Jerzy Andrzejewski

Jerzy Andrzejewski
Data i miejsce urodzenia	19 sierpnia 1909 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	19 kwietnia 1983 ; Warszawa
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski w Warszawie
Zawód, zajęcie	pisarz, scenarzysta, poseł na Sejm PRL I kadencji, działacz KOR
Małżeństwo	Nona Barbara Siekierzyńska (od 1934); Maria Abgarowicz (od 1946)
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach
	Cytaty w Wikicytatach

Jerzy Andrzejewski (ur. 19 sierpnia 1909^[1] w Warszawie^[1], zm. 19 kwietnia 1983^[1] tamże^[1]) – polski prozaik^[1], publicysta^[1], felietonista^[1], scenarzysta, działacz opozycji demokratycznej w PRL, poseł na Sejm PRL I kadencji, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”^[2].

Życiorys

Ukończył gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie^[1] (obecnie XVIII Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Zamoyskiego), gdzie zdawał maturę^[1]. W 1927 zapisał się na studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, ale porzucił je w 1931^[3]. Debiutował w 1927^[1] roku na łamach dziennika „ABC”^[1] opowiadaniem Wobec czyjegoś życia (później Kłamstwa). W 1936 ogłosił tom opowiadań Drogi nieuniknione w Bibliotece „Prosto z mostu”, a rozgłos przyniosła mu powieść Ład serca z 1938^[1]. Był wówczas uważany za przedstawiciela literatury nurtu chrześcijańskiego^[1]. Był związany ze środowiskiem nacjonalistycznego pisma „Prosto z Mostu”, z którym zerwał w proteście przeciwko artykułom antyżydowskim.

W latach 1940–1944 działacz podziemia kulturalnego. Z Janiną Cękalską przygotował w 1940 roku podziemną edycję Wierszy Czesława Miłosza, wydaną pod pseudonimem „Jan Syruć”. Zaangażowany m.in. w pomoc Żydom. Ich losom podczas wojny poświęcił pisane w konspiracji opowiadanie Wielki Tydzień, opublikowane po raz pierwszy w zbiorze Noc (1945), gdzie znalazły się wątki autobiograficzne, a postać głównej bohaterki była inspirowana przeżyciami Wandy Wertenstein – przyjaciółki pisarza. W tomie tym znalazły się też inne czasie wojny pisał też wstrząsające opowiadania „Apel” oraz „Przed sądem”^[1].

W roku 1948^[1] napisał powieść „Popiół i diament”^[1], która została sfilmowana przez Andrzeja Wajdę^[1]. Po 1945 razem z Czesławem Miłoszem napisał scenariusz do filmu Miasto nieujarzmione (1950), który był inspirowany doświadczeniami Władysława Szpilmana; gdy scenariusz zmieniono z powodów ideologicznych, Czesław Miłosz wycofał swoje nazwisko. W latach 1949–1952 mieszkał w Szczecinie, w domu przy ul. Pogodnej 34. Był pierwszym prezesem szczecińskiego oddziału Związku Literatów Polskich. Wspólnie z Heleną Kurcyusz i Konstantym Ildefonsem Gałczyńskim założył Klub 13 Muz^[4].

W latach 1952–1954 był redaktorem naczelnym tygodnika „Przegląd Kulturalny”, w latach 1955–1956 członkiem zespołu redakcyjnego miesięcznika „Twórczość”, zaś w latach 1972–1979 stałym współpracownikiem tygodnika „Literatura”.

W latach 1952–1956 był posłem na Sejm. W okresie stalinowskim był zwolennikiem socrealizmu^[1], pisał propagandowe teksty, popierające socrealizm i zaangażowanie ludzi sztuki po stronie władzy komunistycznej, m.in. Partia i twórczość pisarza. Z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wystąpił w 1957^[1].

Czesław Miłosz sportretował go w paraboli literackiej Zniewolony umysł (1953) jako Alfę.

