Vicekanselier (Duitsland)

De Vicekanselier van Duitsland (Duits: Vizekanzler), is de plaatsvervanger van de bondskanselier (Bundeskanzler). Wanneer de bondskanselier afwezig is vervult de vicekanselier diens taken, zoals het voorzitten van de kabinetsvergaderingen. De vicekanselier is een van de bondsministers en heeft verder geen speciale rechten.

Geschiedenis

Per wet van 17 maart 1878 werd de rijkskanselier gemachtigd om een plaatsvervanger in te zetten: Allgemeiner Stellvertreter des Reichskanzlers. Sinds oktober 1918 had de plaatsvervanger het recht om in het parlement op te treden.

De historisch meest bekende vicekanselier is Franz von Papen, die in 1933 vicekanselier van Adolf Hitler werd. Von Papen dacht dat hij Hitler kon controleren, omdat hij als vicekanselier aan de kabinetszittingen mocht deelnemen, maar vooral omdat hij - zoals hij geloofde - het bijzondere vertrouwen van rijkspresident Hindenburg genoot. Na het aftreden van Von Papen op 1 juli 1934 heeft kanselier Hitler geen nieuwe plaatsvervanger benoemd.

In de Grondwet van 1949 bepaalt artikel 69 lid 1 dat de bondskanselier een van de bondsministers als zijn plaatsvervanger benoemt. Het begrip is officieel Stellvertreter des Bundeskanzlers, maar het taalgebruik is algemeen Vizekanzler.

Recht en praktijk

Wanneer de bondskanselier afwezig is vervult de vicekanselier diens taken, zoals het voorzitten van de kabinetsvergaderingen. Wanneer een bondskanselier aftreedt of overlijdt, dan volgt de vicekanselier hem echter niet automatisch op. In zo een geval geeft de bondspresident een van de zittende ministers de opdracht om de taken van bondskanselier commissarisch te vervullen, totdat de Bondsdag een nieuwe Bondskanselier heeft gekozen (artikel 69 lid 3). In de realiteit echter houdt de bondspresident zich gewoon aan de aangewezen vicekanselier.

De titel van vicekanselier is in de praktijk vooral een eretitel. Het is gewoonte dat de kleinere coalitiepartij die titel voor een van haar ministers krijgt. Sinds 1966 eist de kleinere partij meestal de ministerspost van buitenlandse zaken en ook het vicekanselierschap op voor haar voorzitter. In dat jaar werd SPD-voorzitter Willy Brandt minister van buitenlandse zaken en vicekanselier onder de christendemocraat Kurt Georg Kiesinger. Alleen de vicekanseliers Jürgen Möllemann in 1992/93 en Franz Müntefering in 2005/2007 hadden andere ministeries en waren geen partijvoorzitters; Joschka Fischer was minister van buitenlandse zaken, maar nooit voorzitter van zijn partij, alleen de facto de partijleider.

Lijst van vicekanseliers 1878–1933

Persoon periode partij
Duitse Keizerrijk 1878-1918
Otto zu Stolberg-Wernigerode 1 juni 1878 - 20 juni 1881
Karl Heinrich von Boettlicher 20 juni 1881 - 1 juli 1897
Arthur von Posadowsky-Wehner 1 juli 1897 - 24 juni 1907
Theobald von Bethmann-Hollweg 24 juni 1907 - 14 juli 1909
Clemens von Delbrück 14 juli 1909 - 22 mei 1916
Karl Hellferich 22 mei 1916 - 9 november 1917
Friedrich von Payer 9 november 1917 - 10 november 1918 FVP
Weimarrepubliek 1918-1933
Eugen Schiffer 13 februari 1919 - 19 april 1919 DDP
Bernhard Dernburg 30 april 1919 - 20 juni 1919 DDP
Matthias Erzberger 21 juni 1919 - 3 oktober 1919 Centrumpartij
Eugen Schiffer 3 oktober 1919 - 27 maart 1920 DDP
Erich Koch-Weser 27 maart 1920 - 21 juni 1920 DDP
Rudolf Heinze 25 juni 1920 - 4 mei 1921 DVP
Gustav Bauer 10 mei 1921 - 14 november 1922 SPD
Robert Schmidt 13 augustus 1923 - 3 november 1923 SPD
Karl Jarres 30 november 1923 - 15 december 1924 DVP
Oskar Hergt 28 januari 1927 - 12 juni 1928 DNVP
Hermann Dietrich 30 maart 1930 - 30 mei 1932 DDP; DStP

Vicekanseliers van het Derde Rijk (1933–1945)

Vicekanselier van het Derde Rijk
Stellvertreter des Reichskanzlers
Functie(s) Ambtstermijn Partij Rijkskanselier Kabinet(ten)
Franz von Papen Franz von Papen
(1879–1969)
30 januari 1933 7 augustus 1934
[1]
O
[2]
Adolf Hitler
(1933–1945)
Hitler
Vacant
Hermann Göring Reichsmarschall
Hermann Göring
(1893–1946)
Voorzitter van
de Rijksdag

