Księstwo śląskie

Księstwo śląskie
Ducatus Silesiae
	1138–1248/1335
Godło	Flaga
Ustrój polityczny	monarchia
Stolica	Wrocław
Data powstania	1138
Data likwidacji	1335
Władca	Henryk VI Dobry
Język urzędowy	łacina
Religia dominująca	katolicyzm
	Położenie na mapie świata Księstwo śląskie
	51°07′00″N 17°02′00″E/51,116667 17,033333
	Multimedia w Wikimedia Commons

Księstwo śląskie (łac. Ducatus Silesiae, niem. Herzogtum Schlesien, cz. Vévodství Slezska) – średniowieczne polskie księstwo dzielnicowe położone na Śląsku ze stolicą we Wrocławiu. Zostało wyodrębnione z państwa Piastów w 1138 roku na skutek rozbicia dzielnicowego^[1]. Od 1172 roku następowała fragmentacja księstwa na mniejsze księstwa śląskie. Generalnie w 1248 roku, po wyodrębnieniu księstwa wrocławskiego, księstwo śląskie jako jedne terytorium przestało istnieć, a księstwo wrocławskie stało się następcą i najważniejszym księstwem śląskim. W 1327 roku większość księstw rządzonych przez Piastów śląskich weszły w skład Królestwa Czech, później do Korony Czeskiej. Ostatecznie cały obszar pierwotnego księstwa śląskiego znalazł się w Królestwie Czech na mocy Układu w Trenczynie w 1335 roku. Ponieważ Czechy wchodziły w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Śląsk także znalazł się w granicach Rzeszy.

Historia

Powstało w 1138 roku po śmierci Bolesława III Krzywoustego (zgodnie z jego tzw. statutem) jako dzielnica przeznaczona dla jego najstarszego syna Władysława II Wygnańca i obejmowało prócz Śląska także ziemię lubuską i ziemię opolską^[1]. W XII wieku pojęcie Śląska ograniczało się tylko do jego obecnej zachodniej części z Wrocławiem i nie obejmowało początkowo władztwa książąt opolskich^[2]. Kolejni Piastowie podzielili Śląsk na liczne mniejsze księstwa, które w ciągu XIV wieku stały się lennem Królestwa Czeskiego, a królowie czescy przyjęli z czasem tytuł księcia Śląska. Od XV w. ze Śląskiem zaczęto utożsamiać również terytoria książąt górnośląskich^[2].

Po śmierci królów Czech i Polski, Wacława II w 1305 r. i Wacława III w 1306 r., księstwa śląskie stały się przedmiotem sporów między królem Czech i tytularnym królem Polski Janem Luksemburskim a królem Polski Władysławem I Łokietkiem w latach 20. XIV wieku. W 1322 roku Łokietek wykorzystał zamęt na Śląsku i na pewien czas opanował Wrocław. Przejściowo wykonywał nawet władzę zwierzchnią nad Śląskiem. Strata tego miasta przypada prawdopodobnie na lata 1324–1325^[3]. W trakcie wojny Łokietka z Brandenburgią, Jan Luksemburski po uchwaleniu podatków na wojnę przez szlachtę czeską wyruszył ze swoją armią w kierunku Polski. Jeszcze przed przekroczeniem Bramy Morawskiej do Opawy zjechali polscy książęta Bolesław niemodliński, Leszek raciborski, Kazimierz cieszyński, Władysław kozielsko-bytomski i złożyli hołd Janowi Luksemburskiemu. Następnie w Bytomiu hołd złożył mu Jan oświęcimski, a we Wrocławiu Bolesław opolski i Henryk VI wrocławski. W 1329 roku hołd złożyli mu Jan ścinawski, Bolesław brzesko-legnicki, Konrad oleśnicki i Henryk żagański^[4].

Po śmierci ostatnich przedstawicieli kolejnych linii Piastów Śląskich ich księstwa były systematycznie włączane do domeny królewskiej (Wrocław 1335, Racibórz 1337, Świdnica 1368/1392, Opole 1532, Cieszyn 1675^{[potrzebny przypis]}, Brzeg i Legnica 1675)^[5]. Do 1806 roku Śląsk był także częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego. W 1742 roku został podzielony na część pruską (jego władcy do 1918 roku tytułowali się suwerenami i najwyższymi książętami Śląska) i austriacką (Śląsk Austriacki, którego władcy mimo utraty praktycznie całego regionu do 1918 roku tytułowali się książętami Górnego i Dolnego Śląska).

