PROFILPELAJAR.COM

Gmach Urzędu Telekomunikacyjnego i Telegraficznego w Warszawie
	nr rej. 780 z 1 lipca 1965
	; Fasada (2023)
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Nowogrodzka 45, 00-695 Warszawa
Styl architektoniczny	modernizm
Architekt	Julian Puterman-Sadłowski
Rozpoczęcie budowy	1929
Ukończenie budowy	1933
Ważniejsze przebudowy	1962
Pierwszy właściciel	Polska Poczta, Telegraf i Telefon
Kolejni właściciele	Telekomunikacja Polska S.A., Orange Polska
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Gmach Urzędu Telekomunikacyjnego i Telegraficznego w Warszawie
	Położenie na mapie Warszawy Gmach Urzędu Telekomunikacyjnego i Telegraficznego w Warszawie
	52°13′41,1″N 21°00′36,6″E/52,228083 21,010167
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gmach Urzędu Telekomunikacyjnego i Telegraficznego w Warszawie – modernistyczny biurowiec znajdujący się przy ulicy Nowogrodzkiej 45 w Warszawie, wzniesiony w latach 1929–1933 według projektu Juliana Putermana-Sadłowskiego jako jeden z pierwszych w Polsce budynków o stalowej konstrukcji szkieletowej.

Historia

Gmach powstał na terenie dawnego folwarku świętokrzyskiego^[1], gdzie znajdowały się magazyny wełny^[2]. Konkurs na projekt gmachu ogłoszono 26 października 1921 r.^[2] Założono, że budynek pomieści hol dla 300 osób i 40 urzędników, salę aparatów^[3] (telefonicznych międzymiastowych i zagranicznych^[1]) i poczekalnię dla 30 osób, filię urzędu pocztowego z osobnym wejściem, biura, mieszkania służbowe dla dyrektorów, a także pomieszczenia techniczne, garaże i warsztaty^[3].

Początkowo wybrano projekt Tadeusza Tołwińskiego z 1927 r., który zakładał gmach posadowiony na kwadratowej działce narożnej o wysokości 48 m z możliwością nadbudowy o dalsze 22 metry. W związku z aferą związaną z budową poczty w Gdyni i kosztami dotychczasowego projektu, w 1929 r. Julian Puterman-Sadłowski opracował nowy projekt^[1]. Początkowo projekt Putermana-Sadłowskiego przewidywał wieżowiec o wysokości 76 m, który byłby najwyższym budynkiem w Polsce. W międzyczasie Ministerstwo pozyskało dodatkową działkę od strony ulicy św. Barbary, co pozwoliło obniżyć koszty inwestycji, gdyż umożliwiło realizację niższego gmachu^[2]. Jeszcze w 1929 r. rozpoczęto jego realizację^[1]. Za opracowanie konstrukcji gmachu odpowiadał Waldemar Radlow, przy czym Ministerstwo korzystało też z pomocy swojego stałego doradcy Stefana Bryły^[2]. Początkowo budową kierował Karol Bauch, zastąpiony przez Piotra Tomaszewskiego^[4].

Otwarcie budynku nastąpiło najprawdopodobniej pomiędzy listopadem a grudniem 1933 r., pół roku przed zakończeniem realizacji Prudentialu^[1]. Okres robót budowlanych podawany jest jako lata 1928–1934^[4].

Pierwsze piętro i drugie piętro zajmowały telegrafy i telefony. Na trzecim piętrze siedzibę miała Szkoła Teletechniczna, a na piątym i szóstym Muzeum Poczty i Telekomunikacji^[1]. W budynku siedzibę miały także biura Departamentu Technicznego Ministerstwa Poczt i Telegrafów^[3]. Na czwartym piętrze umieszczono sale wypoczynkowe i stołówkę dla personelu. Dodatkowo w gmachu znajdowały się sala gimnastyczna i natryski, ambulatorium i punkt opieki dziennej dla dzieci pracowników. Na dachu głównego skrzydła przewidziano tarasy rekreacyjne^[1].

Po uszkodzeniach w kampanii wrześniowej 1939 r. gmach szybko został odbudowany i wykorzystywany był przez Niemców pod siedzibę Deutsche Post Osten. Uniknął poważnych zniszczeń w kolejnych fazach wojny, jedynie fasada nosi ślady po pociskach i odłamkach^[3]. W czasie powstania warszawskiego pozostał w niemieckich rękach i był punktem silnego oporu. 18 sierpnia 1944 r. w salach biurowca rozstrzelano 18 polskich pracowników poczty^[5]. Wnętrza w większości nie uległy uszkodzeniu podczas okresu wojennego, ale po 1945 r. dokonano prac modernizacyjnych i wprowadzano w nich zmiany, które zatarły ich elegancki charakter^[3]. Złożyło się na to zamalowanie szklanych ścian czy podzielenie stropami pomieszczeń pierwotnie otwierających się na dwie kondygnacje^[4].

