Literatura lesbiko
Irudi gehiago
Bizitza
Jarduerak

Literatura lesbikoa literaturaren azpigenero bat da, eta ikuspuntu lesbiko batetik jorratzen ditu gaiak eta idatziak. Poesia, antzerkia eta pertsonaia lesbianak ardatz dituzten eleberriak eta eleberri grafikoak biltzen ditu, eta interes lesbikoko gaiei buruzko ez-fikzioa da, oro har. Kategoria honetan kokatzen diren fikziozko lanak mota guztietakoak izan daitezke, hala nola fikzio historikoa, zientzia fikzioa, fantasia, horrorea eta erromantzea, eta publiko gazte, nerabe edo helduarentzat egiten dira.

Literatura lesbikoaren perimetro zehatza zein den eztabaidagai bada ere, autoreen identitatearen, kontakizunen harreraren edo jorratutako gaien arabera, bi konstante daude: gizonek eta gizonentzat idatzitako irudikapen lesbiko fetitxistatzaileak baztertzea, eta idazkietan identitate lesbikoaren eraikuntza erdigunean jartzea.

Literatura lesbikoaren bilakaera lesbianismoaren onarpenaren bilakaeraren araberakoa izan da, oro har: XX. mendearen hasieran ezkutukoa, konfidentziala eta zentsuratua bazen ere, jorratutako gaiek LGBT mugimenduaren eta, oro har, feminismoaren eta, bereziki, lesbianismoaren une handien bilakaeraren araberako bilakaera izan dute. Bereziki, lesbianismoaren gaia, damnazio gisa, non kontakizuna heroien heriotzarekin amaitzen den, ezabatu egiten dira tokia uzteko istorio zoriontsuei (erromantzeak, haur eta heldu gazteentzako literatura), ingurune lesbikoaren politizazioarekin lotura sendoa mantenduz.

Literatuta lesbikoaren esparrua eztabaidagaia da: emakume idazleen identitatea, jorratutako gaiak, eta publikoa, objektiboa nahiz erreala, dira haren inguruak definitzeko erabilitako hiru irizpideak.

Écrire à l'encre violette - Littératures lesbiennes en France de 1900 à nos jours (Tinta morez idaztea - Lesbianen literaturak 1900etik gaur egunera arte Frantzian) lana egiten aritu diren ikertzaileek 2022an ziotenez, literatura lesbikoa ez dute emakume idazle lesbianek soilik idazten, badira beste emakume batzuk ere, modu irekian bisexualak eta pansexualak direnak, presio sozial lesbofoboarengatik sexu-joera zehaztu gabe ezkontza heterosexualera jotzen dutenak. Aitzitik, ikerlari horientzat ez da pertinentea literatura lesbikoan sartzea, emakume idazle lesbianak izanagatik, haien lanetan ez dihardutenak emakumeen arteko harremanez, hala nola Marguerite Yourcenar.

Literatuta lesbikoaren beste ikuskera batzuk gehiago zentratzen dira landutako gai literarioetan emakume idazleen identitatean baino. Hala, La Pensée straight lanean (1992), Monique Wittig idazle eta margolari lesbianak Marcel Prousten À la recherche du temps perdu eta Djuna Barnesen Le Bois de la nuit literatura lesbikoaren parte ditu, bi lan horiek lesbiana eta emakumea baitarabiltzate unibertsaltasunerako abiapuntu gisa. name=":0"> Segarra, Marta. (2019-12). «Pour une généalogie de la littérature lesbienne française» Feminismo/s (34)  doi:10.14198/fem.2019.34.04. ISSN 1696-8166..</ref> Marilyn R.Farwell literatura irakasleak Heterosexual Plots & Lesbian Narrative lanean (1996) proposatzen du literatura lesbikoa definitzea narrazio heterosexualaren hiru zutabeetako bat bera ere errespetatzen ez duten kontakizunen multzo gisa, hau da, maitasun harreman heterosexualak, emakumeen pasibotasunaren aurka dauden gizonen jarduera eta emakumeen bakartzearen aurka dauden harreman sare maskulinoen presentzia.^[1] Beste ikerlari batzuek, hala nola Terry Castlek, Elizabeth Meesek edo Susan Lancek, jorratutako ikuspuntuan oinarritutako literatura lesbikoaren definizio bat proposatzen dute.

