11 Batalion Strzelców (11 bs) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP nieistniejący podczas pokoju.

W garnizonie Brody stacjonował II batalion 43 pułku piechoty, mający status oddziału detaszowanego^[1][2][3][4].

11 batalion strzelców został zorganizowany w dniach 13–15 sierpnia 1939 r. w ramach mobilizacji alarmowej w grupie zielonej w czasie Z+32 w Brodach. Sformowanie 11 batalionu strzelców nastąpiło poprzez przemianowanie pokojowego II batalionu 43 pułku piechoty i następnie zmobilizowanie go do etatu wojennego według organizacji wojennej L.3002/mob.org.^[5][6].

29 sierpnia 1939, o 8.00 w Brodach odbyła się przysięga i zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, dotychczasowy II batalion 43 pułku piechoty został przekształcony w 11 batalion strzelców, natomiast w jego miejsce, w Dubnie, został sformowany nowy II batalion 43 pp^[7]. Pod względem ewidencyjnym 11 batalion strzelców należał do Ośrodka Zapasowego Strzelców^[7]. Po południu batalion został załadowany do transportu kolejowego i odjechał w kierunku granicy zachodniej. 31 sierpnia w południe dojechał do Łobodna. Po wyładowaniu 31 sierpnia został przydzielony do Wołyńskiej Brygady Kawalerii. Otrzymał zadanie osłony południowego skrzydła brygady ugrupowanej na pozycjach pod Mokrą. Z uwagi na późne przybycie, batalion nie zdążył rozwinąć się na głównej pozycji obronnej przed rozpoczęciem bitwy pod Mokrą^[8].

1 września 1939 rano batalion obsadził stanowiska na wschód od linii kolejowej Śląsk–Gdynia w okolicach Kołaczkowic. Strona niemiecka ostrzeliwała polskie pozycje ogniem artylerii, a lotnictwo bombardowało okoliczne wsie i lasy. Dwukrotnie pozycje 11 bs były rozpoznawane przez pancerno-motorowe podjazdy niemieckie. Zostały one odrzucone przy użyciu armat przeciwpancernych. W trakcie boju pod Mokrą11 batalion osłaniał lewe skrzydło Wołyńskiej BK brygady, broniąc rejonu Łobodna^[9]. Około 14.00 na przedpolu obrony 11 bs pojawiły się niemieckie czołgi i piechota, a jego stanowiska obronne były atakowane przez niemieckie bombowce nurkujące. Późnym popołudniem strzelcy 11 batalionu wycofali się, zgodnie z rozkazem dowódcy Wołyńskiej BK, w rejon Ostrowy, gdzie do świtu 2 września przygotowali nowe stanowiska obronne.

O świcie 2 września stanowiska batalionu znalazły się pod ostrzałem niemieckiej artylerii. Po około 6 godzinach ostrzału artyleryjskiego, na pozycję obronną batalionu wyszło natarcie niemieckiej piechoty wspartej czołgami. Natarcie zostało odparte, a broń przeciwpancerna 11 bs unieruchomiła 7 czołgów niemieckich. Następnie 11 bs odparł jeszcze dwa natarcia na swoje pozycje. Po 18.00, pod silnym ostrzałem niemieckiej artylerii, batalion zgodnie z otrzymanym rozkazem wycofał się w kierunku Aleksandrowa. 3 września do świtu 11 bs okopał się prowizorycznie na nowej pozycji obronnej. Rano stanowiska batalionu zbombardowały bombowce nurkujące, a na przedpolu Niemcy prowadzili intensywne rozpoznanie. Po tym na stanowiska batalionu wychodziły natarcia niemieckiej piechoty i czołgów, z różnym natężeniem walki. 11 bs utrzymał swoje stanowiska do zmroku. W nocy 3/4 września batalion odmaszerował w kierunku Pabianic^[10].

Po całonocnym marszu, rano 4 września 11 bs dotarł w okolice Pabianic i przeszedł na całodniowy odpoczynek i odtworzenie zdolności bojowej. O północy 11 batalion strzelców zadysponowany przez dowódcę Grupy Operacyjnej „Piotrków” gen. bryg. Wiktora Thommée, podjął marsz do lasu Graby koło wsi Kacprów. Mając za zadanie osłonić styk Armii „Łódź” i 19 Dywizji Piechoty z północnego zgrupowania Armii „Prusy”. 11 bs stanął między Bełchatowem na wschód od stanowisk 2 pułku piechoty Legionów w rejonie Borowskich Gór, a szosą na Piotrków Trybunalski, gdzie powstała 20 kilometrowa luka. Niemiecka 1 Dywizja Pancerna opanowała Rozprzę, Jeżów i Kisiele. Po przybyciu w ten rejon ppłk Władysław Warchoł został podporządkowany dowódcy 2 pp Leg. od którego otrzymał zadanie bojowe wykonania natarcia na Wolę Krzysztoporską, Rozprzę i Jeżów. W tym celu zostały mu podporządkowane dwudziałowa 2 bateria 2 dywizjonu artylerii konnej i 2 kompania czołgów 2 batalionu czołgów lekkich.

