3 Eskadra Pilotażu Bojowego Oficerskiej Szkoły Lotniczej im. F. Żwirki i S. Wigury (3 epb OSL-5) – pododdziałwojsk lotniczych.
Historia – formowanie, zmiany organizacyjne
3 Eskadra Pilotażu Bojowego Oficerskiej Szkoły Lotniczej im. F. Żwirki i S. Wigury 1951 - 1958
Tablica pamiątkowa OSL im. Żwirki i Wigury z Radomia. W strukturze radomskiej OSL była 3 Eskadra Pilotażu Bojowego Sztandar Oficerskiej Szkoły Lotniczej nr 5Kwatera na Łączce, tablica pamiątkowa ppor. pil. Edwarda Pytko Kwatera na Łączce. Pomnik symbolizujący literę V wraz z klepsydrami Radom-Sadków. Pamięci Lotnikom
3 Eskadra Pilotażu Bojowego Oficerskiej Szkoły Lotniczej im. F. Żwirki i S. Wigury powstała na podstawie dyrektywy Nr 0020/Org. Ministra Obrony Narodowej z dnia 21 lutego 1951 roku, następnie rozkazu Nr 0036/Org. Ministra Obrony Narodowej z dnia 7 kwietnia 1951 roku[1]. Została utworzona na radomskim lotnisku Sadków na początku maja 1951 pod nazwą 3 Eskadra Pilotażu Myśliwskiego Oficerskiej Szkoły Lotniczej im. F. Żwirki i S. Wigury. Pierwszym dowódcą został kpt. pil. Eugeniusz Robak[4][5]. Eskadra początkowo posiadała samoloty Jak-9 oraz samoloty typu UT-2 i Po-2, które pod koniec maja 1951 przekazała tworzonej wówczas w Radomiu kolejnej eskadrze szkolnej.
Wiosną 1952 w związku z rozbudową radomskiego lotniska, zapadła decyzja o przebazowaniu eskadry z Radomia na lotnisko polowe w Izbicku k/Opola. Przebazowanie eskadry nastąpiło z początkiem kwietnia 1952 roku w dwóch rzutach, kołowym i powietrznym[1]. Po przebazowaniu rozpoczęło się szkolenie praktyczne podchorążych na samolotach Jak-9 i trwało do czasu zakończenia prac renowacyjnych radomskiego lotniska.
W dniu 7 sierpnia 1952 pilot instruktor 3-ej eskadry por. pil. Edward Pytko podczas przebazowania do Izbicka zmienił samodzielnie zadanie. Około godziny 15 samolotem Jak-9 wykonał lot na południe, przez terytorium Czechosłowacji, kierując się na Berlin. Ścigany po przekroczeniu granicy, zmuszony do kluczenia w chmurach, z braku paliwa zmuszony do lądowania na najbliższym lotnisku, w Wiener Neustadt, w radzieckiej strefie okupacyjnej w Austrii, odległej zaledwie o 2 minuty lotu od strefy amerykańskiej. Natychmiast zatrzymany, odstawiony do Polski[6]. 18 sierpnia 1952 Sąd Wojsk Lotniczych S.lot 130/52 pod przewodnictwem mjr. Filiksa skazał go na podstawie art 90 KKWP na karę śmierci[7]. W celi śmierci na Mokotowie trzymał się twardo. „Próbowałem, pech, nie udało się – trzeba płacić” – mówił współtowarzyszowi więziennej niedoli Zygmuntowi Walterowi-Jankemu. Prezydent Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Ppor. pil. Edward Pytko został stracony 29 sierpnia 1952 roku. Matce nie wydano ciała syna[8]. Grób symboliczny znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Kwaterze „na Łączce”.
W związku z tą ucieczką zostało aresztowanych 15 oficerów i podoficerów z eskadr OSL-5 oraz OSL-4. Szczególnie kadra eskadr z 3-ej i 4-ej z OSL-5 była represjonowana przez służby Informacji Wojskowej[6][9][10].