Alderantziz, lanen edukia irizpide erabakigarria izan daiteke, halaber, obrak literatura lesbikotik baztertzeko. 2019an, Marta Segarra genero eta literatura frankofonoko ikerlariak baztertu egin zituen lesbianismoa inmoral eta kriminal gisa aurkezten duten istorioak, baina À la recherche du temps perdu lanak eztabaida eragin zuen: Écrire à l'encre violette-eko emakume ikertzaileentzat, ez baita literatura lesbikoa; izan ere, haientzat, lesbianismoa aitzakia baizik ez baita errealitatean homosexualitate maskulinoaz jarduteko.^{[u 1]} Aldiz, Laure Murat historialari eta idazlearen edo Wittigen iritziz, subjektu lesbikoa sarrera puntu gisa planteatu behar da gero unibertsalizatzeko, ikerketak subjektu lesbikoaren eraikuntza formal eta autonomo bat planteatzeko.

Literatura lesbikoaren definizioaren konstante bat da baztertzea ikusle gizonezkoentzat idatzitako harreman lesbikoak fetitxizatzen dituzten fikzio voyeuristak; hala ere, ez dago itxita begirada maskulinoarekiko mendetasunaren eta lesbianek lesbianentzat egindako sexualitate lesbikoaren adierazpen denaren arteko muga.^{[u 1]} Publikoaren irizpideak, izan zorrotza edo izan obra benetan bereganatzen duena, ahalbidetzen du literatura lesbikoan sartzea pertsona heterosexualek idatzitako nobelak eta a priori gai lesbikorik ez duten nobelak, Anne Paulyren Avant que j'oublie eta Mathilde Forgeten À la demande d'un tiers, kasu.

Marta Segarrak hiru irizpide horien sintesi bat proposatzen du literatura lesbikoaren definizio gisa: “Obren corpus bat da, orokorrean emakumeek idatziak, baina baita gizonek ere batzuetan, eta emakumeen arteko harreman afektibo eta homoerotikoetan jartzen dute arreta, bai edukian, bai forman”.^{[u 1]} Irizpide anitzeko ikuspegia erabiltzen dute, halaber, Écrire à l'encre violette-eko ikertzaileek.

Azkenik, Laure Muratek proposatzen du definiziorik murriztaileena: “Identitate lesbikoaren eraikuntza historikoki baimendu, landu eta egituratu izana komunean duten” lanak dira. Definizio horrek aukera ematen dio, batetik, eztabaidagai diren idatziak bertatik ateratzeko eta literatura lesbikoan sartzeari dagokionez adostasuna eragiten duten kontakizunetan zentratzeko eta, bestetik, kategoria horren dimentsio politikoa azpimarratzeko.

Literatura lesbikoaren funtsezko lana Lesbosko Saforen poesia da, K.A. VII. mendekoa. Lirismoa izeneko poesia musikalaren forma berri bat sortu zuen.^[3] Antzinako hainbat idatzitan oinarrituta, emakume zein gizon historialariek ondoriztatu izan dute emakume gazteen talde bat Saforen esku utzi zutela, kulturalki hezi edo eraiki zitzan.^{[u 2]} Saforen poesiaren arrasto gutxi geratzen dira, baina geratzen dena poesiaren gai kutunen lekukotza da, hala nola emakumeen eguneroko bizitza, haien harremanak eta erritualak. Emakumeen edertasuna du ardatz, eta neskatoenganako maitasuna aldarrikatzen du.^{[u 3]}

XIII. mendean, Beatritz de Romans trobairitzak abesti bat eskaini zion Andre Mariari: "Eman iezadazu, Andre Maria ederra, mesedez, izan nahi nukeen alaitasunik handiena: zugan jarri baitut nire bihotza eta nire desira, eta zugatik daukadalako nire baitan dagoen alaitasun guztia". Pèire Becek bi emakumeren arteko sinpatiaren adierazpena ikusi bazuen hor, Marie-Jo Bonnetek ageriko maitasunaren interpretazioa aurkitu zuen.^[4]

Bonnetek trinagulazioaren gaia identifikatu zuen literatura safikoan, trobadore gisa: emakume bikoteari gizon-oztopo figura gehitzen zaio, izan etorkizuneko senarra edo autoritate-gizona (eliza edo legea).^[5]

XVII. mendean, mugimendu kultistak idazki galaiak eta adiskidetasun-korrespondentziak ekarri zituen, sarritan dimentsio safikoa zutenak, lengoian bederen.

Mugimenduko horretako figura nagusietako bat, Madame de Lauvergne (1620-1670) frantziar poeta, Lénodaride deitua, ezagun egin zen «Sonnet à Mademoiselle Godefroy» sonetoarengatik, Komedia frantseseko Marie Anne du Rieu aktoreari egindako maitasun-aitorpen bat: «Zu ez bazina erabat nire bihotzaren jabe...».

