PROFILPELAJAR.COM

Czarny Łoś, opowieść indiańskiego szamana
Black Elk Speaks
Autor	Czarny Łoś(inne języki); John Neihardt(inne języki)
Tematyka	kultura i historia Indian północnoamerykańskich, indiański spirytualizm
Typ utworu	wspomnienia, autobiografia
	Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	USA
Język	angielski
Data wydania	1932
Wydawca	William Morrow and Company(inne języki)
	Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1994, 2008
Wydawca	Zysk i S-ka
Przekład	Marek Maciołek; Marek Nowocień
	Cytaty w Wikicytatach

Czarny Łoś – opowieść indiańskiego szamana: dzieje świętego człowieka Siuksów Oglala opowiedziane poprzez Johna G. Neihardta (Płomienną Tęczę) (w skrócie Czarny Łoś lub Opowieść indiańskiego szamana, ang. Black Elk Speaks. Being the Life Story of a Holy Man of the Oglala Sioux as told through John G. Neihardt (Flaming Rainbow), zazwyczaj w skrócie Black Elk Speaks) – książka Johna G. Neihardta(inne języki), amerykańskiego poety i pisarza, będąca zapisem wspomnień Czarnego Łosia(inne języki) (Black Elk), z plemienia Oglala Lakota. Czarny Łoś opowiadał w języku lakota, a obecny podczas rozmów syn opowiadającego, Ben Black Elk, tłumaczył słowa ojca na angielski^[1]. Podczas tych rozmów Neihardt robił notatki, które później wykorzystał jako podstawę swojej książki^[2].

Geneza

Latem 1930 roku, w ramach badań nad indiańskimi poglądami na ruch Tańca Duchów, poeta i pisarz John Gneisenau Neihardt(inne języki) otrzymał niezbędne pozwolenie z Biura do spraw Indian na wyjazd do rezerwatu Pine Ridge. W towarzystwie dwóch córek udał się na spotkanie z poważanym przedstawicielem plemienia Oglala o imieniu Czarny Łoś(inne języki). Jego zamiarem była rozmowa z kimś, kto brał udział w Tańcu Duchów. W większości rezerwaty nie były wówczas otwarte dla zwiedzających. W wieku 13 lat Czarny Łoś brał także udział w bitwie nad Little Big Horn i przeżył masakrę Wounded Knee w 1890 roku.

Neihardt wspominał, że Czarny Łoś zaprosił go na kolejne rozmowy. Indianin zrelacjonował mu swoje wizje, w tym jedną, w której widział siebie jako „szóstego dziadka” – mędrca, duchowego przedstawiciela ziemi i ludzkości^[3]. Obaj mężczyźni z czasem blisko się zaprzyjaźnili. Córka Neihardta, Hilda Neihardt, twierdziła, że Czarny Łoś adoptował ją, jej siostrę i ich ojca jako krewnych, nadając każdemu z nich lakotańskie imiona.

Recepcja, kontrowersje

Kolejne wydania i tłumaczenia książki zyskały wielu czytelników na świecie. Utwór wywarł wrażenie na Carlu Jungu^[4]. Stał się też inspiracją dla wielu grup New Age^[5].

Wątpliwości związane z książką dotyczą wpływu każdej z trzech osób (Czarny Łoś, Neihardt, Ben Black Elk) uczestniczących w jej powstaniu na całokształt utworu. Zarzucano też Neihardtowi, że nie znając języka i kultury Lakotów, nie był w stanie w pełni zrozumieć kontekstu i przeinaczył relację. Według Raymonda J. DeMallie(inne języki) Neihardt mógł też wyolbrzymić lub zmienić niektóre części historii, aby uczynić ją bardziej przystępną i atrakcyjną dla białego czytelnika z lat 30. XX wieku.

Treść

Czarny Łoś(inne języki), dawny wojownik i szaman^[6]^[7]^[8]^[9] (medicine man) Siuksów opowiada o tym, jak był świadkiem wydarzeń ważnych dla swego ludu. Już jako trzynastoletni chłopiec obserwował słynną bitwę Indian z 7 Pułkiem Kawalerii gen. Custera nad rzeką Little Bighorn (1876), a w roku 1890 przeżył masakrę nad strumieniem Wounded Knee.

Książka jest opowieścią o duchowym doświadczeniu, z którym zetknął się Czarny Łoś. Autor przekazuje w niej także wizję, która przekraczała granice ludzkiego doświadczenia i która miała zapewnić przetrwanie narodowi Siuksów^[10].