Od lat 60. aktywny uczestnik opozycji demokratycznej. Współautor Listu 34. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej^[5]. W latach 70. współzałożyciel KOR. Szykanowany przez władze PRL. Uchodził za kandydata do literackiej Nagrody Nobla^[6]^[7].

Życie prywatne

Andrzejewski był osobą biseksualną; był dwukrotnie żonaty, utrzymywał jednak intymne związki z mężczyznami^[8]^[9]^[10]. Pierwsze małżeństwo zawarł w 1934 z Noną Barbarą Siekierzyńską, drugie – w 1946 z Marią Abgarowicz, z którą miał dwoje dzieci: syna Marcina (ur. 25 września 1943), dla którego w latach 1943–1945 prowadził dziennik Zeszyt Marcina (1994)^[11], i córkę Agnieszkę Eugenię (ur. 19 listopada 1946, zm. 7 maja 2021), redaktorkę i tłumaczkę. W latach 60. był związany z młodszym o 37 lat tancerzem zespołu „Mazowsze” Markiem Kellerem^[12].

Temat homoseksualności od początku był w kręgu jego zainteresowań literackich. Związki homoseksualne były także jednym z tematów jego korespondencji, a także prowadzonego przez niemal całe życie intymnego dziennika, który nie ukazał się drukiem, a jego fragmenty uległy rozproszeniu. Jego ostatnia, nieukończona powieść Heliogabal opowiadać miała o związku tytułowego cesarza rzymskiego ze swoim sługą^[13].

Andrzejewski miał poważne problemy ze swoją chorobą alkoholową^[9], która dodatkowo komplikowała jego życie rodzinne. Bezskutecznie podejmował kilkakrotnie kuracje odwykowe^[10].

Zmarł w nocy z 19 na 20 kwietnia 1983^[14]^[15]; został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 170-3-7)^[16].

Cenzura komunistyczna

Osobny artykuł: Cenzura w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Nazwisko Jerzego Andrzejewskiego znalazło się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 lutego 1976 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono nazwisko Andrzejewskiego i następujące wytyczne: „Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów”^[17].

Twórczość

Drogi nieuniknione (1936)
Ład serca (1938)
Apel (1945)
Noc (1945)
Święto Winkelrida (współautor Jerzy Zagórski) (1946)
Popiół i diament (1948), wersja zmieniona (1954)
Aby pokój zwyciężył (1950)
O człowieku radzieckim (1951)
Partia i twórczość pisarza (1952)
Ludzie i zdarzenia 1951 (1952)
Ludzie i zdarzenia 1952 (1953)
Wojna skuteczna, czyli opis bitew i potyczek z Zadufkami (1953)
Książka dla Marcina (1954)
Złoty lis (1955)
Ciemności kryją ziemię (1957)
Niby gaj (1959)
Bramy raju (1960)
Idzie skacząc po górach (1963)
Apelacja (1968)
Prometeusz (1973)
Teraz na ciebie zagłada (1976)
Już prawie nic (1979)
Miazga (1979)
Nowe opowiadania (1980)
Nikt (1983)
Gra z cieniem (1987)
Z dnia na dzień. Dziennik literacki 1972–1979 (1988)
Zeszyt Marcina (1994)
Cesarz Heliogabal (nieukończona i niepublikowana)

Ordery i odznaczenia

Order Sztandaru Pracy I klasy (22 lipca 1949)^[18]
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 23 września 2006)

Nagrody

1939 – Nagroda Młodych Polskiej Akademii Literatury za Ład serca^[19]
1939 – Nagroda czytelników „Wiadomości Literackich” za Ład serca^[20]
1946 – nagroda miasta Krakowa za Noc
1948 – nagroda tygodnika „Odrodzenie” za Popiół i diament
1968 – Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego
1970 – nagroda kwartalnika Book Abroad (Oklahoma)^[21]

Ekranizacje

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Jerzego Andrzejewskiego.