Jesienią 1952 3-cia eskadra powróciła do Radomia. Pod koniec 1953 roku eskadra rozpoczęła cykl przedsięwzięć przygotowawczych do przyjęcia na swoje wyposażenie samolotów odrzutowych typu U Jak-17 (nazywane popularnie „Agatami”), oraz Jak-23, których pierwsze egzemplarze zostały przekazane do radomskiej trzeciej eskadry jesienią 1953 roku[11].
Wiosną 1954 3-cia eskadra została przeszkolona na nowy sprzęt odrzutowy i rozpoczęła szkolenie podchorążych na samolotach odrzutowych. Na początku listopada 1954 roku eskadra zmieniła miejsce swojej dyslokacji, przebazowując się z Radomia na lotnisko w Tomaszowie Mazowieckim[2][12].
W 1955 OSL nr 5, dysponująca 9 eskadrami, przechodzi zmianę etatu z 20/283 na etat 20/343 i związaną z tym reorganizację. 5 lutego 1955 eskadry przemianowane zostały:
W 1958 rozpoczął się kolejny etap reorganizacji systemu wojskowego szkolnictwa lotniczego. Opracowano projekt reorganizacji struktur oficerskich szkół lotniczych[13]. Projekt przewidywał zmianę organizacji eskadrowych na pułkowe, gdyż przyjęcie nowego sprzętu wymagało innego, znacznie rozbudowanego systemu zaopatrzenia i zabezpieczenia[14]. Zmiany przeprowadzono na podstawie rozkazu organizacyjnego MON nr 075/Org. z dnia 31 grudnia 1957 r. oraz rozkazu organizacyjnego DWL i OPL OK nr 02/Org. z dnia 29 stycznia 1958r. Na skutek tych rozkazów OSL-5 przeszła na etat nr 20/466. Historia 3 eskadry kończy się w lutym 1958, kiedy to weszła w skład sformowanego w Tomaszowie Mazowieckim63 Pułk Szkolno-Bojowy Oficerskiej Szkoły Lotniczej[15][16][17].
↑"Księga najwyższego wymiaru kary" w Krzysztof Szwagrzyk: Zbrodnie w majestacie prawa 1944-1955. Wyd. ABC Future, Warszawa, 2000. Brak numerów stron w książce
Józef Zieliński: Dowódcy pułków lotnictwa polskiego 1921-2000. Poznań: Redakcja Czasopism WLOP, 2001. ISBN 83-909008-6-6.
Józef Zieliński (red.): Polskie lotnictwo wojskowe 1945-2010: rozwój, organizacja, katastrofy lotnicze. Warszawa: Bellona SA; Wojskowe Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „SWAT”, 2011. ISBN 978-83-1112-14-09.
Józef Zieliński, Marian Mikołajczuk: Historia polskiego lotnictwa wojskowego 1945 -1962. Warszawa: ZP Grupa Sp. z o.o.; Wojskowe Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „SWAT”, 2010. ISBN 978-83-61529-78-1.
Janusz Ziółkowski, Andrzej Marciniuk: Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych, 75 lat Dęblińskiej Szkoły Orląt. Toruń-Dęblin: Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-711-X.
Andrzej Marciniuk: Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych, Zeszyty Naukowe, Radom Zasłużony Ośrodek Wojskowego Szkolnictwa Lotniczego, Materiały z Konferencji Naukowej 15-16 IV 2005r. Dęblin: Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych, 2006. ISSN1641-9723.
Leonard Woroniecki [red.]: Oficerska Szkoła Lotnicza w Radomiu 1951 - 1964. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1967, s. 59-60; mps. Biblioteka WAP, obecnie Akademia Obrony Narodowej.
D. Kondej [red.]: Oficerska Szkoła Lotnicza im. kpt. pil. F. Żwirki i inż. S. Waligóry w Radomiu 1951-1964. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 2000, s. 56; mps. Biblioteka Akademii Obrony Narodowej.
Tadeusz Kmiecik [red]: Polskie lotnictwo wojskowe 1945-1962: organizacja, szkolenie i problemy kadrowe. Warszawa: 2002. ISBN 83-87226-29-7.