(1932–1945)
Rijksminister van
Luchtvaart

(1933–1945)
10 februari 1941 23 april 1945
[3]
NSDAP
Vacant
Joseph
Goebbels

(1945)
Goebbels
Lutz Schwerin
von Krosigk

(1945)
Schwerin

Vicekanseliers van de Bondsrepubliek Duitsland (1949–heden)

Nr. Vicekanseliers de
Bondsrepubliek Duitsland
Vizekanzler der
Bundesrepublik Deutschland
Functie(s) Ambtstermijn Partij Bondskanselier Kabinet(ten)
1 Franz Blücher Franz Blücher
(1896–1959)
Bondsminister voor
het Marshallplan
15 september 1949 29 oktober 1957 FDP Konrad
Adenauer

(1951–1963)
Adenauer I
Bondsministers voor
Financiële Bezittingen
Adenauer II
2 Ludwig Erhard Ludwig Erhard
(1897–1977)
Bondsminister van
Economie
29 oktober 1957 16 oktober 1963 CDU Adenauer III
Adenauer IV
Adenauer V
3 Erich Mende Erich Mende
(1916–1998)
Bondsminister voor
Oost-Duitse
Betrekkingen
16 oktober 1963 28 oktober 1966
[1]
FDP Ludwig Erhard
(1963–1966)
Erhard I
Erhard II
4 Hans-Christoph Seebohm Hans-Christoph
Seebohm

(1903–1967)
Bondsminister van
Verkeer
28 oktober 1966 1 december 1966 CDU
5 Willy Brandt Willy Brandt
(1913–1992)
Bondsminister van
Buitenlandse Zaken
1 december 1966 22 oktober 1969 SPD Kurt Georg
Kiesinger

(1966–1969)
Kiesinger
6 Walter Scheel Walter Scheel
(1919–2016)
Bondsminister van
Buitenlandse Zaken
22 oktober 1969 7 mei 1974
[4]
FDP Willy Brandt
(1969–1974)
Brandt I
Brandt II
Zichzelf
(1974)
7 Hans-Dietrich Genscher Hans-Dietrich
Genscher

(1927–2016)
Bondsminister van
Buitenlandse Zaken
16 mei 1974 17 september 1982
[1]
FDP Helmut Schmidt
(1974–1982)
Schmidt I
Schmidt II
Schmidt III
8 Egon Franke Egon Franke
(1913–1995)
Bondsminister voor
Oost-Duitse
Betrekkingen
17 september 1982 1 oktober 1982 SPD
(7) Hans-Dietrich Genscher Hans-Dietrich
Genscher

(1927–2016)
Bondsminister van
Buitenlandse Zaken
1 oktober 1982 18 mei 1992
[1]
FDP Helmut Kohl
(1982–1998)
Kohl I
Kohl II
Kohl III
Kohl IV
9 Jürgen Möllemann Jürgen
Möllemann

(1945–2003)
Bondsminister van
Economie
18 mei 1992 22 januari 1993
[1]
FDP
10 Klaus Kinkel Klaus Kinkel
(1936–2019)
Bondsminister van
Buitenlandse Zaken
22 januari 1993 27 oktober 1998 FDP
Kohl V
11 Joschka Fischer Joschka
Fischer

(1948)
Bondsminister van
Buitenlandse Zaken
27 oktober 1998 22 november 2005 B'90/DG Gerhard
Schröder

(1998–2005)
Schröder I
Schröder II
12 Franz Müntefering Franz
Müntefering

(1940)
Bondsminister van
Arbeid en
Sociale Zaken
22 november 2005 22 november 2007
[1]
SPD Angela Merkel
(2005–2021)
Merkel I
13 Frank-Walter Steinmeier Frank-Walter
Steinmeier

(1956)
Bondsminister van
Buitenlandse Zaken
22 november 2007 28 oktober 2009 SPD
14 Guido Westerwelle Guido
Westerwelle

(1961–2016)
Bondsminister van
Buitenlandse Zaken
28 oktober 2009 16 mei 2011
[5]
FDP Merkel II
15 Philipp Rösler Philipp Rösler
(1971)
Bondsminister van
Economie
16 mei 2011 17 december 2013 FDP
16 Sigmar Gabriel Sigmar Gabriel
(1959)
Bondsminister van
Economie
17 december 2013 27 januari 2017 SPD Merkel III
Bondsminister van
Buitenlandse Zaken
27 januari 2017 14 maart 2018
17 Olaf Scholz Olaf Scholz
(1958)
Bondsminister van
Financiën
14 maart 2018 8 december 2021 SPD Merkel IV
18 Robert Habeck Robert Habeck
(1969)
Bondsminister van
Economie en Klimaat
8 december 2021 heden B'90/DG Olaf Scholz
(2021–heden)
Scholz

Trivia

  • Hans-Dietrich Genscher (1974–1982, 1982–1992) was met ruim 17 jaar de langst dienende vicekanselier.

Zie ook