Chłop Rybka

Postać odgrywająca rolę chłopa Rybki podczas Pochodu Gwarkowskiego (2023)
Tablica upamiętniająca domniemane odkrycie w 1490 roku przez chłopa Rybkę złoża srebra w miejscu obecnego Domu Florczaka

Chłop Rybka – półlegendarna postać wzmiankowana m.in. przez Walentego Roździeńskiego, Józefa Lompę oraz Jana Nowaka, która około 1490 roku[1] (lub w 1519 roku[2][3]) podczas prac w polu w okolicy dzisiejszych Starych Tarnowic miała rzekomo wyorać pierwszą bryłę srebronośnego kruszcu, co zapoczątkowało wydobycie tego surowca na masową skalę i dało impuls do założenia miasta Tarnowskie Góry.

Walenty Roździeński w swoim poemacie Officina ferraria wydanym w 1612 roku, odkrycie kruszcu na terenie ziemi tarnogórskiej opisał słowami:

(...) potym skoro ustał
Srebrny kruszec w Bytomiu, na górach wnet nastał
Iny zasię od kruszca w mili zalanego,
Naleziony przez chłopa Rybkę niejakiego
(...)
Przed tym prawie Blaszynem – bydła straconego
Szukając – przerzeczony Rybka dnia jednego
Natrafił pod wykrotą kruszec, który było
Korzenie z sobą na wierzch ziemie wytargnęło[3][4].

Domniemanym miejscem tego zdarzenia jest teren, na którym obecnie stoi budynek pierwszego tarnogórskiego ratusza (tzw. Dom Florczaka) przy ulicy Gliwickiej 6[2]. Potwierdzeniem ma być wmurowana w latach międzywojennych w ścianę na wysokości pierwszego piętra od strony zachodniej bryła kruszcu widoczna jako rdzawa plama tuż nad pamiątkową tablicą z 1930 roku opisującą dzieje budynku[5][6]. Również dawniej występująca na opisywanym obszarze odkrywka dolomitów kruszconośnych uwiarygadniałaby powyższą teorię[3].

W innej, bardziej fantastycznej, wersji legendy autorstwa niemieckiego pisarza, urodzonego w Bytomiu Alfreda Heina(inne języki), podczas jednej z nocy spędzonych w lesie, chłopu Rybce ukazać się miały krasnoludki-górnicy o srebrnych brodach, tańczące wokół świerku, rozkopujące ziemię, z której rozbłyskały srebrne skarby. Rybka zasnął, nim podjął jakąkolwiek akcję, jednak wkrótce zaczął kopać w poszukiwaniu skarbów w miejscu, gdzie widział krasnoludki, niestety bezskutecznie. Jakiś czas później jego trzy krowy wpadły do bagna nieopodal świerku na polanie. Gdy je wyciągnął, zobaczył, że rogi zwierząt są całe posrebrzone[7].

Pod koniec lat 80. XX wieku w wyniku badań przeprowadzonych przez Bernarda Szczecha, opublikowano tekst nieznanego wcześniej Rejestru wolnych chłopów (urbarza) ziemi bytomskiej datowanego na 1498 rok, w którym pojawiają się imiona i nazwiska szesnastu zamieszkujących wówczas Tarnowice wolnych chłopów; wśród nich Jan Rypka. Najprawdopodobniej był on pierwowzorem postaci z legendy[8][4][1].

Chłop Rybka stał się – obok króla Jana III Sobieskiego, królowej Marysieńki, górniczej braci oraz przedstawicieli cechów rzemieślniczych – jedną z centralnych postaci organizowanych od września 1957 roku Gwarków, czyli dni miasta Tarnowskie Góry[9]. Postać Rybki, ubrana w biały płaszcz, ze słomianym kapeluszem na głowie, bierze udział w Pochodzie Gwarkowskim, pchając drewnianą sochę ciągniętą przez wołu prowadzonego przez osobę odgrywającą starszego syna Rybki (lub przez samego Rybkę). Przed nimi idzie dziecko trzymające w dłoniach symboliczną bryłę kruszcu srebra[1][10].

Przypisy

  1. ↑ a b c Gabriela Szubińska: Pochód – chłopa Rybka. gwarki.tg.net.pl. [dostęp 2018-09-27]. (pol.).
  2. ↑ a b Jan Nowak: Kronika Miasta i Powiatu Tarnowskie Góry: najstarsze dzieje Śląska i ziemi Bytomsko-Tarnogórskiej: dzieje pierwszego górnictwa w Polsce. Tarnowskie Góry: Księgarnia Polska Jana Nowaka, 1927 (reprint 2014 – wyd.: Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, Miejska Biblioteka Publiczna im. Bolesława Lubosza w Tarnowskich Górach, Księgarnia „Wiosna” w Tarnowskich Górach), s. 173.
  3. ↑ a b c Tadeusz B. Hadaś, Przyroda i jej przemiany w dziejach Tarnowskich Gór. Środowisko geograficzno-przyrodnicze a rozwój osadnictwa i górnictwa, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 728, ISBN 83-911508-3-6.
  4. ↑ a b Bernard Szczech: W kręgu tarnogórskich podań i legend. [w:] Montes Tarnovicensis nr 18 [on-line]. Oficyna Monos, 09/2005. [dostęp 2018-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  5. ↑ Janusz Modrzyński: Zabytki górnictwa kruszcowego. W: Tarnowskie Góry. Zarys rozwoju powiatu. Henryk Rechowicz (red.). Katowice: Śląsk, 1969, s. 144.
  6. ↑ Broniec i in. 2009 ↓, s. 81–83.
  7. ↑ Alfred Hein (przeł. Henryk Jaksik): Tarnogórskie legendy – Srebrny sen Rybki. [w:] Montes Tarnovicensis nr 6 [on-line]. Oficyna Monos, 2001-06-22. [dostęp 2018-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  8. ↑ Jan Kwak, Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526–1763). Życie gospodarczo-społeczne – górnictwo, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 81, ISBN 83-911508-3-6.
  9. ↑ Bernard Linek, Lata II wojny światowej i powojennego półwiecza. Formy i przejawy życia politycznego w powojennym półwieczu. Święta i rytuały tzw. realnego socjalizmu, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 540, ISBN 83-911508-3-6.
  10. ↑ Krzysztof Gwóźdź: Gwarki 1957-2017: Historia pewnego pochodu. Tarnowskie Góry: Tarnogórskie Centrum Kultury, 2017, s. 14–15. ISBN 978-83-940256-7-0.

Bibliografia

  • Marian Broniec, Ryszard Bednarczyk, Arkadiusz Czech, Mieczysław Filak, Krzysztof Gwóźdż, Jan Hahn, Marek Kandzia, Alicja Kosiba-Lesiak, Zofia Krzykowska, Dominik Ochman, Marek Panuś, Przemysław Rubacha, Anna Sopuch, Gabriela Szubińska, Marek Wojcik, Roman Wolniszewski: Przewodnik Tarnowskie Góry. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009. ISBN 978-83-61458-36-4.
Tarnowskie Góry