XVII. mendearen amaieran, Henriette-Julie de Murat frantziar anfitrioi lesbiana eta libertino gisa ezagutua zen (Madame de Nantiat eta Marguerite Le Fèvre de Caumartin, Argensongo markesarekin, besteak beste), Parisen bizi zen, senarrarengandik urrun. Berak asmatutako eta bertako folkloretik ateratako maitagarrien ipuinak idazten zituen. Bere testu sofistikatuek garaiko nobela sentimental handien erara bildutako kontakizunak eskaintzen dituzte. Batez ere, 1697ko Contes de fées bildumarengatik da ezaguna, 'Le Parfait Amour', 'Anguillette' eta 'Jeune et Belle' ipuinak biltzen dituena.

XVIII. mendean zehar, Aagje Deken (1741-1804) poeta holandarrak poesia idatzi zuen, bere maitale Maria Boschekin (?-1773) batera, eta Stichtelijke gedichten bilduma argitaratu zuen, 1775ean, Maria hil eta bi urtera. Betje Wolffekin (1738-1804) gutun-truke luzeak izan ondoren, elkarrekin bizitzen jarri ziren, eta Brieven gutunak argitaratu zituzten, Beverwijkeko leinu-etxean. Gero, eleberri arrakastatsuak ere idatzi zituzten, hala nola Sara Burgerliart 1782an eta Histoire de monsieur Willem Leevend 1784 eta 1785 artean, Trévouxen eta Hagan, Frantzian.

XVIII. mendearen amaieran, Comédie-Françaisen sozietarioa zen Françoise Raucourt (1756-1815) eder eta talentudunaren antzezpenek markatu zuten literatura. Nobleziako gizonek mantentzen zuten Raucourt, eta modu irekian lesbiana zen. 1779an, L'Épître à une jolie lesbienne epistolaren hartzailea izan zen, Mathieu-François Pidansat de Mairoberten Mémoires secrets pour servir à l'histoire de la République des Lettres en France depuis 1762 jusqu'à nos jours lanean. Raucourtek antzerkirako idatzi zuen Henriette drama, hiru ekitalditan, 1782an.

XIX. mendearen hasieran, Wu Tsao poeta txinatarra ospetsu egin zen maitasun lesbikoei buruzko poemengatik. Bere abestiak, Kenneth Rexroth poetaren arabera, “Txina osoan kantatzen” ziren.^{[o 1]}

Nahiz eta XIX. mendean genero lesbikoa ez zen aparteko genero bat eratzeko bezainbat garatu Ingalaterran, emakume idazle eta saiakeragile lesbianek, hala nola Vernon Leek -naturaz gaindiko fikzioko idazlea-, batzuetan lesbianak aipatzen zituzten beren testuetan, edo, Vernon Leeren maitale Amy Levyk bezala, emakumeentzako maitasun poemak idazten zituzten.^[6] Beste batzuek ezkutuan idazten zuten. 1806an hasita, Anne Lister lurjabe eta alpinista ingelesak hogeita hamalau urtez jardun zuen bere egunkari intimoak osorik idazten, bere harreman lesbikoen eta sedukzio ekintzen xehetasunak barne, hizkuntza kodetuan idatzitako atal lesbikoekin. Eguneroko horiek 1980ko hamarkada arte ez zituzten argitaratu.^{[p 1]}

XXI. mendean, Susan Koppelman idazle eta erredaktore buruak Two Friends and Other Nineteenth Century American lesbian Stories izeneko antologia bat osatu zuen, non Constance Fenimore Woolson, Octave Thanet, Mary Eleanor Wilkins Freeman, Kate Chopin eta Sarah Orne Jewetten istorioak bildu zituen. Lesbianen gaien irudikapenari dagokionez, esplizitutik inplizitura doazen istorio horiei buruz, hauxe dio Koppelmanek: "Emakumeak maite dituzten emakumeei buruzko istorio gisa ikusten ditut istorio horiek, erabilitako bitarteko erromantikoen aniztasunari begiratuta; ez genuke inolako zailtasunik izango hori egiteko baldin eta elkar maite duten gizonez eta emakumeez ari bagina".

