A esmorga
Ourense. Ruta da esmorga. Avenida Zamora.
Título orixinal	A esmorga
Autor/a	Eduardo Blanco Amor
Ilustrador/a	Isaac Díaz Pardo
Cuberta	Luís Seoane.[1]
Orixe	Arxentina
Lingua	galego
Colección	Colección Mestre Mateo Biblioteca Blanco Amor Biblioteca Básica da Cultura Galega
Xénero(s)	novela
Editorial	Editorial Citania (Buenos Aires) Editorial Galaxia (Galicia)
Data de pub.	1959 en Buenos Aires [2] 1970 en Galicia
Formato	rústica con lapelas
Páxinas	120 (1ª ed.) [3]
ISBN	(varias reedicións)
Seguido por	Os biosbardos (1962)
Na rede
[ editar datos en Wikidata ]

A esmorga é unha novela tremendista^[4] escrita por Eduardo Blanco Amor, publicada en Buenos Aires en 1959 e en Galicia en 1970. Foi unha das primeiras novelas galegas de posguerra, e marcou un fito na historia da literatura galega. A súa repercusión nas xeracións posteriores levouna a ocupar un lugar destacado do canon literario. O libro foi adaptado ao cinema e mailo teatro e traducido a varias linguas.

En 2020 Galaxia publicou unha edición ilustrada por Diego Estebo conmemorando os 50 anos da publicación en Galicia.^[5][6]

A novela narra a esmorga de tres personaxes, Cibrán o Castizo, Xanciño o Bocas, e Aladio Milhomes, que botan de bebedela un día enteiro e mais a súa noite, e que rematará co falecemento de dous deles e o axuizamento do terceiro. De feito, é este terceiro, Cibrán, quen lle conta toda a historia ao xuíz, e grazas ao cal coñecemos o sucedido (a súa versión do sucedido). A novela está dividida en cinco capítulos precedidos dun pequeno texto de introdución. A introdución está escrita polo autor do texto principal, que retoma a súa voz tamén nos dous últimos, mentres que a maior parte dos capítulos están postos directamente na voz de Cibrán.

A trama desenvólvese na cidade de Auria, representación de Ourense, con diversas referencias a espazos ourensáns reais. As 24 horas da esmorga transcorren en inverno, durante unha xornada de choiva, frío e xeada.

• Cibrán o Castizo (Cipriano Canedo). Traballador das obras da estrada nacional. Na vintena. Orfo de pai, non se leva coa nai, e ten unha parella ocasional (A Raxada) con quen ten un fillo de catro anos (Lisardiño).
• Xan o Bocas (Juan Fariña). De profesión descoñecida. Na vintena.
• Aladio o Milhomes (Eladio Vilarchao). Xastre. Na vintena.

A aventura narrada n'A esmorga ocorreu 90 anos antes da súa narración, e foi recollida a través dun proceso de investigación de fontes e de documentos.

...púxenme agora a escribir esta crónica, e coasi corenta anos de tere recollida tan lene documentación e a noventa dos sucesos mesmos.^[7]

N'A esmorga hai tres tempos diferentes:

• O tempo da historia: A sucesión de acontecementos que lles suceden ós esmorgantes, e que comprende unhas vinte e catro horas, dende antes do amencer dun luns ata o amencer do día seguinte.
• O tempo en que se relata: Os diferentes momentos en que Cibrán enuncia o seu relato.
• O tempo da escrita: Momento previo ó da comunicación literaria (ou tempo da lectura) en que o autor implícito transmite o conxunto da obra.

Non hai demasiadas referencias ó transcurso específico do tempo, mais o movemento da acción (a sucesión de lugares e o camiño en que se desenvolve A esmorga) dá unha perspectiva temporal que está moi próxima á do tempo de ficción.

O tempo real é o do diálogo entre Cibrán e o xuíz. Transcorre en diversos momentos, dentro dunhas 48 horas. Permiten observar isto as alusións temporais dos comezos dos capítulos primeiro, segundo e terceiro, o final do cuarto, e algunha que outra alusión referente á comida.

O tempo real en relación cos capítulos desenvólvese do seguinte xeito: capítulo 1: hora de comer; capítulo 2: tarde; capítulo 3: mañá-xantar; capítulo 4: tarde e capítulo 5: tarde.

