Os estromatólitos[1] (do grego στρῶμα strôma 'tapiz, tapete, cama', e λίθος líthos 'pedra'), son estruturas características dalgunhas rochas calcarias, formadas por capas concéntricas de carbonato cálcico e con disposicións ramificadas, ou en cintas, cilíndricas, columnares, hemisféricas, domais[2] etc., que foron descritas por primeira vez no Precámbrico de Montana (EUA) e despois en diversas rexións do globo e en niveis xeolóxicos máis recentes, mesmo actuais, como as de Australia que se amosan na ilustración superior.
Os estromatólitos son estruturas finamente laminadas. O espesor das láminas é da orde dalgúns milímetros a súa forma é plana (este tipo de estrutura denomínase laminación algal ou criptalgal), peo tamén as hai, como quedou dito, hemisféricas e columnares. Adoitan presentar numerosos poros entre as láminas (porosidade fenestral).
Os estromatólitos foron moi abundantes na era precámbrica, cando a atmosfera terrestre era rica en dióxido de carbono, pero pobre en osíxeno. Declinaron no Paleozoico, e son raros na época actual, aínda que se poden ver na baía de Shark, Australia, e en moitos outros lugares.
Os estromatólitos ou camas de pedra son o froito de células que se agrupan en colonias formando rochas sedimentarias. As células fosilizadas máis numerosas encontráronse en tales rochas formadas no bordo de mares cálidos.
Ao examinalos en corte, ao microscopio, distínguense moitas capas superpostas en finas láminas amoreadas unhas sobre outras, nas que só a capa superficial contén organismos vivos.
Estas rochas son, pois, o resultado da unión de minúsculos seres unicelulares, cianobacterias, que viven en mares cálidos e en augas pouco profundas.
As rochas fórmanse moi lentamente, capa sobre capa, ao morrer as células dunha capa, depositase o carbonato cálcico das súas paredes sobre a capa anterior e formase sobre elas unha nova capa viva.
Hai uns 3.500 millóns de anos, cando nos océanos xa existían millóns de células vivas, apareceron os estromatólitos, como mostran os fósiles encontrados ao sur de Marble Bar no cratón de Pilbara, un dos máis antigos cratóns do mundo, no grupo de Warrawoona no oeste australiano, pero existen en todos os continentes.
As primeiras publicacións científicas [6] fixeron pensar que alcanzaron o seu acme[7] de extensión mundial e de diversidade de formas e estruturas no Precámbrico (hai 1.500 millóns de anos), e que persistiría neste nivel até hai ao redor de 700 millóns de anos. Datos máis recentes [8] amosan que o seu número e a súa diversidade diminuíran moito máis cedo, en proveito doutras especies.
Hoxe en día pénsase que é posíbel que foran a única forma de vida, ou a forma dominante, até hai ao redor de 550 millóns de anos; o declive da súa diversidade iniciouse moito antes do que se pensara ao principio. Porén, a súa persistencia foi de máis de 1.000 millóns de anos.
O acme da súa diversidade dátase na actualidade entre hai 1.000 e 1.300 millóns de anos, para enseguida caer ao 75 % deste nivel (entre 1.000 millóns e 700 millóns de anos), para finalmente descender a menos do 20 % a principios do Cámbrico.
MacNamara estima [9] que a baixada da súa diversidade resultou sen dúbida da competencia debida á emerxencia doutras especies á fin do Proterozoico. A aparición desta tendencia, se nos baseamos nos tempos de diverxencia das secuencias moleculares de orixe animal, remontaría polo menos a 1.000 millóns de anos.
Os estromatólitos mortos considéranse como rochasfósiles. Polo principio do actualismo, as máis antigas suponse que foron igualmente elaboradas por unha comunidade de organismos microscópicos, do tipo de bacterias e algas primitivas.
Os estromatólitos antigos están entre as máis antigas rochas fósiles de orixe biolóxica coñecidas (a máis antigas coñecidas son de hai 3.465 millóns de anos). Son as máis frecuentes nos sedimentos do Precámbrico.
Estas comunidades dominaron a vida mariña entre hai 3.500 e 500 millóns de anos. A aparición de formas de vida máis complexas, tales como os moluscos, os crustáceos e os vertebrados contra a fin do Precámbrico e o inicio do Cámbrico anunciaron o seu declive.
As comunidades que formaron estas rochas acantonábanse daquela en nichos ecolóxicos illados, entre outros nos medios mariños pouco profundos e a miúdo moi salinos, pouco propicios para outros organismos. Estas rochas atópanse nos sedimentos de calquera idade.
