Yagan hizkuntza

Yagan
Datu orokorrak
Lurralde eremuaTxile eta Argentina
Hiztunak0
EskualdeaSuaren Lurraldea
UNESCO sailkapena5: arrisku kritikoan
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
hizkuntza autoktono
Ameriketako jatorrizko hizkuntzak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiahizkuntza eranskaria eta hizkuntza bakartua
Alfabetoalatindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-3yag
Ethnologueyag
Glottologyama1264
UNESCO665
IETFyag
Endangered
Languages Project
1647

Yagan hizkuntza Yagan herriaren hizkuntza zen, Suaren lurraldeko uharteetan hitz egiten zena. Ofizialki zegoen hiztun bakarra 2022ko otsailaren 16an hil zen.[1][2] Dena den, Navarino uhartean berpizteko saioak burutzen ari dira, Puerto Williams hiriburuan batez ere.

Ingelesa-Yagan hiztegi historiko[3] bat sortu zuten 1865ean. Jaganerak 34.000 hitz inguru zituen. Geroago Cristina Zarraga-k (hizkuntza ikasi duena eta Cristina Calderón zenaren biloba dena) gaztelania-yaghan hiztegi bat landu zuen amonarekin.[4]

2019tik hizkuntza batek galtzeko arriskua neurtzeko UNESCOk erabiltzen duen sailkapenaren arabera Yaganaren egoera "kritikoki arriskuan" zegoen, hau da, azken egoeraren ("galduta") egoeraren atarikoan zegoen.[5]

Historia

Patagoniako herri indigenak

Yagan munduko hizkuntza australena zen, eta XX. mendearen hasiera arte mintzatzen zen Suaren lurraldeko irla nagusiko kostaldean zein Beagle kanalaren eta Hornos lurmuturraren arteko uharteetan.

Cristina Calderón, Yaganaren azken hiztuna izan zena, 2022ko otsailaren 16an hil zen, 93 urterekin[6][7][8].

2003an Ursula ahizpa hil zenetik jaganera norekin hitz egin ez zuela zioen Calderonek. 2012an Emelinda Acuña hil zenetik, Cristina Calderón zen hiztun bakarra, eta berari esker hainbat datu bildu dira hizkuntza eta ahozko tradizioari buruz[9].

Cristina Calderón, Yaganaren azken hiztuna.

Cristina Yaganaren azken hiztuna izateaz gain, haren defendatzaile sutsua zen. Txileko Kultura eta Arteen Kultura Kontseiluak bizi den ondare izendatu zuen Calderon 2009an. 1928an jaio zen, Villa Ukikan, Puerto Williamsetik gertu, eta han bizi izan da beti; saskigile izan zen. Berak 9 urte izan zituen arte ez zuen ikasi gaztelera, baina Txileko agintariek ia desagertzeraino eraman zuten hizkuntza XX. mendean, eta transmisioa eten egin zen.

Zazpi seme-alaba izan zituen Calderonek, eta, alabak azaldu duenez, herri indigenek Txilen jasaten duten arrazakeriaren eta bazterkeriaren eraginez, ez zien horiei yagana irakatsi. «Orduan denek hitz egiten zuten yaganera, baina hiltzen hasi ziren, eta ni bakarrik geratu nintzen. Haurrek ez zuten ikasi nahi izan. Lotsa zuten. Zuriek barre egiten zieten», aitortu zuen Calderonek El País egunkarian.