Ó final do 5.º capítulo hai unha referencia importante

. que vai pra dous días que non paso bocado...^[8]

Podemos definir A Esmorga como unha novela itinerante, ambientada nun espazo urbano. Esta é a sucesión de lugares polos que vai pasando a acción na cidade de Auria, transposición literaria do Ourense natal do autor:

• O personaxe do narrador sae da casa da Raxada, máis aló de Mariñamansa, para estar ás sete no seu traballo na obra. Atopa o Bocas e o Milhomes antes de chegar ó mesón da Cristalina.
• A taberna da tía Esquilacha (pasa unha hora):

...Cando espertaron, a eso dunha hora dempóis, seguía chovendo arreo e o día empardecera aínda máis, como si fora a vir a noite^[9]

• A Ponte da urbe (unha hora).
• Casa dos Andrada. O cano grande da Burga (hora de comer).
• Pasan o Barbaña, atallan polo Salto do Can e chegan ao pazo dos señores do castelo (tarde).
• Na tardiña, os protagonistas camiñan pola estrada nova nos arrabaldes do Posío

Apañamos a roupa como poidemos, e aínda non tiñamos metidos os pantalóns, cando aparescéu na porta un cabaleiro de polainas cun vergallo na mau. Recuamos e sortimos pola fiestra baixa que daba ó camiño. Eisí, meio ispidos como estabamos, botamos a alandillar pola encosta do monte e non paramos até o souto dos castiñeiros onde rematamos de vestirnos, baixando logo coasi de rebollós até darmos na carreteira nova. Alí tomamos folgos, descansando un bo anaco. Logo pegando un arrodeo, fomos parar aos arrabaldos do Posío, cerca da ponte da Burga^[10]

. Pasan pola Porta da Aira^[11], pola fonte de San Cosme^[11] e no barrio da Ferrería^[12] deciden ir ver as prostitutas^[13] (é noite).

• Casa da Monfortina. A presenza do faroleiro mostra que a noite vai avanzada.

E nestas comezaron a ferrarnos botellazos dende o piso de enriba e vimos que chegaba, con grande troupeleo das zamancas nas losas da rúa, o faroleiro vello, acenando pra nós coa estopa do lume enriba do chuzo ^[14]

• Casa de Nonó^[15]. Saen á praza da Santísima Trindade,^[16] pasan pola praza do Corrixidor^[16]. É media noite

Cando paramos de correr, aló pola praza do Corrixidor, ouvíronse no reló da catedral as badaladas de meia noite^[16]

• Pasa unha hora. Rúa dos Fornos^[17]. Churrería da parroquia.^[17] Rúa Tecelán^[17]. Rúa do Instituto^[18]. Igrexa de Santa Eufemia^[18]. Fonte do Rei ^[19]. Mesón do Roxo^[20]. Praza Maior

Conque ao chegar perto da Praza Maor, oíronse as tres da mañá, no reló da Catedral^[21]

• Alameda. Canellón da Burga [105]. Casa dos Andrade [107].

• Camiñan cara a estación ^[22] deténdose na Ponte Maior (antes das cinco, hora na cal saía o tren).

• Volven sobre os seus pasos ao seren avisados de que a Garda Civil rolda na estación. Taberna do Sancristán. Leira do Abade das Vellas.^[23] Campo das Bestas. Casa de Socorrito a Tola. Amence (pasaron vinte e catro horas).

Na obra non hai identificación entre autor e narrador. O autor só ten presenza nese primeiro texto introdutorio de documentación e nunha declaración asinada; o resto do relato preséntase dende a perspectiva dun narrador protagonista que narra en primeira persoa e que non accede á mente dos outros personaxes agás naquilo que estes deixan entrever polas súas miradas, faccións ou feitos.

Os coñecementos da acción narrativa que o narrador ten proceden así pois dunha perspectiva de "visión con", pois é estando á beira dos outros personaxes como el vai coñecendo os feitos. Pero esta visión, que é a única que se manifesta, está no seu fondo complementada por unha "visión dende fóra", pois o narrador é coñecedor tamén do que lle contan ó autor, dos papeis do xuízo e do que se lles oe ás xentes de Auria entre corenta e noventa anos despois de teren ocorrido os feitos.

A participación nos feitos do personaxe-narrador é a dunha testemuña presencial que se ve implicada nos feitos por un destino fatal. Cibrán o castizo é menos protagonista e máis inocente ca O estranxeiro de Albert Camus. O estranxeiro é un xoguete da forza fatal exercida polo Sol, mais Cibrán éo aínda máis do poder da chuvia que tira por terra o seu propósito de rexeneración. A chuvia íllao, déixao a mercede do pensamento, acaba aniquilándoo e ó mesmo tempo sérvelle de frouxo motivo de xustificación: A choiva tivo moito da culpa (p.51).

Será o día chuviñoso o que o determine a ir cos seus amigos esmorgantes. Os bos propósitos que na fin de semana conviñera coa súa amante quedaron diluídos e foron arrastrados pola chuvia. O traballo como meta de redención resultará imposible de atinxir e será nese ambiente de animadversión meteorolóxica onde comezará o viacrucis dos tres esmorgantes e que acabará no campo das bestas, especie de Gólgota esperpéntico a onde vai parar o lixo da cidade.

