Ten artykuł dotyczy rodzaju tekstów z religii dharmicznych. Zobacz też: Tantryzm buddyjski.

Tantra – rodzaj dzieła, właściwy dla tantryzmu śaktyjskiego, dźinijskiego i buddyjskiego^[1]. Tantra to tekst ezoteryczny, może zawierać zarówno opisy doktryny jak i praktyk^[2] tantryzmu.

• Tantra znaczeniowo nawiązuje do pojęcia włókno^[3].
• Genezy tych pism upatruje się wśród niebramińskich ascetów, zamieszkujących w miejscach kremacji zwłok^[4].

W tantrach omawia się problematykę opętania i egzorcyzmowania^[5].

Najwcześniejsze tantry zostały napisane w sanskrycie pomiędzy VI a X wiekiem n.e.. Tantry są związane z hinduizmem, istnieje jednak duży zbiór tantr, które są fundamentalne dla buddyzmu wadżrajana a także dla dźinizmu. Społeczności, które odwołują się do tantr uważają je za objawienie ważniejsze niż Wedy^[6]. Religia tantryczna we wczesnym średniowieczu rozwijała się w Nepalu i Kaszmirze^[7]. Od XI wieku tantry wywierały istotny wpływ na hinduizm na terenie całych Indii^[7].

Tantry są znane i popularyzowane na zachodzie poprzez zawarte w nich elementy erotyczne, jednak większość ich treści dotyczy zróżnicowanych tematów. Stanowią podstawę rytuałów^[7]. Głównym tematem tantr jest kama, czyli szeroko rozumiane pożądanie. W odróżnieniu od innych tradycji religijnych tantryzm uznaje pożądanie za środek prowadzący do duchowego wyzwolenia, a nie przeszkodę dla duchowości^[8]. Pożądanie (kama) nie jest ograniczone jedynie do seksualności, ale obejmuje różne rodzaje przyjemności zmysłowych (np. muzykę, jedzenie, perfumy)^[9]. Pożądanie jest mocno związane z obowiązkami społecznymi i religijnymi (Dharma), jak również z dążeniem do władzy i bogactwa (Artha)^[9]. Tantryzm uznaje tak rozumiane pożądanie za narzędzie, które można wykorzystać do obudzenia i wyrażenia energii zawartej w ciele i kosmosie^[9]. Pożądanie jest przyczyną wszystkiego, końcem wszystkiego i energią, która utrzymuje cały wszechświat przy życiu^[10].

Poszerzanie wpływów tantr w Południowej Azji wiązało się z siecią świątyń poświęconych bogini Śakti. Według mitu lokalizacje świątyń są wyznaczone przez części ciała bogini rozrzucone po świecie^[11]. Jedną z najstarszych i najważniejszych dla tantryzmu świątyń jest Kamakhya (w stanie Asam, Indie), według legendy świątynia odpowiada miejscu, gdzie zostały rzucone genitalia bogini^[12]. W X wieku n.e. przy świątyni działała szkoła założona przez Matsjendranatha, uważanego za jedną z najważniejszych postaci w rozwoju tantr buddyjskiej i hinduistycznej^[13].

Praktyki tantry dzielą się na metody „lewej ręki“ i „prawej ręki“. Te pierwsze obejmują działania uznawane za nieczyste w tradycyjnym hinduizmie takie jak spożywania mięsa, ryb, alkoholu czy rytuały seksualne. Te drugie interpretują zakazane substancje i działania w sposób metaforyczny, jako symbole stanów duchowych^[14].

• Gavin Flood: An Introduction to Hinduism. 2008. ISBN 0-521-43878-0.

• Hugh Urban: The Power of Tantra: Religion, Sexuality and the Politics of South Asian Studies. Palgrave Macmillan, 2010. ISBN 978-1-84511-874-7.