom zarzucano słowacki nacjonalizm[7]. Proces wpisywał się w dążenie komunistów czeskich do pełnego zdominowania aparatu władzy w Czechosłowacji i ukrócenia choćby szczątkowej autonomii struktur partyjnych i państwowych na Słowacji[8]. W odróżnieniu od Husaka, który mimo ciężkiego śledztwa nigdy nie przyznał się do stawianych mu zmyślonych zarzutów, Novomeský, również wielokrotnie pobity w śledztwie, przyznał się do winy i obciążył zeznaniami innych działaczy, w tym sądzonego w innym procesie pokazowym Vladimira Clementisa, swojego dawnego przyjaciela[1]. W 1955 roku Novomeský został warunkowo zwolniony, zaś w 1963 roku całkowicie zrehabilitowany[2]. Pracował w Bratysławie w muzeum literatury słowackiej (Památník národního písemnictví) do 1962 roku. Następnie otrzymał stanowisko w Słowackiej Akademii Nauk, w Instytucie Literatury Słowackiej[2]. W 1963 roku ukazał się jego poemat Vila Tereza i utwór Do mesta 30 minút[9].
W 1968 roku po stłumieniu praskiej wiosny, na początku okresu tzw. normalizacji, wszedł do Prezydium Komunistycznej Partii Czechosłowacji i ponownie stanął na czele Macierzy Słowackiej[1]. Dwa lata później zrezygnował z działalności politycznej z powodu pogarszającego się stanu zdrowia, w szczególności przebytego udaru mózgu. Zmarł w 1976 roku[3]
Wybór jego publicystyki został opublikowany w języku polskim w 1974 roku pod tytułem Zmagania. Sześć lat wcześniej po polsku opublikowane zostały fragmenty tomu Romboid[9].
Twórczość
Na równi z dziennikarstwem zajmował się działalnością twórczą. W 1927 roku wydał tom wierszy Nedeľa, który został bardzo dobrze przyjęty przez krytyków i czytelników[3]. Jego poezja reprezentuje nurt awangardowy, będąc wyjątkiem na tle ówczesnej literatury słowackiej[10]. W jego twórczości widoczne są inspiracje twórczością Guillaume'a Apollinaire'a[10], Siergieja Jesienina i Władimira Majakowskiego[3], a także czeskim nurtem poetyzmu, który z kolei czerpał wzorce z dadaizmu, kubizmu czy futuryzmu[10]. Poeta poruszał w swoich wierszach takie tematy, jak życie miasta i jego mieszkańców, obrazy życia ulicznego, kawiarni (w których najchętniej pracował i tworzył), anonimowych prostytutek i służących. W wierszach Novomeskiego przewijają się również motywy erotyzmu, alkoholu, dekadencji, życia artystycznej cyganerii[3]. Część jego utworów miała charakter polityczny i społeczny, jednak jako poeta nigdy nie stosował prostych zabiegów agitacyjnych, wierząc w autonomię i samodzielność sztuki[3]. W 1932 roku drugi tom jego poezji, Romboid, łączył refleksyjne i medytacyjne tony z eksperymentami formalnymi. Został przyjęty gorzej niż tom poprzedni, część krytyków zarzuciła autorowi formalizm i naśladowanie obcego stylu[3]. W 1935 roku wydał tom Otvorene okna, pozytywnie przyjęty przez czytelników[3]. Novomeský dbał również o wizualną stronę zbiorów swoich wierszy, prosząc współczesnych artystów o zaprojektowanie opraw graficznych (jego debiutancki tom ilustrował Mikuláš Galanda, nad Romboidem pracowała czeska artystka surrealistyczna Toyen)[3]. W czasie wojny domowej w Hiszpanii wyjechał do tego kraju jako korespondent wojenny[3]. W 1939 roku wydał tom Svätý za dedinou[9].
Upamiętnienie
Plac jego imienia znajduje się w Koszycach[3].
Odznaczenia
Przypisy
- ↑ a b c d e f Aktuality.sk, Kalendárium: Laco Novomeský bol podstatne lepším básnikom než politikom [online], Aktuality.sk, 29 września 2018 [dostęp 2024-08-09] (słow.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Ladislav (Laco) Novomeský - Životopis autora [online], Slovenské literárne centrum [dostęp 2024-08-09] (słow.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Prípad Novomeský [online], Pravda.sk, 8 września 2016 [dostęp 2024-08-09] (słow.).
- ↑ LACO NOVOMESKY (1904-1976) [online], Encyclopædia Universalis, 16 października 2009 [dostęp 2024-08-09] (fr.).
- ↑ B. Suchoń-Chmiel, Spóźnione spowiedzi czyli autobiografie uwikłanych w historię pisarzy słowackich XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007, s. 31 i 33.
- ↑ Tomaszewski 2006 ↓, s. 131–132.
- ↑ Tomaszewski 2006 ↓, s. 212–214.
- ↑ Tomaszewski 2006 ↓, s. 210–211.
- ↑ a b c Novomeský Ladislav, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-08-09] .
- ↑ a b c B. Suchoń-Chmiel, Spóźnione spowiedzi czyli autobiografie uwikłanych w historię pisarzy słowackich XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007, s. 33-34.
Bibliografia
- J. Tomaszewski: Czechy i Słowacja. Warszawa: TRIO, 2006.
