Reżyserem serialu był Jan Rybkowski, który 24 lata wcześniej wyreżyserował filmową adaptację powieści pt. Nikodem Dyzma[1]. Współreżyserem filmu był operator Marek Nowicki, który reżyserował część serialu, gdy Jan Rybkowski musiał zejść z planu z powodu poważnej choroby[2]. Na kilka miesięcy przed premierą serialu telewizyjnego, emitowany był również serial radiowy z inną obsadą[3].
Kariera Nikodema Dyzmy jest uznawana[przez kogo?] za jeden z najlepszych polskich seriali oraz za wybitne osiągnięcie aktorskie Romana Wilhelmiego[4][5].
W serialu wykorzystano przedwojenne piosenki: Chodź na Pragę oraz Dulcynea. Ta ostatnia wykonywana jest przez Bohdana Łazukę oraz przewija się jako motyw muzyczny[potrzebny przypis].
Fabuła
Serial przedstawia historię przypadkowej, lecz zawrotnej kariery bezrobotnego przybysza z prowincjonalnego Łyskowa, który dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności dostaje się na salony i dochodzi do najwyższych zaszczytów w państwie. Akcja toczy się w latach dwudziestych XX wieku w okresie II Rzeczypospolitej, głównie w Warszawie i Koborowie, fikcyjnym majątku na Kresach.
1981 Złoty Ekran (przyznawany przez pismo „Ekran”) – dla Romana Wilhelmiego „za wybitne osiągnięcia artystyczne w dziedzinie aktorstwa telewizyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem ról w serialu Kariera Nikodema Dyzmy i w spektaklu Proces”
1999 Ankieta tygodnika „Polityka” Koniec wieku – 17 miejsce w kategorii „Programy, filmy i seriale telewizyjne”
Różnice między powieścią a serialem
Scenariusz serialu jest dość dokładnie oparty na powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza. Dokonano jednak pewnych zmian oraz pominięto kilka wątków. Różnice wynikają w większości z konieczności spełnienia wymogów cenzury.
Zmiany
zmiana adresu mieszkania Barcików z ulicy Łuckiej na Krochmalną (Łuck po wojnie znalazł się w granicach ZSRR)
rozbudowa scen pokazujących życie „nizin społecznych” w pierwszym odcinku
inne okoliczności znalezienia zaproszenia na raut, w powieści goniec gubi listy wsiadając do tramwaju
sprawa podróżnika Oskara Hella, bywalca salonów i adoratora Niny, przeciwko któremu Dyzma spreparował fałszywe oskarżenie o szpiegostwo na rzecz Sowietów (rozdz. 17 i 18)[potrzebny przypis]
powrót Kasi Kunickiej ze Szwajcarii na miesiąc przed ślubem Niny z Nikodemem (rozdz. 18)[potrzebny przypis]
ślub Niny z Nikodemem w kościele w Warszawie oraz huczne wesele w Hotelu Europejskim (rozdz. 20 i 21)[potrzebny przypis]
uroczyste powitanie Niny i Nikodema przez mieszkańców Koborowa (rozdz. 21)[potrzebny przypis]
dożynki w Koborowie z udziałem gości z Warszawy, rozmowy o „genach” arystokratycznych u chłopów, wykorzystanie przez Dyzmę wiejskiej dziewczyny na oczach narzeczonego (rozdz. 23)[potrzebny przypis]
Planowana kontynuacja
Pod koniec XX wieku twórcy serialu postanowili nakręcić jego kontynuację – serial o losach współczesnego Dyzmy. We wrześniu 1999 roku rozpoczęły się przygotowania do produkcji, a o projekcie poinformowano w prasie. 13-odcinkowy serial telewizyjny i równocześnie film kinowy miały nosić tytuł Kariera Sebastiana Dyzmy. Scenariusz napisał Witold Orzechowski, współscenarzysta serialu z 1980 roku, który był również reżyserem i producentem. W tytułowej roli Sebastiana Dyzmy, czyli wnuka Nikodema Dyzmy, miał wystąpić Wojciech Malajkat. W głównych rolach wystąpić mieli również Paweł Deląg, Szymon Bobrowski, Paweł Wilczak i Robert Gonera, a w pozostałych min. Jerzy Bończak i Grażyna Barszczewska (aktorzy z serialu z 1980) oraz Agnieszka Warchulska, Agnieszka Sitek i Katarzyna Groniec[9].
Zdjęcia do nowego serialu i filmu planowano rozpocząć wiosną 2002 roku. Jednak projekt zarzucono po dwuletnich przygotowaniach ze względu na rozpoczęcie w połowie 2001 przez Jacka Bromskiego realizacji filmu Kariera Nikosia Dyzmy. Producentem filmu Bromskiego był Michał Balcerzak, który we wrześniu 1999 zgłosił się do Orzechowskiego z propozycją współpracy (którą zarzucono) i otrzymał wówczas od niego treatment scenariusza nowego serialu. Twórcy Kariery Sebastiana Dyzmy wystąpili na drogę sądową przeciwko twórcom filmu Bromskiego oskarżając ich o świadomą kradzież pomysłu i naruszenie praw autorskich[10][11][12][13].
_(cropped).jpg)
