Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa „Domy Spółdzielcze” powstała 4 maja 1923 roku z inicjatywy działaczy PPS – Kazimierza Pużaka, Tomasza Arciszewskiego i Jana Kwapińskiego[1]. Spółdzielnia w 1929 rozpoczęła budowę domu przy al. 3 Maja 2 w Warszawie pod nazwą „Powiśle”, która zakończona została w 1931 roku. Projektantem domu był inż. arch. Wincenty Oczykowski, a kierownikiem budowy Jan Zacharzewski. Przedwojenny adres budynku to aleja 3 Maja 2/4/6[1].
Jest to 6–8-kondygnacyjna kamienica ze 196 mieszkaniami w 11 klatkach. Ma formę nierównobocznego bastionu i olbrzymie podwórko nawiązujące do tradycji kamienic czynszowych[1].
Do spółdzielni tej należeli od jej powstania m.in.:
Stanisław Dubois, działacz PPS, poseł na Sejm w II RP, publicysta (mieszkał tu w latach 1931–1940) (współzałożyciel) i później jego syn Maciej Dubois, adwokat[1]
W okresie do października 1943 w kamienicy tej mieszkał 10-letni Marek Hłasko ze swoją matką Marią[1][3].
W pierwszym dniu powstania warszawskiego – po załamaniu się ataku na przyczółek mostu Poniatowskiego – w budynku Spółdzielni zostali odcięci żołnierze AK 1138 i 1139 plutonu 3 kompanii zgrupowania „Konrad”. Zostali oni rozstrzelani przez Niemców pod arkadami wiaduktu 2 sierpnia 1944 roku. Zginęli wtedy m.in.: ppor. Stanisław Aksentowicz ps. Sawa, plutonowypchor. Zdzisław Gadkowski „Prus I”, kpr. pchor. Eugeniusz Dąbrowski „Korda”, szef kompanii st. sierżant Stanisław Mrozowski „Dąb”, strz. Edward Krowicz „Długi”, strz. Jan Terlecki „Matros”, strz. Tadeusz Zawadzki „Szpindel”, strz. „Antoś”, strz. „Mirek”, strz. „Wukner”, strz. „Skalny”, strz. „Czarny”, bracia „Żbik I” i „Żbik II” oraz dwaj powstańcy o nieznanych nazwiskach ani pseudonimach[4][a].
Kamienica przetrwała II wojnę światową (mimo wysadzenia wiaduktu mostu Poniatowskiego), choć była częściowo wypalona.
W dniu 11 listopada 2020 roku uczestnicy tzw. Marszu Niepodległości obrzucili dom płonącymi racami, w celu podpalenia lokalu, w którym znajduje się siedziba Wydawnictwa „Dwie Siostry”, na którego balkonie zawieszono tęczową flagę i bannerStrajku Kobiet. Nie dorzucili, ale podpalili racami drzwi balkonowe lokalu dwa piętra niżej, zajmowanego przez witkacologa i fotografa Stefana Okołowicza[5]. Lokal ten, numer 179, wcześniej należał do Karola Kasińskiego, wiceministra rolnictwa w rządzie Aleksandra Prystora[1]
W 2009 roku dom uzyskał tytuł „Mister kwiatów 2009” w XXVI edycji konkursu „Warszawa w kwiatach”[7].
Obecnie (w 2024 roku) w domu tym mieści się również kilkanaście zakładów usługowych.
Dom został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 10990, jednak w późniejszym okresie został z niego usunięty. W każdej z 11 klatek działa stylowa winda szwajcarskiej firmy Stigler[5].
Prezesem Zarządu Spółdzielni (KRS 0000056285) jest Andrzej Olbryś[1][8][5].
Tablice pamiątkowe
Na południowo-zachodnim narożniku budynku znajdują się 4 tablice pamiątkowe, poświęcone mieszkańcom kamienicy.
W 1957 roku odsłonięto tablicę poświęconą Stanisławowi Dubois.
W 1999 roku została odsłonięta tablica poświęcona Marii Wittek.
Tablica poświęcona prof. Relidze została odsłonięta 7 marca 2013 roku, w przeddzień 4. rocznicy jego śmierci.
W listopadzie 2013 roku na ścianie domu odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Kazimierzowi Pużakowi, Tomaszowi Arciszewskiemu i Janowi Kwapińskiemu, zasłużonym dla Polskiego Państwa Podziemnego i Rządu Polskiego na uchodźstwie, współzałożycielom SBM „Domy Spółdzielcze” w Warszawie. Tablice, w kolejności od lewej do prawej:
Tablica upamiętniająca Stanisława Dubois, na ścianie domu, gdzie mieszkał w latach 1931–1940
Tablica upamiętniająca Marię Wittek, na domu, gdzie mieszkała w latach 1929–1975
Tablica poświęcona prof. Zbigniewowi Relidze, odsłonięta 7 marca 2013 roku na ścianie domu
Uwagi
↑W cytowanym źródle Maliszewscy podają, że zginął wtedy również plut. pchor. Józef Horecki-Skowronek „Boruta”, jednak informacja ta nie znajduje potwierdzenia w innych źródłach, z których wynika, że por. Józef Horecki-Skowronek „Boruta” po upadku powstania dostał się do niewoli niemieckiej.
↑Zginął 18 sierpnia 1944 roku w obronie tego budynku, pochowany na Wojskowych Powązkach. Natomiast z biogramu opublikowanego na poświęconej mu stronie w serwisie 1944.pl wynika, że zginął 19 sierpnia 1944 roku na punkcie opatrunkowym przy ul. Poznańskiej 15.
↑Izabella Maliszewska, Stanisław Maliszewski: Sródmieście Południowe – Warszawskie Termopile – 1944 – Przewodnik historyczny po miejscach walk i pamięci z lat 1939–1944. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939–1945”, 2001. ISBN 83-87545-42-2. Brak numerów stron w książce
↑Monika Sznel. Wywiad z Panem Andrzejem Olbrysiem, prezesem Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej „Domy Spółdzielcze”, mieszczącej się przy Alei 3 Maja 2 na warszawskim Powiślu. Część II. O historii. O wspomnieniach. Momentami refleksyjnie. „Na Powiślu, kwartalnik TPW Oddział Powiśle”. 18, s. 15–17, marzec 2011.