W latach 1959–1962 dobudowano wzdłuż ulicy Nowogrodzkiej nowe skrzydło^[3] według projektu M. Wróbla i M. Pomianowskiego. 1 lipca 1965 r. wpisano obiekt do rejestru zabytków pod numerem 780 A^[4]. Pomimo tego w latach 1980. na obrzeżu wewnętrznego dziedzińca wzniesiono nowy wieżowiec. W 2019 r. sześć budynków przy Nowogrodzkiej, wchodzących w skład dawnego urzędu, zakupił niemiecki fundusz inwestycyjny z przeznaczeniem na apartamenty oraz biura^[3].

Architektura

Budynek w stylu skrajnego funkcjonalizmu, czteropiętrowy z wyższymi akcentami, rozplanowany w rzucie litery L, z podstawą od strony ulicy Nowogrodzkiej^[3]. Dominantę wysokościową gmachu stanowi wieża wyrastająca z bryły cokołu, przy czym część wysokościowa posiadała piętra użytkowe. Niższe partie budynku mają od 23,5 do 31 m wysokości, zaś część wieżowa 42,5 m^[1]. Od strony ul. św. Barbary znajduje się blok mieszkalny dla pracowników. Główne wejście dla interesantów ulokowano od strony skrzyżowania ul. Poznańskiej i Nowogrodzkiej^[3].

Ze względu na projektowane obciążenia i gabaryty nowych urządzeń, część kondygnacji musiała mierzyć powyżej 5 m wysokości, konieczne było także zastosowanie szkieletu stalowego o konstrukcji nitowanej, gdyż szkielet żelbetowy zająłby zbyt dużą część powierzchni kondygnacji. Od drugiej kondygnacji zastosowano jednolitą wysokość pięter, a rozplanowanie oparto na siatce słupów o rozpiętości 4,25 x 7,5 m. Szeroki rozstaw słupów umożliwił także przebicie obszernych otworów okiennych na każdej elewacji^[1]. Szkielet wykonano w chorzowskiej Hucie Królewskiej^[4].

Wnętrza bogato zdobiono, stosując stalowe, polerowane balustrady schodów, ażurowe antresole oraz kamienne okładziny ścian i kamienne posadzki^[3]. Elementy metalowe zostały wykonane przez warszawską firmę Henryka Zielezińskiego^[2]. Najbardziej reprezentacyjny charakter wśród pomieszczeń miał parter, przeznaczony głównie dla interesantów. W budynku zaprojektowano cztery klatki schodowe i pięć wind, przy czym najbardziej reprezentacyjna była klatka od strony głównego wejścia^[3].

Niższe partie elewacji pokryto czerwonym piaskowcem, zaś wyższe warstwą tynku terrazytowego^[3]. Chociaż każde ze skrzydeł otrzymało odmienne gabaryty i kompozycję architektoniczną, wszystkie połączono wspólnymi detalami opasającymi cały gmach. Bogate detale kamieniarki strefy wejściowej wykorzystują bryły i figury geometryczne^[1]. Ważnymi akcentami wystroju były dekoracyjny metalowy napis w dwóch wierszach TELEFON MIĘDZYMIASTOWY / TELEGRAF RADIOTELEGRAF, a także prostokątny panel ze stylizowanym Orłem Białym w stylu art déco autorstwa Jana Golińskiego^[3].

Gmach Urzędu Telekomunikacyjnego uważany jest za jeden z pierwszych w Polsce budynków o stalowej konstrukcji szkieletowej^[3].

Galeria

Gmach w latach 30. XX w.
Budynek w latach 50. XX wieku
Budynek w 2011 roku
Przewiązka i otoczenie (2013)
Ostatnie kondygnacje wieży (2013)
Polskie godło (2012)

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Tajemniczy gmach centrali Telefonu i Telegrafu przy Nowogrodzkiej. Był jednym z pierwszych warszawskich wieżowców [online], architektura.muratorplus.pl [dostęp 2024-05-28] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e AdrianA. Sobieszczański AdrianA., Gmach Urzędu Telekomunikacyjnego w Warszawie [online], varsavianista.pl, 7 kwietnia 2023 [dostęp 2024-05-28] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ MateuszM. Markowski MateuszM., Gmach Urzędu Telekomunikacyjnego w Warszawie. Międzywojenne arcydzieło funkcjonalizmu [online], Magazyn WhiteMAD - moda, architektura, design w jednym miejscu, 28 stycznia 2024 [dostęp 2024-05-28] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e JózefJ. Pilch JózefJ., Karta ewidencyjna zabytku [online], zabytek.pl, 2000 [dostęp 2024-06-20] .
↑ Urząd Telekomunikacyjny i Telegraficzny [online], Fundacja Warszawa 1939, 9 maja 2017 [dostęp 2024-05-28] (pol.).