Erreferentziak

  1. ↑ Urrutikoetxea, Urtzi. «Isilarazitako mihiak» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-02-21).
  2. ↑ Cristina Calderón Harban: A los 93 años muere la última hablante nativa de lengua Yagán. (Noiz kontsultatua: 2022-02-21).
  3. ↑ «Diccionario Inglés–Yagán de Tomás Bridges, 1865» patlibros.org (Noiz kontsultatua: 2019-02-03).
  4. ↑ «Cristina Calderón» blogoetak 2016-12-17 (Noiz kontsultatua: 2022-02-22).
  5. ↑ «UNESCO Atlas of the World's Languages in danger» www.unesco.org (Noiz kontsultatua: 2019-02-04).
  6. ↑ «Cristina Calderón. Azken yámana» Argia (Noiz kontsultatua: 2022-05-13).
  7. ↑ «Argiaren erreportajea, (bideoa). Azken Yámana» Argia (Noiz kontsultatua: 2022-05-13).
  8. ↑ https://www.berria.eus/albisteak/209769/azken-jagan-hiztuna-hil-ostean-hizkuntza-hori-berreskuratzera-deitu-du-haren-alabak.htm
  9. ↑ VISUALARTE - CENTRO DE PRODUCCION AUDIOVISUAL - CHILE. YAGAN - LOS CONFINES DEL MUNDO. Cristina Calderón - última hablante Yagan. (Noiz kontsultatua: 2019-02-03).

Kanpo estekak

Read other articles:

Jami' ash-Shahih

Bagian dari sebuah seri tentang Muhakkimah Kepercayaan dan praktek Monoteisme Kitman Takfir Teologi Sejarah Awal Fitnah Pertama Pertempuran Siffin Pertempuran Nahrawan Dinasti Rustamiyah Nabhaniyah Ya'rubiyah Zanzibar Oman Kumpulan hadis Jami' ash-Shahih Tartib al-Musnad Tokoh terkenal Abdurrahman bin Muljam Nafi bin al-Azraq Najdah bin Amir al-Hanafi Abu Bilal Mirdas Abu Qurra Abdullah bin Ibadh Jabir bin Zayd Abu Yazid Abd Allah bin Yazid al-Fazari Cabang dan sekte Khawarij Ajardi Azariqah ...

 

Marco Tardelli

Marco Tardelli Informasi pribadiNama lengkap Marco TardelliTanggal lahir 24 September 1954 (umur 69)Tempat lahir Capanne di Careggine, ItaliaTinggi 1,78 m (5 ft 10 in)Posisi bermain GelandangKarier senior*Tahun Tim Tampil (Gol)1972–1974 Pisa 41 (4)1974–1975 Como 36 (2)1975–1985 Juventus 259 (35)1985–1987 Inter Milan 43 (2)1987–1988 St. Gallen 14 (0)Total 393 (43)Tim nasional1976–1985 Italia 81 (6)Kepelatihan1988–1990 Italia U-161990–1993 Italia U-21 (asist...

 

Princess Milica of Serbia

Serbian empress, nun, and saint SaintMilica Nemanjić HrebeljanovićМилица Немањић ХребељановићTsaritsa MilicaBorn1335DiedNovember 11, 1405Venerated inEastern Orthodox ChurchBurialLjubostinjaSpouseLazar of SerbiaIssueStefan LazarevićHouseNemanjić dynastyFatherVratko NemanjićReligionSerbian Orthodox Statue of Princess Milica in Trstenik Princess Milica Hrebeljanović née Nemanjić (Serbian: Милица Немањић Хребељановић · ca. 1335 – N...

Ben Chifley

Prime Minister of Australia from 1945 to 1949 The Right HonourableBen ChifleyChifley c. 194816th Prime Minister of AustraliaIn office13 July 1945 – 19 December 1949MonarchGeorge VIGovernors‑GeneralThe Duke of GloucesterSir William McKellDeputyFrank FordeHerbert EvattPreceded byFrank FordeSucceeded byRobert MenziesLeader of the Labor PartyIn office13 July 1945 – 13 June 1951DeputyFrank FordeHerbert EvattPreceded byJohn CurtinSucceeded byHerbert EvattTreasurer of Au...