1970eko hamarkadaz geroztik literatura lesbikoan egindako ikerketek XIX. mendearen testuinguruan lesbikotzat etiketatu ez ziren harreman lesbikoak identifikatu zituzten, intimitatearen eta sexualitatearen ikuskera ezberdinak tarteko. Adibidez, Christina Rossettiren Goblin market 1862ko poema kontakizun lesbiko gisa irakurri zuten, nahiz eta berau ahizpatasunezko maitasun kontakizun gisa agertu. Ikerketak Wilkie Collinsen The Woman in White eleberriko (1859) Marian Halcombe bezalako pertsonaien potentzial lesbikoa ere identifikatu zuen. Marian maskulinotzat eta erakargarritasun gutxikotzat deskribatua zen, eta eleberriaren gaian erakutsitako motibazio nagusia Laura Fairlie bere ahizpa ertainarenganako maitasuna zen.

Gainera, ikertzaileak queer ikuspegitik irakurri izan dituzte Charlotte Brontëren eleberriak, batez ere Shirley eta Villette, non emakumezko pertsonaia nagusiek harreman estuak -nahiz eta obsesiboak- dituzten besteekin. Brontë bera Ellen Nussey lagunarekin maiteminduta egon zitekeela ere espekulatu izan dute batzuek; Vita Sackville-Westen iritziz, bi emakumeen arteko gutunak "maitasun-gutunak dira, maitasun purua eta sinplea".^{[p 2]}

Unibertsitate-ikasleek ere amodio lesbikoen aztarnak bilatu izan dituzte Emily Dickinson poetarengan, bere koinatu Susan Gilbertekin izandako harremanean, eta aukera horrek Dickinsonen maitasun-poema askoren irakurketa queera egitera bultzatzen du.^[7]

Michael Field izengoitia erabili zuten Katherine Bradley eta Edith Cooper emakume britainiarrek, elkarrekin poesia eta poema dramatikoak idazteko. Katherine Edithen izeba zen, eta elkarrekin bizi izan ziren, maitale gisa, 1870etik zendu ziren arte, bata 1913an eta bestea 1914an. Beren poesiak bien maitasuna zuen maiz idazgai, eta Whym Chow beren txakurrarentzat poema liburu bat ere idatzi zuten.

XX. mendearen hasieran, Parisen, komunitate lesbiko bat sortu zen, gero eta ikusgarriagoa bilakatu zena. Nathalie Barney eta Gertrude Stein bezalako lesbianek antolatutako literatur-saloietan biltzen ziren, besteak beste. Komunitate hark frantsesez eta ingelesez ekoizten zituen lanak: Djuna Barnesen Le Bois de la nuit, Liane de Pougyren Idylle Sapphique, Renée Vivienen poemak, Barneyren epigramak, Steinen olerkiak eta obrak. Laure Muratek ohartarazi zuenez, nahiz eta argitalpen horiek XIX. mendean ezarritako kodeak erabiltzen zituzten (erromantze lesbikoak emakume heroien heriotzarekin amaitzen dira, lesbianismoa kondenatzat hartuta), haustura ontologikoa markatzen zuten, lesbianismoa ez baitzuten jadanik gizonek idazten, lesbianek eurek baizik.

Filiazio horrek ez zuen diskurtsoaren erradikaltasuna eragotzi: Barneyren idatziak, Vivien maitalearenak bezala, heterosexualitateari egindako kritika bortitzek markatu zituzten.

Radclyffe Hallek ere denbora igarotzen zuen Parisen, Barneyren saloian. Badirudi Barney bera erabili zuela eredu gisa Le Puits de Solitude eleberriko pertsonaia bat eraikitzeko.

XX. mende hasierako idazle garrantzitsua zen Nobuko Yoshiya idazle japoniarra; emakume gazteen arteko maitasun istorio bizi bati buruzko istorioak idatzi zituen. Hala ere, bere idazkiak libreki zabal zitezkeen, deskribatutako erlazio bat bera ere ez baitzen egiaz gertatzen.^{[u 4]}

1923an, Elsa Gidlowk (Ingalaterran jaioa) argi eta garbi lesbikoa zen lehen poesia liburua argitaratu zuen Estatu Batuetan, On a Grey Thread izenekoa.^[8][9] 1926an, New Yorken, Eva Kotcheverrek (Polonian jaioa), Greenwich Villageko Eve's Hangout kafe lesbikoaren jabeak, Lesbian Love bilduma idatzi zuen. Liburu hura idaztegatik espetxeratu egin zuten, eta, ondotik, kanporatu.^[10]

Radclyffe Hallen The Well of Loneliness eleberria (1928) da tematika lesbikoa aitortu zaion ingelesezko lehen eleberria, eta Britainia Handian hainbat hamarkadatan debekatuta egon zen. Estatu Batuetan, eleberri horrek lortu zuen zentsura legala saihestea New Yorken eta Estatu Batuetako Nazioarteko Merkataritza Auzitegian.^[11][12]