Literatura dodatkowa

Irena Szymańska: Mój przyjaciel Jerzy w: „Kwartalnik Artystyczny” nr 4/1997, s. 82–101.
Anna Synoradzka: Andrzejewski, Wydawnictwo Literackie, 1997.
Dariusz Nowacki: „Ja” nieuniknione. O podmiocie pisarstwa Jerzego Andrzejewskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s Tomkowski 2002 ↓, s. 10.
↑ Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony robotników i Komitetu Samoobrony społecznej „KOR” 1976–1981, wybór, wstęp i opracowanie Łukasz Kamiński i Grzegorz Waligóra, Warszawa 2010, s. 53.
↑ Anna Synoradzka-Demadre Jerzy Andrzejewski. Przyczynek do biografii prywatnej, wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2016, s. 17
↑ Teresa Jasińska: Dom Kultury Środowisk Twórczych Klub „13 Muz”. W: op.cit. „Encyklopedia Szczecina”. s. 197.
↑ Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
↑ Nobliści mniej oczywiści [online], ossolineum.pl, 10 października 2022 [dostęp 2023-02-03] (pol.).
↑ 45 lat temu Jerzy Andrzejewski wystosował list do protestujących z Radomia i Ursusa [online], dzieje.pl, 29 lipca 2021 [dostęp 2023-02-03] (pol.).
↑ BarbaraB. Stanisławczyk BarbaraB., Miłosne gry Marka Hłaski, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, ISBN 83-7180-505-5 .
↑ ^a ^b Michał Zygmunt: Seksualne grzeszki słynnego pisarza. onet kultura, 2019-08-16. [dostęp 2019-08-19]. (pol.).
↑ ^a ^b Agata Szwedowicz, Paweł Tomczyk: „Jerzy Andrzejewski. Przyczynek do biografii prywatnej” autor: Anna Synoradzka-Demadre. [w:] (recenzja książki) [on-line]. dzieje.pl, 2017-11-30. [dostęp 2019-08-19]. (pol.).
↑ Jerzy Andrzejewski: Zeszyt Marcina : (październik 1943 – grudzień 1945). Warszawa: Wydawnictwo Prokop, 1994, s. 5. ISBN 83-86096-04-7.
↑ Bartosz Żurawiecki: Festiwale wyklęte. Wydawnictwo Krytyka Polityczna, 2019, s. 52. ISBN 978-83-66232-56-3.
↑ Esej Krzysztofa Tomasika.
↑ Krzysztof Myszkowski. J.A.. „Kwartalnik Artystyczny. Kujawy i Pomorze”. 4 (64) 2009. s. 26. ISSN 1232-2105.
↑ Anna Bikont, Joanna Szczęsna: Towarzysze nieudanej podróży (16): Nie czujcie się, panowie, więźniami. Gazeta Wyborcza, 2000-06-17. [dostęp 2012-02-01].
↑ Cmentarz Stare Powązki: JERZY ANDRZEJEWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-10-29] .
↑ Strzyżewski 2015 ↓, s. 95.
↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ Andrzejewski laureatem P. A. L.. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 12 z 17 stycznia 1939.
↑ Odznaczenie uczonego polskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 25 z 1 lutego 1939.
↑ Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 1, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 1994, s. 46. ISBN 83-02-05455-3.

Bibliografia

Tomasz Strzyżewski: Wielka księga cenzury PRL w dokumentach. Warszawa: Prohibita, 2015, s. 95. ISBN 978-83-61344-70-4.
Jan Tomkowski: Słownik pisarzy polskich. Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2002. (pol.).
Nota biograficzna w Encyklopedii Solidarności

Linki zewnętrzne

Jerzy Andrzejewski na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
Nagroda „Odrodzenie” dla Jerzego Andrzejewskiego za książkę „Popiół i Diament” – Polska Kronika Filmowa 31/48, Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
Utwory Jerzego Andrzejewskiego w bibliotece Polona

[CITEREFTomkowski200210-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s Tomkowski 2002 ↓, s. 10.

