Prusiako urdina (alemanez: Preußisch Blau edo Berliner Blau - «Berlingo urdina») koloreurdin iluneko substantzia bat da, askotan pinturanpigmentu gisa erabiltzen dena eta, antzina, planoetan maiz erabiltzen zena (hortik dator ingelesez planoei blueprint deitzea). Japoniako inpresio xilografikoan oso ohiko bilakatu zen urdin hau aizuri-e (藍摺り絵) izenarekin[1].
Medikuntzan, ahotik emandako Prusiako urdina antidoto gisa erabiltzen da metal astunek eragindako intoxikazio mota batzuetarako, adibidez, talio (I) eta zesioisotopo erradioaktiboengatik. Terapiak konposatuaren ioi-elkartrukearen propietateak aprobetxatzen ditu, baita metalezko katioi "bigun" jakin batzuekiko kidetasun handia ere[2].
Prusiako urdina izeneko pigmentua ustekabean aurkitu zuen Heinrich Diesbach kimikariak Berlinen 1704an, eta horregatik deitzen zaio batzuetan Berlingo urdina. Parisko urdina edo Miloriko urdina ere deitu izan zaio. Zenbait izen kimiko ditu, hala nola burdin ferrozianuroa (III), ferrozianuro ferrikoa, burdin (II) hexazanoferratoa (III) eta burdin hexazanoferratoa. Oso ohikoa da laburtuta PB deitzea.[3] Bere formula kimiko laburtua da. Prusiako iurdina izena XVIII. mendean hasi zen erabiltzen, Prusiakouniforme militarrenoihalak tindatzeko erabiltzen zen koloratzailea zelako.[4]
Osaera
Berlingo pigmentu urdina.Egitura sinplifikatua.
Prusiako urdinaren identifikazio zehatza konplexua da, neurri batean hiru faktore direla eta:
Prusiako urdina oso disolbaezina da uretan, baina koloideak sortzeko joera du.
Elaborazio tradizionalak konposatu eta ezpurutasun ugari erakusten ditu.
Dunbar & Heintzen berrikuspen klasikoan laburtzen den bezala, Prusiako urdinaren formula kimikoa da, non x 14tik 16ra doan balioa baita. Egitura molekularraren esleipena infragorrien espektroskopia bidez aztertu da azken hamarkadetan egindako laginen gainean, eta Moessbauer espektroskopia, X izpiak eta neutroien kristalografia bidez ere aztertu da.
Paraleloan egindako azterketa batzuek erakusten dute Mn3[Co(CN)6] eta Co3[Co(CN)6]2 edukia (hau da, Co5(CN)12). X izpien bidezko difrakzioankarbono atomoak eta nitrogeno atomoak ezin direnez bereizi, elementu horien kokapena zeharka ondoriozta daiteke Fe zentroen distantzien posizioek aztertutako beste metodo espektrografiko batzuen bidez. 10 M HCl kontzentrazio-kristalak handituta, Prusiako urdin-kristalek akats ordenatuak dituztela ikusi zuen Ludik. Ikertzaile batzuek ondorioztatu dutenez, Prusiako urdinaren konposizioaren esparru orokorra Fe(II)-CN-Fe(III) motako lotuneak dira, Fe(II)-C 1,92 Å eta Fe(III)-N distantziak 2,03 Å dituztenak. Fe(II)-ren zentroak, spin baxua dutenak, sei karbono-ligandoz inguratuta daude. Fe (III)-zentroak, aldiz, spin altua dutenak, batez beste 4 nitrogeno-zentroz eta 1,5 oxigeno-zentroz inguratuta daude. Bestalde, konposizioa hain da aldakorra, sareko akatsak direla eta. Horri esker, egitura kristalinoan dauden ur molekula batzuek hidratatzen dute.
Historia
Egiteko modua
1704an jakin zen Prusiako urdina nola egin laborategi batean, kasualitatez, Heinrich Diesbach kimikari eta kolore ekoizleari esker.[5] Diesbach koloratzaile gorri bat egiten ari zen, koloratzaile gorria hauspeatzeko errautsa falta zitzaionean. Hori dela eta, Johann Conrad Dippel lankideak Dippel olioa edo «hezur-olioa» izeneko ordezko material bat eman zion, baina olio hori gehituta koloratzaile urdin bat agertu zen nahi zuen gorriaren ordez. Diesbachek efektuaren berri eman zuenean, lankideak errezeta hobetu zuen, eta elkarrekin merkaturatu zuten koloratzaile berri hori, eta Berlingo lantegi batean ekoitzi zuten, «Berlingo urdin» izenarekin. Errezeta isilpean gorde zuten denbora batez, baina 1724an Woodward ingelesak aurkitu zuen eta urte horretan bertan argitaratu zuen Philosophical Transactions aldizkarian. Handik gutxira, Parisko urdin izeneko pigmentu baten erabilera zabaltzen hasi zen, Parisen egina. Delften egiten zen zeramikan ere antzeko kolorea erabiltzen hasi zen, Delfteko urdina izenekoa.
Zati berdinetan, kaltzio nitratoa (gatzuna) eta potasio tartratoa (legamia) nahasi eta berotu egiten dira. Lehortuta dagoen animalien odola gehitzen da eta berotzen jarraitzen da. Masa hori urarekin garbitzen da eta aluminioarekin eta burdin sulfatoarekin nahasten da. Bukaeran azido klorhidrikoa gehitzen da, eta horrek kolore berdea urdin sakon batera aldatzen du.
Turnbull urdina
Turnbulls Blau Prusiako urdinaren izen historiko bat da. Potasio hexazanoferratozko (III) ur disoluzioari burdin gatzak (II) gehituz sortzen da. Erreakzio bera gertatzen da burdin gatzen (III) eta potasio hexazanoferratoaren (II) artean ere, eta erreakzio hau sortzen da:
Milori urdinak kolore beroagoa izan ohi duten pigmentu egosi motei ematen zaien izena da.
Gaur egun
Zuzenean: Burdina (III) kloruroa potasio hexazanoferratoarekin (II) edo burdin nitratoarekin (II) uretan dagoen potasio hexazanoferratoarekin (III) nahasten da. Prusiako urdina den koloidea prezipitatzen da.
↑Dunbar, K. R. and Heintz, R. A., "Chemistry of Transition Metal Cyanide Compounds: Modern Perspectives", Progress in Inorganic Chemistry, 1997, 45, 283-391.
![{\displaystyle \mathrm {Fe^{2+}+[Fe(CN)_{6}]^{3-}\ {\overrightarrow {\leftarrow }}\ Fe^{3+}+[Fe(CN)_{6}]^{4-}} }](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/687be12e7058c28e1e614b96dec821039052a096)