Virginia Woolfek 1928an argitaratu zuen Orlando eleberria, genero-arauak hausten zituen poeta baten istorioa kontatzen duena. Bere maitale Vita Sackville-Westengan inspiratzen da eleberri hau, eta 70eko hamarkadan testu subertsibo lesbiko gisa berrikusi zen.^[13]

1930eko, 1940ko eta 1950eko hamarkadaren hasierako AEBetako literatura gehienak bizitza lesbikoa tragedia gisa aurkezten zuen, pertsonaia nagusiaren suizidioarekin edo heterosexualitatera bihurtuta amaitzen zena. Asmo tragiko horiek eskatzen zituzten agintariek, testua lizun ez deklaratzeko.^[14] Hala, The Stone Wall, 1930ean Marie Casal ezizenarekin argitaratutako zoritxarreko amaiera duen autobiografia lesbikoa da lehen autobiografia lesbikoetako bat.

1939tik aurrera, Frances V. Rummel Stephens Collegeko hezitzailea eta frantseseko irakasleak Diana: A Strange Autobiography argitaratu zuen, ongi amaitzen den lehen autobiografia esplizituki lesbikoa, non bi emakumek elkarrekin zoriontsu amaitzen duten. Autobiografia horrekin, ohar hau argitaratu zen: "Emakume editoreek berariaz nahi dute ulertzea egiazko istorio bat dela, irakurketa publiko baten esparruan bere generoko lehena". Literatur kritikariek “fikzio” gisa deskribatu zuten autobiografia hori. Jane Bowlesen eleberri bakarrak, Two Serious Ladies, 1943an argitaratua, burgesiako emakume baten eta Panamako portu bateko prostituta baten arteko maitasun istorio bat kontatzen du.^[15][16]

Tereska Torrès erresistenteak, Charle de Gaulle Jeneralaren Frantziako Indar Askeetan Londresen kontratatu zuenak, bere oroitzapenak Women's Barracks-en argitaratu zituen (1950), Bigarren Mundu Gerrako emakume borrokalarien bizitzaren testigantza.^[17]

Espainia frankistaren garaian, Elena Fortun idazleak (1885-1952), haur-literaturan espezialista zenak, Celia gaztearen queer pertsonaiarekin, Oculto sendero eleberri autobiografikoa idatzi zuen, diktadura-garaian zentsuratua eta gaur berraurkitua.^[18][19] Eleberriak, besteak beste, Matilde Rasekin izan zuen harremana aipatzen du, eta Victorina Duranek sortutako Madrilgo zirkulu safikoaren antolaketa.^[20]

Marie-Magdeleine Carbet (1902-1996) idazle afro-martinikarrak bere bikotekidearekin olerkiak, istorioak eta abestiak idatzi zituen, komunean zuten Carbet izengoitiaren pean, eta horrek aske egin zituen gai sentiberak arakatu ahal izateko, normalean emakumeentzat debekatuak zeudenak, sexualitatea, kasu.

Fikzio lesbikoa asko idatzi zen mundu anglosaxoian, pulp fiction literatur-motako eleberriaren iritsierarekin. Pulp lesbikoa fikziozko genero bihurtu zen, 1950eko eta 1960ko hamarkadetan, nahiz eta mota horretako egile ugari gizonezko izengoiti bat edo emakumezko luma-izen bat erabiltzen zuten gizonak izan.^[21] Pulp lesbikoko emakume idazleetako bat -lesbiana gisa armairutik atera zena askoz geroago- Ann Bannon zen, Beebo Brinker eleberri-sortaren egilea.

Patricia Highsmithen The Price of Salt, 1952an idatzia, amaiera zoriontsua izan zuen lehen eleberri lesbikoa izan zen. Eleberri hartan, izan ere, emakume lesbianek ez zuten depresiorik izaten, ez zioten etorkizun bakarti bati aurre egiten, eta nobela ez zen suizidio batekin edo heterosexualitatera itzultzearekin amaitzen. Highsmithen editoreak (Harper & Brothers) haren eskuizkribua atzera bota zuen. Baina, gerora, ia milioi bat ale saldu ziren.^[22][23] 1990ean, Bloomsburyk berrargitaratu zuen eleberria, Patricia Highsmithen benetako izenaren pean, izenburu berri batekin: Carol.

Literatura lesbiko anglofonoaren garapen harekin batera, literatura frankofonoak homosexualitatearen eta, beraz, lesbianismoaren errepresio moralaren gogortzea jasan zuen, eta, ondorioz, aurreko urteetan baino argitalpen gutxiago izan zen: Françoise Mallet-Jorisek Rempart des béguines idatzi zuen, Nicole Louvierek Qui qu'en grogne eta Irène Monesik Althia.

