სომხეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა

სომხეთის სსრ
სომხ. Հայկական ԽՍՀ


29 ნოემბერი 192021 სექტემბერი 1991
დროშა გერბი
ჰიმნი
სომხეთის სსრ ჰიმნი

სომხეთის სსრ-ს რუკა.
დედაქალაქი ერევანი
ენა სომხური, რუსული
რელიგია ათეიზმი
ფართობი 29 800 კმ²
მოსახლეობა 3 287 700 (1989 წლისთვის)
მმართველობის ფორმა სოციალისტური რესპუბლიკა

სომხეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა, სომხეთის სსრ (სომხ. Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն, Հայկական ԽՍՀ [ჰაჲკაკან ხორჰჷრდაჲინ სოციალისტაკან ჰანრაპეტუთჲუნ]) — თხუთმეტიდან ერთ-ერთი მოკავშირე საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა სსრ კავშირის შემადგენლობაში. დედაქალაქი — ქალაქი ერევანი. შეიქმნა 1920 წლის 29 ნოემბერს. 1922 წლის 12 მარტიდან 1936 წლის 5 დეკემბრამდე შედიოდა ამიერკავკასიის სსრ-ის შემადგენლობაში, 1936 წელს კი შეუერთდა უშუალოდ სსრკ-ს. ჩრდილოეთით ესაზღვრებოდა საქართველოს სსრ, აღმოსავლეთით აზერბაიჯანის სსრ, სამხრეთით ირანი, დასავლეთით თურქეთი. 1991 წლიდან სომხეთის სსრ-ის სამართალმემკვიდრეა სომხეთის რესპუბლიკა.

ისტორია

გასაბჭოება

1828 წლიდან 1917 წლის ოქტომბრის რევოლუციამდე, თანამედროვე სომხეთის ტერიტორია რუსეთის იმპერიის ნაწილი იყო და ძირითადად ერევნის გუბერნიას მოიცავდა. მეფის გადადგომის შემდეგ სომხეთმა, ისევე როგორც მისმა მეზობელმა საქართველო და აზერბაიჯანი იყო ჯერ ოზაკიმის ნაწილი, შემდეგ — ამიერკავკასიის კომისარიატის, ამიერკავკასიის სეიმის, ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკის და ბოლოს ჩამოყალიბდა, როგორც სომხეთის დემოკრატიული რესპუბლიკა.[1]

1920 წლის 20 მაისს სევ-ქარ, აჩაჯურ, კოდ, ქრდევან, უზუნთალა და ქარვანსარა სოფლების გლეხობამ საბჭოთა მთავრობად გამოაცხადა ყაზახ-შამშადილის რაიონი. 21 მაისს რევოლუციური გლეხობა სევ-ქარში მყოფ I მილიციის პოლკის ჯარისკაცებთან ერთად დაიძრა ქალაქ დილიჟანისაკენ, და დაიკავა იგი მახლობელი სოფლებითურთ. დილიჟანში გამოცხადდა საბჭოთა მთავრობა. 23 მაისს წითლები დილიჟანიდან სოფელ ქარვანსარში მაგრდებიან. რევოლუციონერებს შეუერთდა დილიჟანის VI პოლკი თავისი ბატარეითა და VII პოლკის დიდი ნაწილი. იმავე დღეს სამთავრობო ნაწილებმა დაიწყეს ქალაქ დილიჟანის გათავისუფლება, რომელსაც მოჰყვა მსხვერპლი. 24 მაისს მხარეებმა გადაწყვიტეს გაემართათ მოლაპარაკებები სოფელ ქარვანსარაში.[2]

საბჭოთა ჯარის ნაწილებმა დაიწყეს შეტევა ზანგეზურის ასაღებად. სომხეთის მთავრობამ პროტესტით მიმართა თბილისში დისლოცირებულ საბჭოთა წარმომადგენელ კიროვს და აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა კომისარს ჰუსეინოვს.[3]