[kamiński-2] Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony robotników i Komitetu Samoobrony społecznej „KOR” 1976–1981, wybór, wstęp i opracowanie Łukasz Kamiński i Grzegorz Waligóra, Warszawa 2010, s. 53.

[3] Anna Synoradzka-Demadre Jerzy Andrzejewski. Przyczynek do biografii prywatnej, wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2016, s. 17

[jasińska-4] Teresa Jasińska: Dom Kultury Środowisk Twórczych Klub „13 Muz”. W: op.cit. „Encyklopedia Szczecina”. s. 197.

[Kultura_1976-5] Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.

[6] Nobliści mniej oczywiści [online], ossolineum.pl, 10 października 2022 [dostęp 2023-02-03] (pol.).

[7] 45 lat temu Jerzy Andrzejewski wystosował list do protestujących z Radomia i Ursusa [online], dzieje.pl, 29 lipca 2021 [dostęp 2023-02-03] (pol.).

[stanisławczyk-8] BarbaraB. Stanisławczyk BarbaraB., Miłosne gry Marka Hłaski, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, ISBN 83-7180-505-5 .

[onet-9] Michał Zygmunt: Seksualne grzeszki słynnego pisarza. onet kultura, 2019-08-16. [dostęp 2019-08-19]. (pol.).

[dzieje-10] Agata Szwedowicz, Paweł Tomczyk: „Jerzy Andrzejewski. Przyczynek do biografii prywatnej” autor: Anna Synoradzka-Demadre. [w:] (recenzja książki) [on-line]. dzieje.pl, 2017-11-30. [dostęp 2019-08-19]. (pol.).

[11] Jerzy Andrzejewski: Zeszyt Marcina : (październik 1943 – grudzień 1945). Warszawa: Wydawnictwo Prokop, 1994, s. 5. ISBN 83-86096-04-7.

[12] Bartosz Żurawiecki: Festiwale wyklęte. Wydawnictwo Krytyka Polityczna, 2019, s. 52. ISBN 978-83-66232-56-3.

[tomasik-13] Esej Krzysztofa Tomasika.

[myszkowski-14] Krzysztof Myszkowski. J.A.. „Kwartalnik Artystyczny. Kujawy i Pomorze”. 4 (64) 2009. s. 26. ISSN 1232-2105.

[niniwa-15] Anna Bikont, Joanna Szczęsna: Towarzysze nieudanej podróży (16): Nie czujcie się, panowie, więźniami. Gazeta Wyborcza, 2000-06-17. [dostęp 2012-02-01].

[16] Cmentarz Stare Powązki: JERZY ANDRZEJEWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-10-29] .

[CITEREFStrzyżewski201595-17] Strzyżewski 2015 ↓, s. 95.

[18] M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie kultury i sztuki”.

[lwowska1939-12-19] Andrzejewski laureatem P. A. L.. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 12 z 17 stycznia 1939.

[lwowska1939-25-20] Odznaczenie uczonego polskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 25 z 1 lutego 1939.

[czachowska-21] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 1, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 1994, s. 46. ISBN 83-02-05455-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

Jerzy Andrzejewski

Życiorys

Życie prywatne

Cenzura komunistyczna

Twórczość

Ordery i odznaczenia

Nagrody

Ekranizacje

Literatura dodatkowa

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This information is adapted from Wikipedia which is publicly available.

Read other articles:

Walking Away (K.One song)

Vite perdute (film 1959)

ريم محمد

Patrick Eugene Prendergast

Bernard Paget

Fenrir

Царук Олександр Олексійович

Canal del Reguerón

Марі-Домінік Шеню

Toulouges

صامويل سيتا

Weißenkirchberg

Strada statale 57 del Vipacco e dell'Idria

Egon Pearson

Anis-bentet sangihe

Lipid

Процюк Степан Васильович

Call It Love (seri televisi)

لوسيا هاريس

Михайлишин Роман Миронович