 

José Mari

Disambiguazione – Se stai cercando altri significati, vedi José Mari (disambigua). José Mari José Mari in azione al Milan nel 2000 Nazionalità  Spagna Altezza 183 cm Peso 78 kg Calcio Ruolo Attaccante Termine carriera 2013 Carriera Giovanili 1995-1996 Siviglia Squadre di club1 1996-1997 Siviglia21 (7)1997-1999 Atlético Madrid84 (20)1999-2002 Milan52 (5)2002-2003 Atlético Madrid31 (6)2003-2007 Villarreal113 (15)2007-2008 Betis21 (1)2009-2010...

 

1929 All-Ireland Senior Football Championship final

Football match1929 All-Ireland Senior Football FinalKerry, championsEvent1929 All-Ireland Senior Football Championship Kerry Kildare 1-8(11) 1-5(8) Date22 September 1929VenueCroke Park, DublinRefereeTom Burke (Louth)Attendance43,839← 1928 1930 → The 1929 All-Ireland Senior Football Championship Final was the 42nd All-Ireland Final and the deciding match of the 1929 All-Ireland Senior Football Championship, an inter-county Gaelic football tournament for the top teams in Ireland. K...

Christian Flag

Ecumenical and religious flag used to represent Christianity. This article is about the Christian Flag adopted by the United States Federal Council of Churches. For use of various Christian flags since antiquity, see History of Christian flags. Christian FlagUseBanner AdoptedSeptember 26, 1897; 126 years ago (1897-09-26) (unofficial)January 23, 1942; 82 years ago (1942-01-23) (official)DesignA white banner with a red Latin Cross charged upon a blue cantonDe...

 

Charity Shield FA 1909

Charity Shield FA 1909TurnamenCharity Shield FA Newcastle United Northampton Town 2 0 Tanggal28 April 1909StadionStamford Bridge, LondonPenonton7.000← 1908 1910 → Charity Shield FA 1909 adalah pertandingan sepak bola antara Newcastle United dan Northampton Town yang diselenggarakan pada 28 April 1909 di Stamford Bridge, London. Pertandingan ini merupakan pertandingan ke-2 dari penyelenggaraan Charity Shield FA. Pertandingan ini dimenangkan oleh Newcastle United dengan skor 2–0.&...

 

Sugar industry

Enterprises dealing with sugar Big Sugar redirects here. For the Canadian rock band, see Big Sugar (band). For other uses, see Big Sugar (disambiguation). Sugar Prices 1962-2022 USD per pound The sugar industry subsumes the production, processing and marketing of sugars (mostly sucrose and fructose). Globally, most sugar is extracted from sugar cane (~80% predominantly in the tropics) and sugar beet (~ 20%, mostly in temperate climate, like in the U.S. or Europe). Sugar beets awaiting process...

Scintigraphy

Diagnostic imaging test in nuclear medicine ScintigraphyScintigraphyICD-9-CM92.0-92.1MeSHD011877OPS-301 code3-70[edit on Wikidata] Scintigraphy (from Latin scintilla, spark), also known as a gamma scan, is a diagnostic test in nuclear medicine, where radioisotopes attached to drugs that travel to a specific organ or tissue (radiopharmaceuticals) are taken internally and the emitted gamma radiation is captured by gamma cameras, which are external detectors that form two-dimensional im...

 

Union of the Armenian Evangelical Churches in the Near East

This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) This article's use of external links may not follow Wikipedia's policies or guidelines. Please improve this article by removing excessive or inappropriate external links, and converting useful links where appropriate into footnote references. (August 2018) (Learn how and when to remove this message) Some of this article's listed sources may ...

 

1988 South Korean legislative election

1988 South Korean legislative election ← 1985 26 April 1988 1992 → All 299 seats to the National Assembly150 seats needed for a majorityTurnout75.77% (8.80pp)   Majority party Minority party   Leader Roh Tae-woo Park Yeong-suk Party Democratic Justice Peace Democratic Last election 148 seats  – Seats won 125 70 Seat change 23 New Popular vote 6,670,494 3,783,279 Percentage 33.96% 19.26% Swing 1.29pp New   Third par...