1920 წლის 10 აგვისტოს, საქართველოს მაგალითზე, ხელი მოეწერა რსფსრ-ს სომხეთის დემოკრატიულ რესპუბლიკასთან სამშვიდობო ხელშეკრულებას. სომხეთმა გაიყვანა ჯარები ყარაბაღ-ზანგეზურიდან და ნახჭევანიდან. რუსეთმა დაიკავა ის ადგილები, რომლებსაც სადავოდ აცხადებდა.[4] 10 აგვისტოს 12 საათზე რსფსრ-სა და სომხეთს შორის შეწყდა სამხედრო მოქმედებები. მოწერილი ხელშეკრულების საფუძველზე რუსეთის საბჭოთა ჯარებმა დაიკავეს სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სადავო ტერიტორიები, გარდა იმ ტერიტორიებისა, რომელიც უნდა დაბრუნებოდა სომხეთს.[5]

10 აგვისტოს გაფორმებული რსფსრ-სომხეთის საზავო ხელშეკრულების შემდეგ, ბოლშევიკები აქტიურად განაგრძობდნენ სომხეთის რაიონებში თავიანთ პროპაგანდისტულ მოღვაწეობას. ზოგი დაიჭირეს, ზოგიც კი სიკვდილით დასაჯეს. მიუხედავად ამისა ურთიერთობა რსფსრ-აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის მეტნაკლებად სტაბილურად მიმდინარეობდა. რაც მთავარია ადგილი არ ჰქონდა არანაირ შეტაკებებს ქვეყნებს შორის. სომხეთის რესპუბლიკაში ბოლშევიკთა მხარდაჭერა დღითიდღე იზრდებოდა. ამ ყველაფერს ის დაემატა, რომ ოსმალეთმა ქემალ ფაშას მეთაურობით დაიწყო სომხეთის საზღვრებთან ჯარების მობილიზაცია, ეს კი თავის მხრივ გახდა სომხეთში მცხოვრები ბოლშევიკებისთვის საბაბი, დაეწყოთ ოსმალეთის იმპერიის მიერ სომხეთის დაპყრობის საწინააღმდეგოდ თავიანთი გეგმების შემუშავება, რომელშიც რათქმაუნდა მათი აზრით ანტანტაზე უფრო ძლიერი, საბჭოთა რესპუბლიკები — რსფსრ და აზერბაიჯანი — უნდა გამოსულიყვნენ. სომეხმა ბოლშევიკებმა დაიწყეს აჟიტირება, რომ თუ სომხეთის ამჟამინდელი მთავრობა ვერ შესძლებდა ოსმალეთის შეკავებას, რისკენაც ყველაფერი ისედაც მიდიოდა, მაშინ ისინი, როგორც სომხეთის რესპუბლიკის მოქალაქეები, წითელ არმიას მიმართავდნენ დასახმარებლად.[6]

10 ოქტომბერს ოსმალური გაზეთი „იკბალი“ წერდა: „დაშნაკელების ვერაგულმა განუწყვეტელმა თავდასხმებმა ჩვენს სანაპირო სოფლებზე ჩვენ გვაიძულა იარაღი აგვეღო ხელში სომხეთის წინააღმდეგ, რათა სამაგალითოდ დაისაჯოს იგი“.[7] სომხეთში ისევე, როგორც საქართველოში საზოგადოებაში მასიურად ჰქონდა ფეხი გადგმული ბოლშევიკურ მოძრაობას და საბჭოთა რეჟიმს უკვე თამამად შეეძლო „უსუსური მთავრობის უნიათო ქმედებები, რომელსაც ანტანტა ვერანაირ დახმარებას ვერ უწევდა“, მიეღო გადაწყვეტილება სომხეთის მოქალაქეების სასარგებლოდ, რათა არ გამხდარიყვნენ მორიგი გენოციდის მსხვერპლნი, როგორც უშუალოდ თითოეული სომეხი კომუნისტი, ისე ზოგადად სომხეთის თითოეული მოქალაქე.