Wydania i tłumaczenia

Niektóre wydania amerykańskie:

Black Elk Speaks
- 1932, William Morrow & Company(inne języki)^[11]
- 1961, University of Nebraska Press, z nową przedmową Neihardta, ISBN 0-8032-5141-6
- 1979, z nową przedmową Vine’a Delorii Jr., ISBN 0-8032-3301-9
Black Elk Speaks: Being the Life Story of a Holy Man of the Oglala Sioux, as told through John G. Neihardt (Flaming Rainbow)
- 1988, University of Nebraska Press, ISBN 0-8032-8359-8
- 1991, audiobook na dwóch kasetach na podstawie wydania University of Nebraska Press, Audio Literature, Berkeley, Calif., ISBN 978-0-944993-36-1 ISBN 0-944993-36-2
- 2000, wydanie z indeksem, ISBN 0-8032-6170-5
Black Elk Speaks: Being the Life Story of a Holy Man of the Oglala Sioux, 2008, SUNY Press, Albany, NY, ISBN 978-1-4384-2540-5, z adnotacjami Raymonda J. DeMallie(inne języki)
Black Elk Speaks: The Complete Edition, 2014, University of Nebraska Press, ISBN 0-8032-8391-1

Utwór został także przetłumaczony na chiński (ISBN 978-986-7416-02-5), czeski (Rozprávanie Čierneho Losa: príbeh života svätého muža z kmeňa oglalských Siuxov, ISBN 978-80-966961-6-1), duński (Black Elk taler: en medicinmand fra Oglala Sioux indianerstammen beskriver sit liv, ISBN 978-87-590-2104-0), francuski (Élan-Noir parle. La vie d'un saint homme des Sioux Oglalas, ISBN 978-2-903951-09-2), hiszpański (Los últimos Sioux, ISBN 978-84-279-3830-4; Alce negro habla, ISBN 978-84-7651-913-4), koreański (빼앗김大地의꿈: 인디안예언자검은고라니의말), niemiecki (Ich rufe mein Volk: Leben, Visionen und Vermächtnis des letzten großen Sehers der Ogalalla-Sioux, ISBN 978-3-921521-41-0), niderlandzki (Zwarte Eland spreekt: verhalen en visioenen van de laatste ziener der Oglala-Sioux, ISBN 978-90-6131-679-4), perski (farsi), rosyjski („Говорит Черный Лось” w zbiorze „Откровение Черного Лося”, ISBN 978-5-85000-005-9), szwedzki (Black Elk talar: historien om en helig man av oglala lakota-folket, ISBN 978-91-502-1301-0), włoski (Alce Nero parla. Vita di uno stregone dei Sioux Oglala, ISBN 978-8845907562)^[12].

Książkowe wydane w Polsce poprzedziła publikacja fragmentów zatytułowana Mówi Czarny Łoś na łamach miesięcznika „W drodze”^[13]. Książka została wydana przez poznańskie wydawnictwo Zysk i S-ka (ISBN 83-86211-48-2) w tłumaczeniu Marka Maciołka i Marka Nowocienia pod tytułem Czarny Łoś – opowieść indiańskiego szamana: dzieje świętego człowieka Siuksów Oglala opowiedziane poprzez Johna G. Neihardta (Płomienną Tęczę) w oparciu o piętnaste masowe wydanie książki „Black Elk Speaks” (ISBN 0-671-45221-5). Oryginał amerykański zawierał 16 rysunków autorstwa Stojącego Niedźwiedzia(inne języki), które z powodu jakość reprodukcji w wydaniu polskim pominięto^[14]. Tytuł i jego zapis bywają interpretowane na kilka sposobów^[10]^[14]^[15]^[16]^[17]^[18]^[19]^[20]^[21].

Adaptacje sceniczne

Christopher Sergel dokonał adaptacji scenicznej książki pt. Black Elk Speaks^[22] w latach 70. XX wieku, kiedy to została wystawiona na deskach Folger Theatre w Waszyngtonie, a następnie odbyła krajowe tournée po rezerwatach w 1978 r. Po śmierci Sergela ukazała się jego nowa wersja sztuki Black Elk Speaks, której premiera miała miejsce w styczniu 1995. W tej produkcji Denver Center Theatre Company grali Ned Romero(inne języki) i Peter Kelly Gaudreault(inne języki).^[23]. W jednej z inscenizacji główną rolę zagrał David Carradine^[24].

