Gymnarchus nilowy[3], gymnarchus[4] (Gymnarchus niloticus) – gatunek słodkowodnej ryby kostnojęzykokształtnej, jedyny przedstawiciel rodzaju Gymnarchus i rodziny Gymnarchidae. Zaliczany jest do mrukowców, stąd jego nazwa zwyczajowa – mruk nilowy[5]. Nazwa rodzajowa Gymnarchus nawiązuje do greckich słów gymnos – „nagi, odsłonięty” i archos – „otwór odbytowy”.
Ciało gymnarchusa nilowego jest długie, bocznie ścieśnione, zwężające się ku tyłowi, zakończone biczowatym ogonem. Poza głową pokryte jest bardzo drobną łuską. Charakteryzuje się brakiem płetw brzusznych, odbytowej i ogonowej. Bardzo długa płetwa grzbietowa jest rozpostarta na 183–230 promieniach i ciągnie się od pokryw skrzelowych niemal do końca trzonu ogonowego. Oczy małe. Liczba kręgów 114–120[7].
Narządy elektryczne gymnarchusa składają się z jednego wąskiego pasma położonego w tyle ogona i rozwidlającego się na cztery skierowane ku przodowi ciała, położone na różnych wysokościach po obu stronach ciała[5].
Dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony. Samce są nieco większe i smuklejsze, a dojrzałe płciowo samice bardziej zaokrąglone od samców, co jest spowodowane obecnością ikry w ich ciele[6].
Maksymalna długość osobników tego gatunku wynosi 167 cm, a maksymalna odnotowana masa ciała 18,5 kg[7].
Biologia i ekologia
Gymnarchus nilowy zasiedla głębokie i mętne wody o małej zawartości tlenu. Budowa płetw powoduje, że ryba ta porusza się sztywnymi ruchami do przodu lub do tyłu. Płynąc do tyłu rozpoznaje teren ogonem. Prowadzi nocny tryb życia. W ciągu dnia ukrywa się w norach lub pomiędzy korzeniami roślin. Młode osobniki żywią się owadami[6], z wiekiem uzupełniając dietę skorupiakami, ślimakami, żabami i mniejszymi rybami[2][7]. W polowaniach wykorzystują echolokację[6].
W przypadającym na porę deszczową okresie rozrodu gatunek ten buduje w gęsto porośniętych roślinnością wodach bagiennych duże eliptyczne pływające gniazda, usytuowane na głębokości około 1–1,5 m. Jego średnica dochodzi do 1 m. Do gniazda ryba składa około 1000 ziaren ikry o średnicy około 10 mm. Po 5 dniach z ikry wykluwają się larwy, które pozostają pod opieką samca do czasu, gdy wchłoną pęcherzyk żółtkowy, zanikną ich zewnętrzne skrzela i młode zaczną samodzielnie pływać[4][5]. Samce gymnarchusa są pyszczakami – chronią swoje młode trzymając je wewnątrz pyska. Opiekując się potomstwem wykazują bardzo dużą agresję. Nie wahają się zaatakować nawet człowieka zbliżającego się do gniazda[6].
Znaczenie dla człowieka
Mięso gymnarchusa jest uważane za smaczne i w wielu regionach Afryki jest spożywane przez lokalną ludność[4]. Ryba w sprzedaży osiąga wysokie ceny. Bywa wykorzystywana jako jeden z prezentów dawanych przez zalotnika rodzinie oblubienicy podczas zaręczyn[6].
↑Ryby : encyklopedia zwierząt. Henryk Garbarczyk, Małgorzata Garbarczyk i Leszek Myszkowski (tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN : Dorota Szatańska, 2007, s. 99. ISBN 978-83-01-15140-9.
↑ abcRyby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976, seria: Mały słownik zoologiczny. Brak numerów stron w książce
↑ abcdefgS. O. Ayoola, C. E. Abotti. Morphology of Aba Knife Fish (Gymnarchus niloticus) (Cuvier, 1829). „World Journal of Fish and Marine Sciences”. 2 (5), s. 354–356, 2010. ISSN2078-4589. (ang.).
↑ abcGymnarchus niloticus.(ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 26 grudnia 2012]