ნოემბრის დასაწყისში ოსმელეთის ჯარებმა ყარსი აიღეს და ერევნის გუბერნიისკენ გამოემართნენ.[8] სომხეთის გასაბჭოებამდე, დაშნაკიუცუნის მმართველი პარტია დიდ ზეწოლას განიცდიდა საბჭოთა რუსეთიდან. საზოგადოებაში პრესით მკვიდრდებოდა მოსაზრება, რომ ქვეყანაში მოქმედი პარტია იყო უუნარო და გამოწვევებისთვის მოუმზადებელი. ამას საფუძველს უმაგრებდა ოსმალეთის მიერ ყარსის ოლქის ძალისმიერი აღება. შესაბამისად ჯერი ერევნის გუბერნიაზე იყო მისული. ქვეყანაში არსებულმა მდგომარეობამ და ბოლშევიკების სიჭარბემ გამოიწვია კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღება, რაც გასაბჭოებით დასრულდა.

1920 წლის 29 ნოემბერს XI წითელი არმია სომხეთში დაუბრკოლებლად შევიდა და გამოცხადდა სომხეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა.[9] 2 დეკემბერს საბჭოთა სომხეთსა და რუსეთს შორის გაფორმდა ხელშეკრულება. 1921 წლის ოქტომბერში საბჭოთა კავშირსა და თურქეთს შორის დაიდო ყარსის სამშვიდობო ხელშეკრულება, რომლის ძალითაც თურქეთს დარჩა მნიშვნელოვანი ქართული და სომხური მიწები. სომხეთის მიღმა აღმოჩნდა ძველი ქალაქი ანისი და არარატის მთა. მის საზღვრების მიღმა დარჩა აზერბაიჯანის სსრ-სთან სადავო ნახიჩევანისა და მთიანი ყარაბაღის რეგიონები,[10] თუმცა სომხეთს გადაეცა საქართველოს სსრ-სთან სადავო ლორე.

გასაბჭოებისთანავე ჩეკამ დაიწყო მასობრივი ტერორი ანტი-საბჭოურად მიჩნეული ელემენტების წინააღმდეგ. ბოლშევიკურმა პოლიტიკამ 1921 წელს რესპუბლიკაში თებერვლის აჯანყება გამოიწვია, რომელსაც დაშნაკები ჩაუდგნენ სათავეში. ამბოხებულებმა თავდაპირველად წარმატებას მიაღწიეს და ერევანიც გაათავისუფლეს,[11] თუმცა საბოლოოდ ქვეყანაში შემოსულმა XI არმიამ აჯანყება მაინც დაამარცხა და 2 აპრილს დედაქალაქიც დაიბრუნა.[12]

სომხეთის სსრ-ის პირველი კოსტიტუცია. pdf

1922 წლის 30 იანვარ — 4 თებერვალს ჩატარდა სომხეთის საბჭოების I ყრილობა, რომლის დროსაც (3 თებერვალს) მიღებულ იქნა სომხეთის სსრ-ის პირველი კოსტიტუცია.

1922 წლის 12 მარტიდან 1936 წლის 5 დეკემბრამდე სომხეთი საქართველოსთან და აზერბაიჯანთან ერთად ამიერკავკასიის სოციალისტურ ფედერაციულ საბჭოთა რესპუბლიკაში ერთიანდებოდა, 1936 წელს კი სსრკ-ში ცალკე რესპუბლიკის სახით შევიდა.