Hai dous elementos que permiten entrever dende o comezo o tráxico final. Son a noite e o lume.

O personaxe principal vive nunha noite "como se fosen moitas noites xuntas". Incluso o día se puxo máis pardo e chuviñoso como se fose vi-la noite (páx. 35).

O mesmo agoiro observaremos no nervioso e impotente dirixir as miradas cara ao pazo incendiado (preséntasenos o lume como elemento purificador e de condenación) ou no viño a renxer polo lume cando están a piques de os botar da casa, que outrora fora vista como un paraíso, de Nonó.

Despois de saír da casa de Nonó aínda pasarán pola fonte do Rei, onde deciden volver á casa dos Andrada. De aí van ó campo das bestas, e só volverá Cibrán o Castizo para servir de narrador da aventura, pero unha vez cumprida a súa misión non se librará do tráxico final dos seus compañeiros, final ó que está predestinado dende un principio e que o autor se encarga de presentar como ambiguo.

Hai dous posibles finais. Un primeiro, o suicidio, viría apoiado pola teima de matarse que ten o protagonista (p. 122, 124). No caso de que se suicidase morrería como un Xudas esperpéntico, traidor á súa redención como home, como ser humano, morrería denigrado como un porco (esta afirmación procede de que "castizo" (páx. 19) é unha voz que se pon en relación cos porcos: ...eu son Cipriano Canedo e me chaman Cibrán ou o Castizo, como vostede goste, pois o meu pai tiña un castizo pra servire porcas, con licenza...).

O segundo posible final é que morra golpeado polos gardas civís. Isto entroncaría coa denuncia social perseguida polo autor que estaría acentuada con trazos tremendistas.

Con este ambiguo final e coa adopción da técnica do diálogo telefónico o autor consegue facer participar ao lector na obra, ó ter que maxinar o interrogatorio e decidir o remate que máis convenza de acordo coa nosa postura ante esas determinadas condicións sociais.

Asemade, a intemporalidade do relato, faino universal e válido para calquera época, polo que a denuncia social da obra adquire vixencia e actualidade.

É a primeira novela galega en que se aborda claramente a temática homosexual. Un dos personaxes, o Aladio o Milhomes, é caracterizado polo Cibrán o Castizo en varias ocasións polos seus trazos efeminados, e sente celos do Xan o Bocas cando este está coas prostitutas. Ademais, tanto o Milhomes coma o Bocas xogan acotío a estimularse, a beliscarse e a tocarse.

A obra foi levada ao cine co título de Parranda en 1977, con dirección de Gonzalo Suárez e guión do propio Blanco Amor,^[26] e, o 15 de novembro de 2014, estreouse A esmorga, con dirección de Ignacio Vilar, no Festival de Cine Internacional de Ourense, e o 21 de novembro en toda Galicia.^[27][28][29]

Tamén foi levada ao teatro en diversas ocasións. O grupo ourensán Sarabela Teatro realizou senllas montaxes en 1996 e 2010, sobre a adaptación que escribiron os dramaturgos Begoña Muñoz e Carlos Couceiro. Ambas montaxes resultaron premiadas nos premios María Casares de teatro.

Foi traducida:

• Ao castelán, polo propio autor en 1960, co título de La Parranda.^[30]
• Ao asturiano, por Xosé Miguel Suárez Fernández en 1998, publicada por Editora del Norte co título de La Folixa^[31].
• Ao italiano, por Attilio Castellucci en 2006, publicada pola editorial Carucci co mesmo nome, A esmorga e por Manuele Masini en 2007, La Baldoria, SEF editrice.
• Ao francés, por Vincent Ozanam en 2007, e publicada pola editorial bretoa Terre de Brume baixo o título de Le noce.
• Ao inglés, por Craig Patterson en 2012, On a bender, Gales, Ed. Planet, 2012. ISBN 978-0-9540881-9-4.^[32]
• Ao catalán, por Jaume Silvestre, La gresca, Mallorca. Ed. El Gall Editor, 2014. ISBN 978-84-941685-2-9.

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  A esmorga

A Galicitas posúe citas sobre:  A esmorga

• A esmorga (filme de 1977)
• A esmorga (filme de 2014)

Vídeos externos

"Galicia letra a letra", Craig Patterson.

• Ruta da Esmorga. Concello de Ourense
• Afonso Vázquez-Monxardín: Roteiro literario de "A esmorga" Concellería de Cultura do Concello de Ourense.
• A esmorga Arquivado 29 de novembro de 2014 en Wayback Machine. en Pressbooks.