Przed natarciem ustalonym 5 września na godz. 10.30, na przedpolu lasu Graby ukazała się kolumna niemiecka z 11 czołgami, 2 ciągnikami holującymi działa i 10 samochodów ciężarowych z piechotą ze składu niemieckiej 1 DPanc. W ogniu czołgów 7 TP, armat 2 dak i broni maszynowej i ppanc. 11 bs rozbito niemiecką kolumnę, biorąc około 70 jeńców. Natarcie 11 bs wraz z czołgami i wspartych przez 2/2 dak pomimo silnego niemieckiego ostrzału pozwoliło zdobyć wieś Wolę Krzysztoporską. Dalsze natarcie batalionu zmierzające w kierunku Jeżowa zostało zatrzymane w ogniem wszelkiej artylerii i zaległo. Do Jeżowa dotarły same czołgi. Przeprowadzony niemiecki kontratak z lasu Wygoda zmusił batalion do cofnięcia się do lasu Graby na podstawy wyjściowe. 11 batalion strzelców poniósł ogromne straty osobowe od ognia artylerii i czołgów. Na skraju lasu batalion zajął stanowiska ogniowe i odparł następujące po sobie niemieckie natarcia. Będąc atakowany przez niemieckie bombowce nurkujące i ostrzeliwany przez artylerię i czołgi. O godz. 18.30 odjechała wspierająca batalion 2 kczl ze stratą 5 zniszczonych i 6 uszkodzonych maszyn. Po zmroku żołnierze 11 batalionu strzelców wycofali się grupami z lasu Graby w kierunku na Mąkocice i Pabianice, mając zadanie dołączenia do macierzystej brygady^[11]. W boju batalion utracił od 50% do 70% stanu osobowego^[12].

Cześć pozostałości batalionu przez Łódź i Łowicz po zakorkowanych drogach i atakowanymi przez niemieckie lotnictwo pomaszerowało do Warszawy. W Warszawie zebrani w Cytadeli pod dowództwem kpt. Franciszka Knapika, zostali wcieleni do batalionu piechoty „Sejm”. Batalion ten po sformowaniu skierowany został na Wolę i wziął udział w walkach w obronie Warszawy, aż do kapitulacji miasta. Druga grupa pozostałości batalionu pomaszerowała w rejon Otwocka i Garwolina, skąd przeszła na teren Lubelszczyzny i pod dowództwem ppłk. Władysława Warchoła odtwarzała 43 pułk piechoty. Ppłk Warchoł objął dowództwo odtworzonego 43 pp włączonego w skład XIII Brygady Piechoty podlegającej Kombinowanej Dywizji gen. bryg. Jerzego Wołkowickiego, Frontu Północnego^[13].

Organizacja wojenna i obsada personalna 1 września 1939^[14][15]

• dowódca batalionu – ppłk piech. Władysław Warchoł †1940 Charków
• zastępca dowódcy batalionu – mjr piech. Joachim Rogala
• adiutant – kpt. piech. Franciszek Teodor Knapik^[a]
• lekarz – por. lek. Stefan Leszek Marciniak †1940 Charków^[17]
• oficer gospodarczy - kpt. int. Władysław Grzymkowski
• dowódca 1 kompanii – kpt. Tadeusz Dębski
  • dowódca plutonu - ppor. Jerzy Jan Godorowski
• dowódca 2 kompanii – kpt. Aleksander Zawada
  • dowódca plutonu - ppor. Robert Sawicki
• dowódca 3 kompanii – por. Józef Pawlak
  • dowódca plutonu - ppor. Józef Krężel
• dowódca kompanii karabinów maszynowych – por. Paweł Górski †21 IX 1939 Łaszczów^[18]
  • dowódca plutonu moździerzy – por. Józef Krężel
• dowódca plutonu łączności – kpt. Mieczysław Malinowski
• pluton pionierów
• pluton zwiadowców (drużyna kolarzy, sekcja zwiadu konnego)
• pluton przeciwpancerny
• pluton gospodarczy – ppor. rez. Marian Dworak

Za udział w walkach w trakcie Kampanii wrześniowej odznaczonych orderem Virtuti Militari zostało jedenastu żołnierzy batalionu:

• ppłk piech. Władysław Warchoł
• kpt. Franciszek Teodor Knapik
• kpt. Aleksander Zawada
• por. Józef Krężel
• por. lek. Stefan Leszek Marciniak
• por. Józef Pawlak
• ppor. Jerzy Godorowski
• st. sierż. Władysław Goc
• sierż. Stanisław Prus
• plut. Karol Wróblewski
• kpr. Piotr Pudełko

• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Piotr Bieliński: 43 pułk strzelców Legionu Bajończyków. Zarys historii pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 170. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks", 2011. ISBN 978-83-62046-25-6.
• Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991. ISBN 83-11-07836-X.
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2020-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-11)].