Mugimendu feministak 1960ko hamarkadaren amaieran eta 1970eko hamarkadaren hasieran, eta feminismo lesbikoaren eta lesbianismo politikoaren agerpenarekin batera, literatura lesbikoa politizatuagoa agertu zen. Idazkera lesbikoak bi gai zituen ardatz: literatura lesbiko bat bazela frogatzea, ez funtsezko kategoria gisa, baizik eta ikuspuntu politiko gisa; eta emakumeen askapenerako tresna gisa pentsatutako idazkiak ekoiztea.

Bi izenek erabat hankaz gora jarri dute pentsamendu lesbikoa: Monique Wittigek eta Audre Lordek. 70eko hamarkadako haien diskurtsoen argitalpenetatik, hots, Wittigen The Straight Mind eta Lorden Sister Outsider atera ziren, pentsamendu lesbikoaren bi kontsigna garrantzitsuenak. Lehenarenetik hau: "Lesbianak ez dira emakumeak", Wittigena, lesbianek patriarkatuan duten posizio bakarra azpimarratzen duena, eta bereziki nola ihes egiten dioten heterosexualitateari, zeina baita emakumeen opresioaren ezaugarri nagusia; eta bigarrenarenetik, hau: "Maisuaren tresnnek ez dute noiz maisuaren etxea deseraikiko", Lordena, intersekzionalitatearen oinarriak ezarri zituena, patriarkatua eta arrazakeriaren arteko lotura erakutsiz, eta, oro har, klase-, genero-, sexualitate- eta adin-banaketaren artekoa, status quo-ari eusteko xedearekin, eta emakumeek, aska daitezen, duten elkartu beharra erakutsiz.^{[u 5][u 6]}

Erradikaltasun hori fikziozko lanetan topa daiteke: 1969an Les Guérillères eta 1973an The Lesbian Body argitaratu zituen Wittigek, eta mitologia lesbiko hutsaren oinarriak ezarri. Hainbat emakume frantsesek eta kanadarrek jarraitu zioten: Michèle Causse, Nicole Brossard, Jovette Marchessault eta Louky Bersiani. The Lesbian Body berritzailea da, “lesbiana” hitza lehen aldiz erabiltzen baitu izenburu frankofono batean eta erregistro literario entzutetsu batean, ez azpiliteratura erotikoaren erregistroan. Lordek Coal lanarekin poesia egin zuen, eta Zami: A New Spelling of My Name lanarekin, aldiz, autobiografia. AEBetako literatura lesbiko beltzaz gain, haren filiazioak beste lesbiana beltz batzuk ere barne hartu zituen, hala nola Jewelle Gomez, Paula Gunn Allen, Cherrie Moraga eta Gloria Anzaldua.

Era berean, Joanna Russen 1975eko The Female Man eleberriak lesbianak soilik bizi diren unibertso alternatibo bat deskribatzen du.

1966an, Violette Leducek Thérèse et Isabelle eleberri lesbikoa argitaratu zuen.

1965ean, May Sartonen Mrs. Stevens Hears the Mermaids Singing eleberria argitaratu zutenean, eleberrigilea beldur izan zen lesbianismoari buruz modu irekian idazteak ez ote zion balioa kenduko bere lanari. Hau azaldu zuen: “Homosexualitatearen beldurra hain da handia, non ausardia behar izan baitut Mrs. Stevens Hears the Mermaids Singing idazteko, sexuaren maniakoa, mozkortia, botikazalea, edo, era batera edo bestera, higuingarria ez den emakume homosexual bati buruzko eleberria idazteko, errukigarria, nazkagarria, sentimendurik gabea ez den emakume homosexual bati buruzko erretratua egiteko".

Maureen Duffy da bere burua lesbiana gisa aurkeztu zuen lehen eleberrigile garaikidea; 1966ko Microcosm liburuan, taberna lesbikoen azpikultura aztertu zuen.^{[p 3]}

Garai hartako eleberri autobiografikoan aitzindaria izan zen Rita Mae Brownen Molly Melo (1973) eleberri pikareskoa; bestseller bihurtu zen.