სტალინის ეპოქა

სახელმწიფო წყობილება

სომხეთის სსრ მოკავშირე საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა იყო, რომელიც სსრკ-ის შემადგენლობაში შედიოდა. სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლესი ორგანო იყო სომხეთის სსრ-ის ერთპალატიანი უმაღლესი საბჭო (ირჩევდა მოსახლეობა 5 წლის ვადით). მის კონპეტენციაში შედიოდა კანონების მიღება, სომხეთის სსრ მინისტრთა საბჭოს - რესპუბლიკის სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლესი აღმასრულებელი და განმკარგულებელი ორგანოს (მთავრობის) შექმნა და სხვა. სომხეთის სსრ უმაღლესი საბჭო ირჩევდა თავის მუდმივმოქმედ და მის წინაშე ანგარიშვალდებულ ორგანოს - სომხეთის სსრ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმს. სახელმწიფო ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოები იყო: რაიონებია, ქალაქებია, ქალაქის რაიონების, დაბებისა და სასოფლო დასახლებული პუნქტების სახელმწიფო დეპუტატთა საბჭოები, რომლებსაც მოსახლეობა ორნახევარი წლის ვადით ირჩევდა. მართლმსაჯულებას ახორციელებდა სომხეთის სსრ უმაღლესი სასამართლო, რაიონული (საქალაქო) სახელმწიფო სასამართლოები. სომხეთის სსრ პროკურორს ნიშნავდა სსრკ-ის გენერალური პროკურორი 5 წლის ვადით. სსრკ-ის უმაღლესი საბჭოს ეროვნულ საბჭოში სომხეთის სსრ წარმოდგენილი იყო 32 დეპუტატით.

რესურსები ინტერნეტში

სქოლიო

Read other articles:

John StosselStossel pada 2019LahirJohn Frank Stossel6 Maret 1947 (umur 77)Chicago Heights, Illinois, A.S.PendidikanUniversitas Princeton (BA)PekerjaanPakar libertarian, penulis, kolumnis, reporter, pembawa acara TVTahun aktif1969–sekarang[1]Karya terkenal20/20 StosselSuami/istriEllen AbramsAnak2Situs webSitus web resmi John Frank Stossel (lahir 6 Maret 1947) adalah tokoh televisi, penulis, dan cendekiawan libertarian konsumen Amerika, yang dikenal karena kariernya di ABC ...

 

 

Mimpi Anak YatimGenre Drama Roman PembuatRapi FilmsPemeran Dimas Beck Aryani Fitriana Hessel Steven Mayang Yudittia Niniek Arum Negara asalIndonesiaBahasa asliBahasa IndonesiaJmlh. musim1Jmlh. episode24 (daftar episode)ProduksiProduserGope T. SamtaniPengaturan kameraMulti-kameraDurasi60 menitRumah produksiRapi FilmsDistributorMedia Nusantara CitraRilis asliJaringanTPIRilis2008 –2008 Mimpi Anak Yatim adalah serial televisi Indonesia produksi Rapi Films yang ditayangkan perdana tahun 20...

 

 

Ibrahim Mahlab Perdana MenteriMasa jabatan1 Maret 2014 – 19 September 2015Pelaksana Jabatan : 1 Maret 2014 – 17 Juni 2014PresidenAdly Mansour (Pelaksana Jabatan)Abdel Fattah el-Sisi PendahuluHazem Al Beblawi (Pelaksana Jabatan)PenggantiSherif IsmailMenteri PerumahanMasa jabatan16 Juli 2013 – 1 Maret 2014Perdana MenteriHazem Al Beblawi (Pelaksana Jabatan) PendahuluTarek WafikPenggantiMostafa Madbouli Informasi pribadiLahirIbrahim Roshdy Mahlab12 April 1949 (umur...

خريطة الدول التي اعترفت باستقلال كوسوفو (اعتبارًا من 4 سبتمبر 2020 (2020-09-04)[تحديث])   كوسوفو   الدول التي تعترف بكوسوفو كدولة مستقلة   الدول التي لا تعترف بكوسوفو كدولة مستقلة   الدول التي اعترفت بكوسوفو وسحبت ذلك الاعتراف لاحقًا جزء من سلسلة مقا...

 

 

This article's lead section may be too short to adequately summarize the key points. Please consider expanding the lead to provide an accessible overview of all important aspects of the article. (September 2011) 1913 plan for Canberra by Walter Burley Griffin Urban planning in Australia has a significant role to play in ensuring the future sustainability of Australian cities. Australia is one of the most highly urbanised societies in the world. Continued population growth in Australian cities...

