Eschatologia

Eschatologia (gr. έσχατος [éschatos] = ostateczny, λόγος [lógos] = słowo, nauka) – doktryna dotycząca ostatecznego przeznaczenia świata, ludzkości i człowieka^[1] w sposób szczególny związana z judaizmem, chrześcijaństwem i islamem^[2]^[3], oraz postawy z zakresu wiary religijnej w sprawy związane ze śmiercią, końcem świata, a w doktrynach chrześcijańskich z paruzją i Sądem Ostatecznym^[4], nieśmiertelnością duszy, problematyką teodycei, erą mesjańską, zmartwychwstaniem umarłych^[4]^[5]. W poszczególnych religiach ściśle powiązana z historiozofią, koncepcjami czasu i antropologią^[1].

Etymologia

Termin „eschatologia” został wywiedziony z pracy „Eschatologia sacra” (Systema locorum Theologicorum (1677), EΣXATOΛOΓIA Sacra^[6]) XVII-wiecznego luterańskiego teologa Abrahama Calova, w której autor przedstawiał rozważania na temat śmierci, końca świata, zmartwychwstania oraz Sądu Ostatecznego^[7]. Calov nie zdefiniował jednak nowego sztucznego pojęcia, nie objaśnia go, a jedynie opisuje eschaton, czyli „koniec”, o którym mówi werset 1. Listu do Koryntian^[6]: „Wreszcie nastąpi koniec, gdy [Chrystus] przekaże królowanie Bogu i Ojcu i gdy pokona wszelką Zwierzchność, Władzę i Moc” (1 Kor 15,24)^[8]. We wcześniejszych rozdziałach Calov wspomina o eschata jako ostatnich dniach ludzkości^[6].

Termin został upowszechniony dopiero w XIX wieku, kiedy zaczęto go powszechnie używać w teologii chrześcijańskiej^[7].

Tematyka

Eschatologia obejmuje koncepcje:

końca świata,
Sądu Ostatecznego,
różnicowanych form przeniesienia bytu do krainy zmarłych (zaratusztrianizm, judaizm, chrześcijaństwo, islam, walhalla w mitologii nordyckiej^[9]),
pośmiertnej nagrody (raj) lub kary (pojęcie piekła w zaratusztrianizmie, judaizmie, chrześcijaństwie),
reinkarnacji (np. w hinduizmie).

W teologii katolickiej stanowi część dogmatyki^[1].

Zdaniem religioznawcy prof. Zygmunta Poniatowskiego w obrębie pojęcia można wyłonić^[10]:

eschatologię kosmiczną, czyli religijną koncepcję końca świata z Sądem Ostatecznym, oraz
eschatologię antropologiczną, obejmującą koncepcje śmierci (tanatologia), bytu po śmierci człowieka oraz teorie funkcjonowania ludzkości w końcowym okresie historii. Eschatologia antropologiczna może być rozpatrywana jako indywidualna i społeczna.

Od strony historycznej eschatologia bazuje na Starym Testamencie, który ukazywał negatywne wydarzenia narodu wybranego jako konsekwencje jego nieposłuszeństw wobec Boga, a powrót do wierności wiązał z odnową moralną i powodzeniem życiowym. Eschatologia Starego Testamentu oparta jest na pojęciu odkupieńczej historii narodu żydowskiego, który był postrzegany jako oś odkupienia ludzkości i świata, a kluczem było przekonanie o nieuchronności sądu po śmierci. Eschatologia chrześcijańska jest ukierunkowana na osobę Jezusa Chrystusa, jako Mesjasza – gwaranta odkupienia. W łonie chrześcijaństwa ujawnił się szereg koncepcji eschatologicznych: mesjanizm, millenaryzm, apokaliptycyzm, ale łączyła je koncepcja powszechnego zbawienia^[2]. Z czasem religioznawcy zastosowali termin eschatologia do analogicznych motywów znanych u ludów pierwotnych i starożytnych cywilizacji^[5].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c eschatologia, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2016-10-26] .
↑ ^a ^b Encyclopaedia Britannica, Inc: Encyclopedia of World Religions. Encyclopaedia Britannica, Inc., 2008, s. 1400. ISBN 978-1-59339-491-2.
↑ Rafał Żebrowski: Eschatologia. [w:] Polski słownik judaistyczny Delet [on-line]. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2021-05-05]. (pol.).
↑ ^a ^b Webster’s Dictionary: Eschatology. [w:] Merriam-Webster’s Dictionary [on-line]. merriam-webster.com. [dostęp 2016-10-26]. (ang.).
↑ ^a ^b eschatology, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-10-26] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Gerhard Sauter. The Concept and Task of Eschatology – Theological and Philosophical Reflections. „Scottish Journal of Theology”. 41 (4), s. 499–515, 2009. Scottish Journal of Theology Ltd. DOI: 10.1017/S003693060003177X. ISSN 1475-3065. (ang.).
↑ ^a ^b Aleksander Prosacki: Życie po śmierci. Wydawnictwo M, 2013, s. 5–6. ISBN 978-83-7595-590-3.
↑ Biblia Tysiąclecia (1 Kor 15,24). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2003.
↑ Kazimiera Mikoś. Walhalla – blaski i cienie germańskiego raju poległych wojowników. „Zeszyty naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego (Studia Religiologica)”. 28, s. 99–111, 1995. Uniwersytet Jagielloński. ISSN 0137-2432. (pol.).
↑ Zygmunt Poniatowski: Treść wierzeń religijnych. Warszawa: Książka i Wiedza, 1965, s. 159.