Coin flipping

Practice of throwing a coin in the air to choose between two alternatives Flipping a coin and Heads or tails redirect here. For the song by Billlie, see The Billage of Perception: Chapter One. For other uses, see Heads or Tails (disambiguation). For Heads and Tails, see Heads and Tails. For coin tossing in cricket, see Toss (cricket). Tossing a coin Coin flipping, coin tossing, or heads or tails is the practice of throwing a coin in the air and checking which side is showing when it lands, in...

 

Terry Riley

American composer and performing musician (born 1935) For the British deaf rights activist and broadcaster, see Terry Riley (broadcaster). Not to be confused with Teddy Riley. Terry RileyRiley in 2017Background informationBirth nameTerrence Mitchell RileyBorn (1935-06-24) June 24, 1935 (age 89)Colfax, California, USGenresMinimalism, avant-garde, tape, electronic, microtonal, classicalInstrumentsElectric organ, tape machine, saxophone, keyboards, synthesizer, piano, tamburaYears active195...

 

亲家、冤家做头家

亲家、冤家做头家I Want To Be A Towkay!类型方言剧导演黄来发主演陈澍城、洪慧芳、陈楚寰、郭坤耀、李南星、陈罗密欧、陈丽贞、曾晓晴制作国家／地区 新加坡语言福建话、潮州话和广东话标语生活不言败，越活越精彩集数20集（方言原音版）40集（华语配音版）每集长度46分鐘（方言原音版）23分鐘（华语配音版）片头曲《Try Try Try》插曲《有你来作伴》 (福建版)汉语名称...

Élections législatives de 2022 en Dordogne

2017 2024 Élections législatives de 2022 en Dordogne 4 sièges de députés à l'Assemblée nationale 12 et 19 juin 2022 Type d’élection Élections législatives Corps électoral et résultats Inscrits 319 328 Votants au 1er tour 175 949   55,10 %  0,8 Votes exprimés au 1er tour 170 710 Votes blancs au 1er tour 3 177 Votes nuls au 1er tour 2 062 Votants au 2d tour 172 345   53,98 %  3,7 Votes exprimés au 2d tour 155&...

 

Applications of artificial intelligence

This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) This article's tone or style may not reflect the encyclopedic tone used on Wikipedia. See Wikipedia's guide to writing better articles for suggestions. (April 2022) (Learn how and when to remove this message) This article may lend undue weight to very obscure AI projects of questionable importance. Please help improve it by rewriting it in ...

 

Астрей (мифология)

У этого термина существуют и другие значения, см. Астрей. Астрей Пол мужской Отец Крий Мать Еврибия Братья и сёстры Перс и Паллант Супруга Эос Дети ветры в древнегреческой мифологии, Борей, Зефир, Нот, блуждающие звёзды[вд], Фосфор, Апелиот, Геспер, Э...

1928 en Ukraine

Cet article est une ébauche concernant l’Ukraine. Vous pouvez partager vos connaissances en l’améliorant (comment ?) selon les recommandations des projets correspondants. Chronologies Données clés 1925 1926 1927  1928  1929 1930 1931Décennies :1890 1900 1910  1920  1930 1940 1950Siècles :XVIIIe XIXe  XXe  XXIe XXIIeMillénaires :-Ier Ier  IIe  IIIe Chronologies géographiques Afrique Afrique du Sud, Algérie, Angola, Béni...

 

Francisco II del Sacro Imperio Romano Germánico y I de Austria

Francisco de Austria Emperador de Austria Francisco de Austria en 1792, al comienzo de su reinado como emperador del Sacro Imperio.Reinado 11 de agosto de 1804-2 de marzo de 1835(30 años)Predecesor Él mismo (Archiduque de Austria)Sucesor FernandoEmperador de los romanos(Como Francisco II) 14 de julio de 1792-6 de agosto de 1806(14 años)Predecesor Leopoldo IISucesor Ninguno (cargo disuelto) Otros títulos Archiduque de Austria 1 de marzo de 1792–11 de agosto de 1804 Predecesor L...