 

 

Autonomic ganglia of the parasympathetic nervous system Parasympathetic gangliaAutonomic nervous system innervation, showing the sympathetic and parasympathetic (craniosacral) systems, in red and blue, respectivelyDetailsIdentifiersLatinganglia parasympathicumMeSHD005726TA98A14.2.00.012TA26170FMA5894Anatomical terminology[edit on Wikidata] Parasympathetic ganglia are the autonomic ganglia of the parasympathetic nervous system. Most are small terminal ganglia or intramural ganglia, so name...

Dewan Perwakilan Rakyat DaerahProvinsi Nusa Tenggara TimurPeriode 2019-2024JenisJenisUnikameral Jangka waktu5 tahunSejarahSesi baru dimulai3 September 2019PimpinanKetuaEmelia Julia Nomleni (PDI-P) sejak 4 Oktober 2019 Wakil Ketua IInche D. P. Sayuna (Golkar) sejak 4 Oktober 2019 Wakil Ketua IIPetrus Christian Mboeik (NasDem) sejak 4 Oktober 2019 Wakil Ketua IIIAloysius Malo Ladi (PKB) sejak 4 Oktober 2019 KomposisiAnggota65Partai & kursiPemerintah (61)   PDIP (10...

 

 

هذه المقالة بحاجة لصندوق معلومات. فضلًا ساعد في تحسين هذه المقالة بإضافة صندوق معلومات مخصص إليها. بعثة المراقبة الدائمة لمنظمة التعاون الإسلامي لدى الاتحاد الأوروبي (بالإنجليزية: Permanent Observer Mission of the Organization of Islamic Cooperation to the European Union، بالفرنسية: Mission Permanente d'Observation de l'Organisation de...

 

 

This is a list of stadiums that currently serve as the home venue for NCAA Division I college baseball teams. Conference affiliations reflect those in the upcoming 2024 NCAA baseball season. In addition, venues which are not located on campus or are used infrequently during the season have been listed. Among Division I conferences that sponsor men's and women's basketball, the Big Sky Conference and Mid-Eastern Athletic Conference are the only ones that do not sponsor baseball. Current stadi...

Bagian dari seri tentangNazisme Organisasi Nationalsozialistischer Reichsbund für Leibesübungen (NSRL) Partai Pekerja Jerman Sosialis Nasional (NSDAP) Geheime Staatspolizei (Gestapo) Sturmabteilung (SA) Schutzstaffel (SS) Pemuda Hitler (HJ) Liga Perempuan Jerman (BDM) Liga Wanita Sosialis Nasional (NSF) Sejarah Garis waktu awal Kenaikan Hitler Machtergreifung Persenjataan Jerman Jerman Nazi Agama di Jerman Nazi Malam Pisau-Pisau Panjang Rapat Nuremberg Pakta Anti-Komintern Kristallnacht Per...

 

 

Pusat Penelitian Atom BhabhaLogo dari Pusat Penelitian Atom BhabhaSingkatanBARCTanggal pendirian03 Januari 1954 (1954-01-03)[1]PendiriHomi J. BhabhaTujuanPenelitian nuklirKantor pusatTrombay, Mumbai, MaharashtraKoordinat19°01′01″N 72°55′30″E / 19.017°N 72.925°E / 19.017; 72.925Koordinat: 19°01′01″N 72°55′30″E / 19.017°N 72.925°E / 19.017; 72.925DirekturDr. Ajit Kumar MohantyOrganisasi indukDepartemen Energi A...

 

 

This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Duke of Kendal – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (April 2017) (Learn how and when to remove this message) The titles of Earl of Kendal and Duke of Kendal have been created several times, generally for people with a connection to the English/British...