1970eko hamarkadan ere izan ziren edizio feministen eta LGBTen argitaletxeak, Naiad Press kasu, eta lesbianen lanak argitaratu zituzten Sinister Wisdom eta Conditions literatur aldizkariak, besteak beste. Adrienne Rich eta Judy Grahn ziren garai hartako poeta eta intentzionista garrantzitsuak. Alma Routsongen Patience and Sarah lanak (1971n Isabel Miller luma-izenarekin argitaratua) XIX. mendeko bi emakumeren arteko maitasun-istorio bat aztertzen du, Bostongo ezkontza batean.^[24]

1970eko hamarkadan literatura esplizituki gay eta lesbikoa sortu ondoren, hurrengo hamarkadetan, genero horretako lanen ekoizpena handitu egin zen. Gizon gayen eleberriak herrikoiagoak ziren bitartean, eta sarritan argitaletxe nagusien bestseller-en zerrendaren erdian kokatzen diren bitartean, literatura lesbikoak, zeina argitaletxe txikien menpe zegoen, audientzia mugatua baina errespetagarria garatu zuen. 80ko hamarkadan, generoaren aldeko feminismoaren etorrerarekin batera, literatur aldizkari lesbiko batzuk lan esplizituki erotikoetan espezializatzen hasi ziren, hala nola On our Backs, 70eko hamarkadako Off our backs aldizkari feministaren erreferentzia satirikoa. 1988an, Lambda Literary saria sortu zen hainbat kategoria lesbikorekin, eta horrek LGBT literaturaren ikusgarritasuna areagotzen lagundu zuen.^[25]

1980tik 1990era, literatura lesbikoa hainbat generotan dibertsifikatu zen: fantasia, misterioa, zientzia fikzioa, erromantzea, eleberri grafikoak eta heldu gazteentzako literatura.

Asian, Singapurren Eleanor Wong antzerkigileak eta Qiu Miaojin idazle taiwandarrak harreman lesbikoei buruz idatzi zuten, Bai Lin eta Chen Ran idazle txinatarrek bezala.^[26] Aska Mochizukiren Spinning Tropics, Yasunari Kawabataren Edertasuna eta tristura, Junichiro Tanizakiren Harea mugikorrak (卍 Manji) eta Natsuo Kirinoren Mundu erreala dira Japoniako maitasun lesbikoa aztertzen duten eleberriak.^[27]

Bien bitartean, harreman edo pertsonaia lesbikoak barne hartzen dituzten ingeles hizkuntzako eleberriek sari nazionalak irabazten jarraitu zuten, eta kritikaren txaloak eragin zituzten, hala nola Alice Malsenior Walkerren Purpura kolorea (1982), Dorothy Allisonen Bastard out of Carolina (1992), Michael Cunninghamen The Hours (1998), Sarah Watersen Fingersmith (2002) eta Carolyn Parkhursten Lost and found (2006).^[28]

XXI. mendean, literatura lesbikoa eskubide osoko genero gisa azaleratzen da mintzaira arabiera duten herrialdeetan, eta Elham Mansourren Ana Hiya Anti (Ni zu naiz) gisako eleberrriak, esaterako, bestseller bihurtzen dira.^[29][30][31] Mende honetan, halaber, arreta handiagoa eskaini zaie Afrikako literaturari eta emakume idazleei, hala nola Frieda Ekotto kamerundar eleberrigileari eta Ama Ata Aidoo ghanar idazleari.^[32][33][34]

Mexikon ere sumatu zen XX. mende amaierako feminismoaren eragina, baita LGBT lanen onarpen handiagoa ere, Nancy Cardenas, Magaly Alabau, Mercedes Roffe eta beste poeta lesbikoen sarrerarekin. Argentinan eta Uruguain, Alejandra Pizarnik eta Cristina Peri Rossik erotismo lesbikoa eta gai artistiko eta soziopolitikoak uztartzen dituzte euren lanetan ^[35]

2006an kaleratutako Babyji lanarekin, Abha Dawesar emakume indiar eleberrigileak Stonewall sari bat eta Lambda literary sari bat jaso zituen.

• Txus Garcia (1974-), poeta katalana.^[36]
• Renée Vivien, frantses esapideko poeta britainiarra

Literatura lesbikoan oro har gertatzen den bezala, komiki lesbikoaren kategoriak emakume queer-ek emakume queer-ei buruz idazten dituzten istorio grafikoak biltzen ditu, baina baita publiko lesbikoak emakume queer-ei buruz idazten dituen istorioak ere, hala nola Jaime Hernandezen Locas.

