Kościół św. Doroty, 30 marca 2006Kościół św. Doroty, 2 maja 2005Kościół św. Doroty, 30 marca 2006
Kościół św. Doroty – kościół w parafii rzymskokatolickiej w Łodzi na osiedlu Mileszki, w dekanacie Łódź-Stokiarchidiecezji łódzkiej, znajdujący się przy ulicy Pomorskiej 445, był jednym z najstarszych zachowanych zabytków w Łodzi. Kościół wielokrotnie niszczony i przebudowywany, wyremontowany na początku XXI wieku, w 2015 uległ zniszczeniu w wyniku pożaru.
Historia
Pierwszy kościół w Mileszkach pw. św. Jana Chrzciciela prawdopodobnie istniał już w wieku XIV[2]. Wystawiony został z drzewa bodaj jeszcze przed erekcją parafii[3]. Ze względu na jego zły stan został rozebrany w początkach XVI w.[3][4]. Parafię erygował prawdopodobnie w XIV w. arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki[3], choć niektóre współczesne źródła[5][6][7][8][9] wskazują, że powstanie parafii miało miejsce już wcześniej[a].
W 1438 w należącej do mileszkowskiej parafii wsi Stoki powstał drewniany kościół filialny pw. św. Jana Chrzciciela i św. Anny z fundacji właściciela wsi, Sieciecha, ówczesnego łowczego łęczyckiego[3][10].
W 1492[11] (lub według innych źródeł w 1491 albo w 1493[12]) na terenie mileszkowskiej parafii powstał kościół filialny w Chojnach, ufundowany przez Stanisława z Chojen Dużych herbu Jastrzębiec[13]. W 1892[14] (lub w 1901[15]) erygowano tam parafię pw. św. Wojciecha.
W 1511 Jakub Romiszewski poślubił Annę ze Stoków (wnuczkę Sieciecha) i stał się posiadaczem okolicznych dóbr (m.in. Stoków, części Mileszek, Chojen). Wtedy też staraniem ks. Macieja (zwanego Maciejem z Mileszek, ówczesnego kanonika łęczyckiego) stokowski kościół przeniesiono do siedziby parafii i ustawiono na miejscu poprzedniej, poważnie już zniszczonej świątyni. Było to możliwe również dzięki zakupowi dokonanemu w tymże samym roku przez J. Romiszewskiego (...), albowiem zbieżność dat obu wydarzeń nie jest tu przypadkowa[16][17][18].
W 1543 wybudowano trzeci kościół, który stał aż do 1766, kiedy pożarowi uległ dach i część wyposażenia[19].
W tym samym roku odbudowano spalony dach pokryty gontem.[19] Przy kościele dobudowano jeszcze dzwonnicę. W 1832 dobudowano część frontową z tzw. ryglówką i 4-metrową kruchtą. Po rozbudowie kościół liczył 28,9 m długości[20]. W 1881 z powodu groźby zawalenia rozebrano wyższą wieżę i wzniesiono nową o wysokości 50 łokci[20]. W 1890 wzniesiono budynek plebanii[20]. Świątynia przetrwała nienaruszona do I wojny światowej. Wtedy to została uszkodzona wieża i część świątyni. W okresie międzywojennym kościół odrestaurowano. W czasie II wojny światowej kościół został zamknięty w 1941, a w budynku plebanii wojska niemieckie urządziły szpital[20]. Niemcy zrabowali założoną w XVII w. Księgę cudów i wszystkie księgi parafialne. Akty chrztu, ślubu i pogrzebów odnaleziono w 1945 w Gdańsku-Oliwie i wówczas wróciły do parafii[20].
W latach 1997–2000 kościół poddano gruntownemu remontowi. Wymieniono zniszczone elementy budynku, zamontowano instalacje przeciwpożarową i antywłamaniową, odrestaurowano żyrandole i inne elementy wystroju. Od początku 2007 roku kościół był iluminowany.
Kościół tuż po ugaszeniu pożaru, 31 sierpnia 2015
31 sierpnia 2015 roku ok. 4 rano w kościele wybuchł pożar. Mimo szybko podjętej akcji ratunkowej nie udało się go ugasić i spaleniu uległa wieża, cała konstrukcja dachu, część drewnianych ścian i doszczętnie wypaliło się wnętrze[21]. Przyczyną pożaru było prawdopodobnie zwarcie instalacji elektrycznej[22]. Rada Miasta Łodzi zdecydowała o wsparciu finansowym odbudowy świątyni w oryginalnej formie[23], również metropolita łódzki, arcybiskup Marek Jędraszewski, ogłosił zbiórkę na ten cel[24]. Jesienią 2021 rozpoczęto odbudowę kościoła[25].
Budynek wpisany został do rejestru zabytków pod numerem 134-VII-12 z 1946 oraz A/151/141 z 28.08.1967[1].
Wyposażenie
Pożar strawił trzy ołtarze późnorenesansowe z początku XVII wieku. Zniszczeniu uległ ołtarz główny z bramkami, w centrum którego znajdowała się płaskorzeźbaKoronacjaNajświętszej Marii Panny, słynąca cudami (od 1665 roku istniała Księga cudów – zaginęła w czasie II wojny światowej); obok niej rzeźby św. Wojciecha i św. Stanisława z początku XVII wieku.
W zwieńczeniu znajdowały się trzy rzeźby gotyckie: Matki Boskiej z Dzieciątkiem, św. Doroty i św. Barbary z początku XV wieku. Na bramkach ołtarza rzeźby: Matki Bożej i św. Jana z grupą Ukrzyżowania z połowy XVI wieku.
↑ abcdPor. Diecezja łódzka: struktura terytorialno-administracyjna i duchowieństwo, pod red. ks. Jana Wiktorowskiego, Wydawnictwo Kurii Biskupiej Diecezji Łódzkiej, dalej: Diecezja łódzka..., Łódź 1973, s. 280.
↑Por. Jan Szymczak, Przejęcie Chojen, Mileszek i Bedonia przez Romiszewskich ze Stoków w 1511 r., dalej: Przejęcie Chojen, Mileszek..., [w:] Rocznik Łódzki, T. 44, Łódź 1997, s. 213–221.
↑Por. Archidiecezja Łódzka. Informator 2001, pod. red. ks. mgr. inż. Józefa Jańca, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2001, s. 335.
↑Por. Archidiecezja Łódzka. Informator 2007, pod. red. ks. mgr. inż. Józefa Jańca, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, dalej: Informator 2007..., Łódź 2007, s. 355.
↑Por.: Witryna o parafii w Mileszkach (ze strony archidiecezji łódzkiej).
↑Por.: Nota o parafii Mileszki (ze strony o archidiecezji łódzkiej ks. Bogdana Dziwosza).
↑Por. J. Korytkowski, Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i metropolici polscy od roku 1000 aż do roku 1821, t. II, Poznań 1888, t. II, dalej: Arcybiskupi gnieźnieńscy..., s. 157, 158.
↑Por. Jan Szymczak, Erekcja kościoła w podłódzkich Chojnach w 1492 r., „Rocznik Łódzki” 1996, t. XLIII, s. 15-35.
↑Por. Diecezja łódzka: struktura terytorialno-administracyjna i duchowieństwo, Wydawnictwo Kurii Biskupiej Diecezji Łódzkiej, Łódź 1980, s. 267.
↑ abMarzenaM.BomanowskaMarzenaM., RyszardR.BonisławskiRyszardR., JoannaJ.PodolskaJoannaJ., Spacerownik Łódzki 2, 2010, ISBN 978-83-7552-915-9. Brak numerów stron w książce
