Zelzate is een plaats en gemeente in de Belgische provincie Oost-Vlaanderen, gelegen ten noorden van de provinciehoofdstad Gent, tegen de grens met Nederland. De gemeente telt ruim 13.000 inwoners, die Zelzatenaars[1] worden genoemd. Voor 1 januari 2023 is dit opgelopen naar 13.543 inwoners.
Zelzate wordt doorsneden door het Kanaal Gent-Terneuzen. De beide delen van de gemeente worden met elkaar verbonden door de Zelzatebrug (een ophaalbrug) en door de Zelzatetunnel die de E34 (Antwerpen-Knokke) onder het kanaal leidt.
Geschiedenis
Zelzate werd voor het eerst gemeld in 1237, als een wijk van Assenede. De naam is een samenvoeging van zel (sala, hoofdgebouw) en zate (ingezetene). In 1288 kwam de Graaf Jansdijk gereed, die bescherming tegen het water bood, maar in 1377 was er alsnog een grote watersnood. In hetzelfde jaar werd een kapel opgericht die gewijd was aan Sint-Laurentius. In 1531 mochten daar ook missen worden opgedragen. Deze kerk werd in 1568 door de beeldenstormers in brand gestoken.
In 1570 werd Zelzate een zelfstandige parochie, die zich van die van Assenede afsplitste. In 1586 werd door de Spanjaarden het Fort Sint-Anthonis gebouwd. In 1634 werd vanaf dat fort een dijk aangelegd tot aan Hulst. In 1648 (Vrede van Munster) kwam Sas van Gent aan de Republiek en werd een versterkte plaats. De oorlog van Frankrijk tegen de Nederlanden leidde tot militaire inundaties waar Zelzate het slachtoffer van werd.
In 1766 werd Zelzate een zelfstandige gemeente, die los van Assenede kwam te staan. In 1779 kwam er voor het eerst een brug over de Sassche Vaart, de voorloper van het Kanaal Gent-Terneuzen dat in 1827 werd geopend. Dit kanaal zou herhaaldelijk verbreed worden. In 1865 werd een spoorlijn van Gent naar Terneuzen geopend. Tot 1938 was hier reizigersvervoer mogelijk. De lijn van Zelzate naar Eeklo stopte in 1950 met passagiersvervoer.
Psychiatrisch centrum
In 1864 werd te Zelzate een psychiatrisch centrum opgericht dat in 1868 als psychiatrisch centrum Sint-Jan-Baptist in gebruik werd genomen, aanvankelijk als dependance van het psychiatrisch centrum te Gent, aanvankelijk beheerd door de Broeders van Liefde. Deze instelling werd in de loop der jaren gedurig uitgebreid.
In 1963 werd begonnen met de aanleg van de Zelzatetunnel, die in 1968 in gebruik werd genomen.
In 1962 werd de SIDMAR opgericht, een groot hoogovenbedrijf, later ArcelorMittal Gent genaamd.
Industrie
Zelzate is een sterk geïndustrialiseerde gemeente met aan de rand, op Gents grondgebied, het staalbedrijf ArcelorMittal (het vroegere Sidmar) dat werk verleent aan een belangrijk deel van de Zelzaatse bevolking. In de gemeente zelf stond (al van in de negentiende eeuw) het chemische bedrijf Kuhlmann. Actiegroepen wezen vaak op de milieuverontreiniging. Na verschillende overnames ging het bedrijf failliet in 2009. In het centrum van de gemeente ligt de Teerfabriek Rain Carbon, in de volksmond beter gekend als het 'teerkot'.
Zelzate heeft geen deelgemeenten, en heeft geen andere afzonderlijke dorpen binnen zijn grenzen. Zelzate telt wel enkele typische wijken, zoals De Katte, waar Eric Verpaele woonde en waarover hij schreef, en de in de jaren twintig door Huib Hoste ontworpen woonwijk Tuinwijk Klein Rusland. Het centrum van Zelzate, met de Sint-Laurentiusparochie, ligt ten oosten van het kanaal Gent-Terneuzen. Ook het westelijk deel heeft zijn eigen parochie en kerkje, gewijd aan Sint-Antonius van Padua.
Aangrenzende deelgemeenten
De gemeente Zelzate grenst aan volgende deelgemeenten (zie ook de kaart op deze pagina):
In het centrum van Zelzate staat de neogotische Sint-Laurentiuskerk, ontworpen door de Gentse architect Edmond de Perre-Montigny en ingewijd in 1879. Deze kerk vervangt een veel kleinere voorganger die gelokaliseerd was op het huidige kerkhof. De oude kerk was al meermaals verbouwd en niet meer op maat van het door industrialisering sterk toegenomen inwonertal. Bij de Duitse inval in België in mei 1940 heeft het Belgische leger de toren uit voorzorg gedynamiteerd, waarbij het puin op het dak van de kerk terechtkwam en de gewelven deed instorten. Pas in 1952 was de schade hersteld. De neogotische toren werd niet herbouwd, maar vervangen door een nieuwe in moderne stijl. Het moderne concept en de heldere baksteenkleur laten de toren scherp afsteken tegenover het 19e-eeuwse schip en de zijbeuken.
In het westelijke deel van Zelzate staat de Sint-Antonius van Paduakerk, waarvan het orgel als monument is beschermd.
Aan het gemeentehuis staat een beeldje van een plassend meisje dat als Mietje Stroel bekendstaat. Het is de tegenhanger van het Brusselse Manneken Pis.
Zelzate ligt in het Vlaamse polderland, op een hoogte van 5-8 meter. De belangrijkste waterloop is het Kanaal Gent-Terneuzen, met de bijbehorende industriële bedrijvigheid.
Politiek
De PVDA heeft hier zes zetels (2006-2012) in de gemeenteraad, wat met voorsprong de grootste vertegenwoordiging is van de partij in een Belgische gemeente. Ook bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 behaalde de PVDA hier opnieuw 6 zetels. In 2018 haalde de PVDA opnieuw 6 zetels, en sp.a ging er twee op vooruit, wat resulteerde in een coalitie met PVDA, de eerste op gemeenteniveau in België.
De rode cijfers naast de gegevens duiden aan onder welke naam de partijen bij elke verkiezing opkwamen.
De zetels van de gevormde coalitie staan vetjes afgedrukt. De grootste partij is in kleur.
(*) 1982: GB (3,87%) / 2006: Groen! (3,96%) / 2012: OP Zelzate (5,57%) / 2018: Tezamen Zelzate (4,9%)
Demografische evolutie
Bron:NIS - Opm:1831 tot en met 1981=volkstellingen op 31 december; vanaf 1990=inwonertal per 1 januari
Inwoners van jaar tot jaar op 1 januari 1992 tot heden
Voetbalclub KVV Zelzate is aangesloten bij de Belgische Voetbalbond en is sinds het seizoen 2020-2021 actief in de tweede amateurklasse, nadat het sinds de oprichting in 2008 was gestart in tweede provinciale. "Het voorlopige einddoel is de eerste amateurklasse, het derde niveau in België.
Onderwijs
In Zelzate zijn er verscheidene onderwijsinstellingen zoals basisscholen, middelbare scholen en volwassenonderwijs:
Zelzate is verbroederd met 4 andere steden/gemeenten. De eerste verbroedering dateert van 1955. Elk jaar wordt er een verbroederingsfeest georganiseerd, telkens in een andere gemeente, om de vijf jaar is dit in Zelzate. Bezoekers uit de verbroederingsgemeenten verblijven dan in gastgezinnen.
.svg){kind=small}
.jpg)
.svg){kind=small}