A causa da aparición do oxíxeno na atmosfera terrestre
Pero hai de 2.500 a 1.000 millóns de anos, os arrecifes de estromatólitos estaban amplamente estendidos e comezaron a desprender un gas que foi o causante da primeira extinción masiva do planeta. Este gas era o osíxeno, que provocou un cambio drástico na Terra, reducindo drasticamente a concentración de dióxido de carbono na atmosfera e incrementando a de oxíxeno, pasando a ser de redutora a oxidante, e proporcionando así o ambiente necesario para que puideran desevolverse os seres heterótrofos).[10]
Os estromatólitos contribuíron decisivamente, sen dúbida, a crear a nosa atmosfera actual, rica en osíxeno (O2), e a capa de ozono (O3), que permitiron o desenvolvemento dunha vida terrestre e oceánica máis complexa.
O seu crecemento foi lento, pero no curso de miles de millóns de anos, foron a orixe de potentes arrecifes ou macizos calcarios ou dolomíticos enormes (de até 3 km de espesor no Anti Atlas, en Marrocos), creados hai máis de 700 millóns de anos. Estas comunidades microbianas foron tamén, no pasado, a orixe do primeiro importante secuestro de carbono (e de calcio que, a doses elevadas, é un metal tóxico para os organismos complexos).
Lugares onde aínda se forman estromatólitos
Estromatólitos de forma máis arredondada e cor máis clara. Todos eles fórmanse en augas pouco profundas.A súa estrutura pouco habitual crea un ecotono e un hábitat moi particular, que na marea baixa modifica a corrente mariña e a temperatura da auga, para vantaxe do estromatólito.Estromatólito contemporáneo en crecemento, no litoral australiano.Acaban por formar pequenas plataformas no bordo do mar ou do lago, nas que a estrutura máis áspera é a que está ao bordo da auga.Cando a salinidade diminúe, a vexetación terrestre coloniza a plataforma.
Aínda que chegaron a ser moi raros, estruturas arrecifais que se parecen en todo aos estromatólitos construídos hai máis de 3.000 millóns de anos, continúan construíndose actualmente. Pero só se forman nalgúns poucos lugares do planeta que reúnen as condicións apropiadas.
Encóntranse de tamaños, estruturas e cores (gris azulada, amarelo crema, avermellada e até case negra) diferentes, no litoral mariño ou de lagos e lagoas, de augas salgadas ou doces, pero sempre caracterizados polas súas augas cálidas (de 27 a 35 °C).
Os lugares máis coñecidos son a costa oeste de Australia (non lonxe dos lugares onde se encontraron os estromatólitos fósiles); a Laguna de Bacalar, en México; as illas Bahamas; o Mar Vermello; a Lagoa Salgada (Brasil);[11] en Cuatrociénagas, lugar situado en Coahuila de Zaragoza, México, e en salares da zona norte de Chile, como o Salar de Llamara.[12]. E existen tamén no Lago Sarmiento, Parque Nacional Torres del Paine, Rexión de Magallanes, Chile, nas illas Bahamas, no golfo pérsico e na illa de Hannan, na China. Así mesmo téñense rexístrado en sitios nos que se remontan ao Proterozoico, como en San Juan de Marcona, Perú (1986), segundo un informe do Instituto Geológico Minero y Metalúrgico peruano).
Numerosas fontes cálidas sulfurosas, como as do Parque Nacional de Yellowstone, albergan cianobacterias que crean frecuentemente estruturas estromatolíticas, aínda que sexan menos numerosas e diferentes das especies que viven en augas menos cálidas.
Teñen formas, tamaños e densidades que varían segundo as paraxes xeográficas, e localmente segundo o gradiente de profundidade, a dirección do vento e des vagas (medran máis neses sentidos). Polo tanto, son moi variadas.[13]
No lago Thetis (Australia) distínguense:
Unha variedade pustulosa, a Eontophysalis, a que se descobre máis na marea baixa. Estes estromatólitos son pouco ou nada laminados e menos densos, formando bloques globalmente circulares dun metro de largo e de dez centímetros de alto. Prodúceos esencialmente a bacteria Eontophysalis major, que podería descender de Eontophysalis (o que sería a liña vivente directa máis antiga coñecida na Terra para un organismo non fósil).
Unha variedade lisa de Microcoleus e Schizothrix caracterizada por columnas altas e netamente laminadas, que non medran máis que na parte inferior da zona intertidal producida por unha cianobacteria filamentosa, Microcoleus chthonoplastes, e diversas especies de bacterias do xénero Schizothrix asociadas con outras variedades de bacterias.