Bagian dari seriKalvinismeYohanes Kalvin Latar Belakang Kekristenan Reformasi Protestan Protestantisme Teologi Teologi Yohanes Kalvin Teologi Perjanjian Pembaptisan Perjamuan Kudus Asas-Asas Regulatif Predestinasi Skolastisisme Teolog Hulderikus Zwingli Martinus Bucer Petrus Martir Vermigli Henrikus Bullinger Yohanes Kalvin Yohanes Knox Teodorus Beza Zacharias Ursinus Caspar Olevianus Guido de Bres Francis Turretin Jonathan Edwards Friedrich Schleiermacher Charles Hodge Herman Bavinck Karl Ba...

 

 

Newington-Cropsey FoundationNCF Gallery of ArtInteractive map of the foundation's Gallery of Art and Ever RestFormation1977; 47 years ago (1977)Headquarters25 Cropsey Lane, Hastings on Hudson, NYChairmanBarbara Newington[1]Key peopleAdelia Rasines, Executive DirectorWebsiteOfficial website The Newington-Cropsey Foundation (NCF) is a nonprofit private organization based in Hastings-on-Hudson, New York. The foundation's aim is to maintain and preserve the works of Jas...

 

 

See also: Timeline of Manila, Timeline of Philippine history, and Prehistory of Manila This article's factual accuracy may be compromised due to out-of-date information. The reason given is: this article reflects historical paradigms about early Philippine history which have since been refined or disproven by critical historiographers and anthropologists. Most urgently, it needs to reflect current academic consensus on the indigenous Malayo-Polynesian roots of early Philippine cultures, and ...

تخطيط اسم مالك جزء من سلسلة مقالات حولالإسلام العقيدة الإيمان توحيد الله  الإيمان بالملائكة الإيمان بالكتب السماوية الإيمان بالرسل والأنبياء الإيمان باليوم الآخر الإيمان بالقضاء والقدر أركان الإسلام شهادة أن لا إله إلا الله وأن محمد رسول الله إقامة الصلاة  إيتاء ال...

 

 

Highway in Kansas Kansas TurnpikeKansas Turnpike highlighted in redRoute informationMaintained by Kansas Turnpike AuthorityLength236 mi[1] (380 km)ExistedOctober 1956–presentComponenthighways I-35 from the Oklahoma state line to Emporia I-335 from Emporia to Topeka I-470 in southeastern Topeka I-70 from Topeka to Kansas City Major junctionsSouth end I-35 at the Oklahoma state lineMajor intersections I-135 / I-235 / US-81 in Wichita I-35 / I-335...

 

 

Romanian and Moldovan traditional fried or boiled pastry PapanașiPapanași, with cherries, at a restaurant, in SinaiaTypePastryCourseMain, DessertPlace of originRomania, MoldovaMain ingredientssoft cheese, jam  Media: Papanași Papanași with sour cherries and powdered sugar Papanași is a Romanian and Moldovan traditional fried or boiled pastry. Preparation Papanași[1] is doughnut-shaped with the doughnut hole on top.[2][3][4] The dough is made with...

Norwegian chess grandmaster Leif Erlend JohannessenJohannessen in 2008Country NorwayBorn (1980-05-14) 14 May 1980 (age 44)TitleGrandmaster (2002)FIDE rating2408 (August 2024)Peak rating2564 (October 2005) Leif Erlend Johannessen (born 14 May 1980) is a Norwegian chess player, and Norway's fifth grandmaster. He received his title in 2002, and was at the time Norway's second youngest grandmaster of all times. He picked up his first norm in Oslo, the second at Bermuda and fin...

 

 

Men's team sprint at the FIS Nordic World Ski Championships 2015Date22 February 2015Competitors56 from 28 nationsWinning time15:32.89Medalists  Finn Hågen KroghPetter Northug   Norway Alexey PetukhovNikita Kryukov   Russia Dietmar NöcklerFederico Pellegrino   Italy← 20132017 → FIS Nordic WorldSki Championships 2015Cross-country skiingSprintmenwomenInterval start15 km men10 km womenPursuit30 km men15...