Geografia

Po utworzeniu, ziemie śląskie zajmowały górne i środkowe dorzecze Odry. Na południu Sudety, razem z Bramą Morawską stanowiły granicę z ziemiami czeskimi – ziemią kłodzką i Morawami. Po ponad stuletniej walce, granica została określona w roku 1137^[2] zgodnie z porozumieniem zawartym z czeskim księciem Sobiesławem I. Na zachodzie Dolny Śląsk graniczył z niemiecką Marchią Łużycką (później z Łużycami Dolnymi) i byłą ziemią Milczan znajdującą się w pobliżach Budziszyna (później z Łużycami Górnymi) z granicą przebiegającą wzdłuż rzek Bóbr i Kwisa^[2]. Śląsk graniczył z Wielkopolską na północy i dzielnicą senioralną Małopolski na wschodzie, oddzielony był od nich rzekami Przemsza i Biała.

Granice zmieniały się nieznacznie w kolejnych dekadach. Gdy księstwo zostało przywrócone przez synów Władysława Wygnańca w 1163, obejmowało także ziemię lubuską na północny wschód od Krosna Odrzańskiego, który wcześniej był zachodnim przyczółkiem Wielkopolski, ale został zabrany przez margrabiów Brandenburgii w 1248. W 1177 książę krakowski Kazimierz Sprawiedliwy przyłączył byłe małopolskie kasztelanie Bytomia, Oświęcimia, Zatora, Siewierza i Pszczyny do Górnego Śląska na rzecz księcia Mieszka Plątonogiego^[2]. W 1443 księstwo siewierskie zakupili biskupi krakowscy, którzy w ten sposób stali się jego suwerennymi władcami (do 1790). W 1457 król polski zakupił księstwo oświęcimskie, a w 1494 księstwo zatorskie. Formalna inkorporacja Oświęcimia i Zatora Korony nastąpiła w 1564^[2].

Podziały księstwa

Osobny artykuł: Księstwa śląskie.

Mapy polityczne Śląska

1172/3–1177
     Bolesław I Wysoki

     Jarosław opolski

     Mieszko I Plątonogi
1177–1185
     Bolesław I Wysoki

     Jarosław opolski

     Mieszko I Plątonogi

     Konrad Laskonogi
1185–1201
     Bolesław I Wysoki

     Jarosław opolski

     Mieszko I Plątonogi
1201–1202
Bolesław I Wysoki, od 1201: Henryk I Brodaty

Mieszko I Plątonogi
1206–1217
     Henryk I Brodaty

     Władysław Odonic

     ziemia lubuska, 1210

     Mieszko I Plątonogi, od 1211 Kazimierz I opolski
1217–1230
Henryk I Brodaty

Kazimierz I opolski
1241–1243
     Bolesław II Rogatka

     Mieszko lubuski 1241–1242

     Władysław opolski

     Mieszko II Otyły
1243–1248
     Bolesław II Rogatka

     Santok do 1247

     Władysław opolski

     Mieszko II Otyły, od 1246 Władysław opolski

     Przemysł I, 1244

     Kępno do 1244

     Lelów do 1247
1248–1249
     Henryk III Biały

     Władysław opolski

     Bolesław II Rogatka
1249–1274
     Henryk III Biały do 1266
bp Władysław 1266–1270
Henryk IV Prawy od 1270

     Władysław opolski

     Bolesław II Rogatka

     Konrad I głogowski

     Mikołaj I Opawski

     Bolesławiec Bolesława Rogatki, 1251–1271 do Konrada głogowskiego
1274–1277
     Henryk IV Prawy

     Władysław opolski

     Bolesław II Rogatka

     Henryk III głogowski

     Mikołaj I opawski

     Henryk V Brzuchaty
1277–1278
     Henryk IV Prawy

     Władysław opolski

     Bolesław II Rogatka

     Henryk III głogowski

     Mikołaj I opawski

     Henryk V Brzuchaty

     zakreskowane obszary zastawiono Brandenburgii
1278–1282
1282–1284
     Mieszko I cieszyński
     Bolko I opolski
     Mikołaj I opawski
     Henryk V Brzuchaty
     Henryk IV Probus
     Bolko I jaworski
     Bernard Zwinny
     Henryk III głogowski
     Przemko ścinawski
     Konrad II Garbaty
1284–1287
1287–1290
1290–1291
1294–1296
1296–1301
1306–1309
1309–1311
1312–1317
1317–1321
1322–1331

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Księstwo śląskie, [w:] Encyklopedia Wrocławia, JanJ. Harasimowicz (red.), Wrocław 2006, s. 455, ISBN 83-906558-4-5 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Beata Pysiewicz-Jędrusik: Granice Śląska. Wrocław: 1998. ISBN 83-906558-4-5.
↑ Anna Lipska, Możnowładztwo polskie XIV i pierwszej połowy XV w. a sprawa zjednoczenia Śląska z Polską, w: Szkice z dziejów Śląska pod redakcją Ewy Maleczyńskiej, I, Warszawa, 1955, s. 161.
↑ Stanisław Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2003, s. 358, 359.
↑ Lech Szaraniec Śląsk Dolny, Górny, Opawski, ISBN 83-85039-76-7, s. 6–8.