A variedade botrioide, producida por unha asociación de diatomeas e cianobacterias. Estes macizos, que permanecen sempre somerxidos (até os 4 m de profundidade), segeregan unha película importante de mucus. Poden ser colonizados por algas do xénero Acetabularia.
O seu crecemento é moi lento: en Shark Bay meduiuse un aumento anual de menos de medio milímetro.
En outubro de 2009 a bióloga e investigadora do CONICET[14] María Eugenia Farías e o seu equipo descubriron estromatólitos a 3.000 m de altura en Socompa e Tolar Grande, Salta.[15][16]
Investigadores da NASA despois descubriron estromatólitos vivos na zona da Puna salteña, no norte da Arxentina, máis precisamente na laguna de Socompa e en seis "ojos de mar" (lagoas pequenas, profundas e moi salinas) próximos á poboación de Tolar Grande, no departamento de Los Andes. A particularidade destes estromatólitos é que o ambiente no que se forman é extremo, con alta radiación ultravioleta, moi salino e con arsénico.[17]
Notas
↑Coordinadores: Jaime Gómez Márquez, Ana Mª Viñas Díaz e Manuel González González. Redactores: David Villar Docampo e Luís Vale Ferreira. Revisores lingüísticos: Víctor Fresco e Mª Liliana Martínez Calvo. (2010). Dicionario de bioloxía galego-castelán-inglés.(PDF). Xunta de Galicia. p. 76. ISBN978-84-453-4973-1.
↑Ernst Kalkowsky: Über Oolith und Stromatolith im norddeutschen Buntsandstein. In: Zeitschrift der Deutschen Geologischen Gesellschaft. Bd. 60, 1908, S. 68-125.
↑Hugo Beraldi. "Estromatolitos". Instituto de Geología (UNAM). Arquivado dende o orixinal o 26 de xaneiro de 2012. Consultado o 15 de decembro de 2010.
↑acme (do grego ακμή akmé, 'punta', 'cumio', 'vigor', a través do latín científico acmē) en paleontoloxía, é o punto culminante do desenvolvemento dunha especie, ou outro taxon, no curso da súa evolución.
↑S. M. Awramik, in Early Organic Evolution: Implications for Mineral and Energy Resources, M. Schidlowski et al., Eds. (Springer-Verlag, Berlin, 1992), pp. 435-449; K. J. McNamara and S. M. Awramik, Sci. Prog. Oxf. 77, 1 (1994)
↑W. E. Krumbein, H. Buchholz, P. Franke, D. Giani, C. Giele, K. Wonneberger: O2 and H2S Coexistence in Stromatolites - A Model for the Origin of Mineralogical Lamination in Stromatolites and Banded Iron Formations In: Naturwissenschaften. Bd. 66, 1979, S. 381-389.
↑O Consejo Nacional de Investigaciones Científicas y Técnicas (CONICET) é un ente autárquico dependente do Ministerio de Ciencia, Tecnoloxía e Inovación Produtiva da Arxentina destinado a promover o desenvolvemento da ciencia e a tecnoloxía nese país. Ref: Oliva, Enrique (2004). La creación del CONICET. Urgente 24 (10 de febreiro)
↑Científica de Tucumán había descubierto antes que la NASA organismos que podrían vivir en un medio extraterrestre. Revista Contexto, San Miguel de Tucumán. 03-12-2010
Awramik, S.M., J. Sprinkle. 1999. Proterozoic stromatolites: the first marine evolutionary biota. Historical Biology. Volume 13. PP 241–253.
Reid R.P., I.G. Macintyre, K.M. Browne, R.S. Steneck, and T. Miller. 1995. Modern marine stromatolites in the Exuma Cays, Bahamas: uncommonly common. Facies. Volume 33. PP 1–18.
Reid R.P., P.T. Visscher, A.W. Decho, J.F. Stolz, B.M. Bebout, C. Dupraz, I.G. Macintyre, H.W. Paerl, H.L. Pinckney, L. Prufert-Bebout, T.F. Stepper, and D.J. MesMarais. 2000. The role of microbes in accretion, lamination and early lithification of modern marine stromatolites. Nature. Volume 406. PP 989–992.
Steneck R.S., T.E. Miller; R.P. Reid; I.G. Macintyre. 1998. Ecological controls on stromatolite development in a modern reef environment: a test of ecological refuge. Carbonates and Evaporates. Volume 13. PP 48–65.