Przypisy

↑ Interpreting the Legacy: John Neihardt and Black Elk Speaks (review). „Studies in American Indian Literature”. 1 (17), s. 98-101, 2005. University of Nebraska Press. DOI: 10.1353/ail.2005.0029.
↑ ClydeC. Holler ClydeC., The Black Elk Reader [online] [dostęp 2023-12-18] .
↑ Szymon Żyśko: Szaman, który został katechetą. deon.pl, 2017. [dostęp 2023-12-18].
↑ AnnA. Neumann AnnA., Black Elk, Woke: On the remaking of a Native American prophet, „The Baffler” (32), 2016, s. 172-181, JSTOR: 43959294 .
↑ Patrick B. McGuigan: Black Elk Speaks "New" Truth. eu.oklahoman.com. [dostęp 2023-12-18]. (ang.).
↑ Bartosz Hlebowicz: Święty człowiek Siuksów. tygodnikpowszechny.pl, 2022-01-22. [dostęp 2023-12-18].
↑ Siuks w drodze na ołtarze – Dobre Nowiny. solidaryzm.eu, 2021-10-11. [dostęp 2023-12-18].
↑ Adam Tomasz Witczak: Czarny Łoś i Ojciec Gall. legitymizm.org. [dostęp 2023-12-18].
↑ Jakub Jałowiczor: Łowca skalpów idzie do nieba. 2018-01-12. [dostęp 2023-12-18].
↑ ^a ^b Czarny łoś - opowieść indiańskiego szamana. nakanapie.pl. [dostęp 2023-12-18].
↑ BLACK ELK SPEAKS : BEING THE LIFE STORY OF A HOLY MAN OF THE OGALALA SIOUX. abebooks.com. [dostęp 2023-12-18].
↑ au="Black Elk". worldcat.org. [dostęp 2023-12-18].
↑ Mówi Czarny Łoś. worldcat.org. [dostęp 2023-12-18].
↑ ^a ^b Czarny Łoś: Opowieść indiańskiego szamana. biblionetka.pl. [dostęp 2023-12-18].
↑ Czarny łoś - opowieść indiańskiego szamana. lubimyczytac.pl. [dostęp 2023-12-18].
↑ Czarny Łoś. Opowieść indiańskiego szamana w: Marek Nowocień: Frank B. Linderman, Piękna-tarcza. Szamanka z plemienia Wron. tipi.pl. [dostęp 2023-12-18].
↑ Opowieść indiańskiego szamana. sklep.zysk.com.pl. [dostęp 2023-12-18].
↑ Czarny Łoś - opowieść indiańskiego szamana: dzieje świętego człowieka Siuksów Oglala opowiedziane poprzez Johna G. Neihardta (Płomienną Tęczę). w.bibliotece.pl. [dostęp 2023-12-18].
↑ Czarny Łoś. Opowieść indiańskiego szamana. tezeusz.pl. [dostęp 2023-12-18].
↑ Czarny Łoś. sklep.zysk.com.pl. [dostęp 2023-12-18].
↑ Czarny Łoś mówi w: Dylematy tłumaczy literatury indiańskiej w Polsce. Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, 2023-11-24. [dostęp 2023-12-18].
↑ Black Elk Speaks. Dramatic Publishing. [dostęp 2023-12-18]. (ang.).
↑ Jan Breslauer: The Legacy of ‘Black Elk’ : Native American actors hope that the historical epic play will make audiences question ethnic stereotypes and help raise their artistic visibility. latimes.com, 1995-01-08. [dostęp 2023-12-18]. (ang.).
↑ Robby Trammell: Indian Philosopher's Words Will Come to Life in Play. eu.oklahoman.com. [dostęp 2023-12-18]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Czarny Łoś(inne języki), John Neihardt(inne języki): Black Elk Speaks: The Complete Edition. Philip J. Deloria(inne języki) (wstęp), Raymond J. DeMallie(inne języki) (uwagi). University of Nebraska Press, public.gettysburg.edu, s. 1–353. ISBN 978-0-8032-8393-0. [dostęp 2023-12-18]. (ang.).
Włodzimierz Fenrych: Czarny Łoś. oocities.org. [dostęp 2023-12-18]. (krótkie fragmenty w innym przekładzie na język polski)

[1] Interpreting the Legacy: John Neihardt and Black Elk Speaks (review). „Studies in American Indian Literature”. 1 (17), s. 98-101, 2005. University of Nebraska Press. DOI: 10.1353/ail.2005.0029.

[Holler-2] ClydeC. Holler ClydeC., The Black Elk Reader [online] [dostęp 2023-12-18] .

[3] Szymon Żyśko: Szaman, który został katechetą. deon.pl, 2017. [dostęp 2023-12-18].

[4] AnnA. Neumann AnnA., Black Elk, Woke: On the remaking of a Native American prophet, „The Baffler” (32), 2016, s. 172-181, JSTOR: 43959294 .

[5] Patrick B. McGuigan: Black Elk Speaks "New" Truth. eu.oklahoman.com. [dostęp 2023-12-18]. (ang.).

[6] Bartosz Hlebowicz: Święty człowiek Siuksów. tygodnikpowszechny.pl, 2022-01-22. [dostęp 2023-12-18].

[7] Siuks w drodze na ołtarze – Dobre Nowiny. solidaryzm.eu, 2021-10-11. [dostęp 2023-12-18].

[8] Adam Tomasz Witczak: Czarny Łoś i Ojciec Gall. legitymizm.org. [dostęp 2023-12-18].

[9] Jakub Jałowiczor: Łowca skalpów idzie do nieba. 2018-01-12. [dostęp 2023-12-18].

[nakanapie-10] Czarny łoś - opowieść indiańskiego szamana. nakanapie.pl. [dostęp 2023-12-18].

[11] BLACK ELK SPEAKS : BEING THE LIFE STORY OF A HOLY MAN OF THE OGALALA SIOUX. abebooks.com. [dostęp 2023-12-18].

[12] u="Black Elk". worldcat.org. [dostęp 2023-12-18].

[13] Mówi Czarny Łoś. worldcat.org. [dostęp 2023-12-18].

[biblionetka-14] Czarny Łoś: Opowieść indiańskiego szamana. biblionetka.pl. [dostęp 2023-12-18].

[15] Czarny łoś - opowieść indiańskiego szamana. lubimyczytac.pl. [dostęp 2023-12-18].

[16] Czarny Łoś. Opowieść indiańskiego szamana w: Marek Nowocień: Frank B. Linderman, Piękna-tarcza. Szamanka z plemienia Wron. tipi.pl. [dostęp 2023-12-18].

[17] Opowieść indiańskiego szamana. sklep.zysk.com.pl. [dostęp 2023-12-18].

[18] Czarny Łoś - opowieść indiańskiego szamana: dzieje świętego człowieka Siuksów Oglala opowiedziane poprzez Johna G. Neihardta (Płomienną Tęczę). w.bibliotece.pl. [dostęp 2023-12-18].

[19] Czarny Łoś. Opowieść indiańskiego szamana. tezeusz.pl. [dostęp 2023-12-18].

[20] Czarny Łoś. sklep.zysk.com.pl. [dostęp 2023-12-18].

[21] Czarny Łoś mówi w: Dylematy tłumaczy literatury indiańskiej w Polsce. Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, 2023-11-24. [dostęp 2023-12-18].

[22] Black Elk Speaks. Dramatic Publishing. [dostęp 2023-12-18]. (ang.).

[23] Jan Breslauer: The Legacy of ‘Black Elk’ : Native American actors hope that the historical epic play will make audiences question ethnic stereotypes and help raise their artistic visibility. latimes.com, 1995-01-08. [dostęp 2023-12-18]. (ang.).

[24] Robby Trammell: Indian Philosopher's Words Will Come to Life in Play. eu.oklahoman.com. [dostęp 2023-12-18]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

PROFILPELAJAR.COM

Czarny Łoś. Opowieść indiańskiego szamana

Geneza

Recepcja, kontrowersje

Treść

Wydania i tłumaczenia

Adaptacje sceniczne

Przypisy

Linki zewnętrzne

Read other articles:

George Melford

John Welsh dari Ayr

العلاقات العراقية الفلسطينية

Pelita Jaya

Selom

Sílvio Malvezi

B

Blowup

Grüner Veltliner

Primeira Liga

Episodi di Law & Order - Unità vittime speciali (quarta stagione)

Prva slovenska nogometna liga 2011-2012

西遊記大結局之仙履奇緣

Branimir Hrgota

Culrain railway station

61st United States Congress

ماماتا راجوفير أتشانتا

ما بعد الليلة البرونزية

Infinite switch

Mark Robert Rank