Trina Robbinsen Sandy's Coming Out da lehen komiki lesbikoetako bat, 70eko hamarkadan Wimmen's Comixen argitaratua. 1973an, Wimmen's Comixen ondoren, Mary Wingsek Come Out Comix argitaratu zuen autoedizioan, eta bere coming in eta coming out prozesuak kontatzen ditu, estilo koloretsu eta teknikoki sinplean, luzaz punk, anarkofeminismoa, riot grrl eta, oro har, queer comics mugimenduetan eragin zuena. 1980an, Howard Crusek Gay Comix sortu zuen, LGBT artistek parte hartzen zuten komiki saila, besteak beste, Mary Wingsek eta Roberta Gregoryk. Argitalpen horiek underground izaten jarraitzen dute, Comics Code Authority erakundeari esker. Komikiak arautzen ditu erakunde horrek Estatu Batuetan, eta, 1989ra arte, debekatu egin zuen pertsonaia gay eta lesbianak esplizituki errepresentatzea.

Gay Comixek eragin handia izan dute Alison Bechdelengan: 1983tik 2008ra idatzi zuen Dykes to Watch Out For, komiki lesbikoen monumentu nagusia; queer talde baten bizitza kontatzen du, AEBetako hiri ertain batean; XXI. mendearen hasierako AEBetako bizitza lesbikoaren testigantza garrantzitsua da. Komiki hori nazioartera zabalduta, lesbianen komunitatearen batasun-objektu bihurtu zen, Estatu Batuetatik harago.

1990eko hamarkadan, kontrakulturako komiki lesbikoek agertzen jarraitu zuten; Diane DiMassak Hothead Paisan argitaratu zuen, superheroien generoaren bertsio berria, zeinaren emakumezko heroia terrorista hiltzaile lesbiana bat den.

Alison Bechdelek 2006an Fun Home argitaratzeak inflexio puntu bat markatu zuen komiki eta nobela grafiko lesbikoan. Bechdelen indarra da erakustea bere bizitzan lesbianismoa zentrala dela, berak munduari begiratzeko eta munduak bera pertzibitzeko modua dela. XXI. mendearen hasieran, komiki lesbikoen ospea areagotu egin da, nahiz eta oraindik gizonak diren nagusi komunikabideetan.

Bechdelez gain, Jennifer Camper, Nicole J.Georges, Sarah Leavitt, Diane DiMassa, Erika Moen, Ariel Schrag eta Mariko Tamaki dira komiki lesbikoen egile estatubatuar nagusiak. Ameriketako Estatu Batuetatik kanpo, Ilana Zeffren eta Katrin Kremmler alemaniar kartoonistak dira nazioarteko errekonozimendua duten egileak. Kremmler da, besteak beste, Dykes on Dykes-en egilea, inprimatua izan aurretik online interaktiboa izateko argitaratutako komiki lesbiko bat.

Hillary Chute literatur kritikariaren arabera, eleberri grafikoak ahalbidetzen duen konplexutasun bisualak posible egiten du adierazpen esanezina, ikusezina eta entzunezina, lesbianismoaren adierazpenarekin lotura estua duten gaiak.

Yuri (girls' love ere deitua) da Japoniako kultura herrikoian emakumeen arteko harreman intimoak ardatz dituen fikziozko lan mota bat, izan harreman emozionalak, sentimentalak edota sexualak. Yuri esu-ren oinordeko bezala hartua da. Esu XX. mende hasierako Japoniako genero literario femeninoa da, eta puntu komun asko partekatzen dituzte. Yuri, bere horretan, 1970eko hamarkadaren hasieran manga shōjoetan agertu zen, eta, gero, hamarkadetan zehar, manga demografia guztietara zabaldu zen, eta, ondoren, manga bezalako beste medio batzuetara.

Historikoki eta gaika manga shōjoari lotuta, yuri 1970eko hamarkadaren hasieran agertu zenetik mangak zituen jomuga demografiko guztietara zabaldu zen. Landutako gaietan, joera orokor batzuk daude:^[37]

Shōjoek mundu fantasiosoak edo irrealak aukeratzen dituzte, sentimendu indartsuak dituztenak, "obsesio gaiztoa" eta "neska printze xarmangarriaren" idealizazioa eragin dezaketenak. Eta josei-ek, berriz, errealistagoak izan nahi dute sexu bereko bikote femeninoen arazoak jorratzean. Shōnen eta seinen, berriz, yuri erabiltzen dute “neskato inuzentearen” eta “predatzaile lesbianaren” bi figuren arteko eleberri arinak eszenaratzeko. Hala ere, yuriari soilik eskainitako aurre-argitalpen aldizkari gehienek ez diote inolako demografiari jarraitzen. Horrela, aurki daiteke bi nerabeen arteko maitasun inuzenteari buruzko manga bat, eta haren jarraipena den esplizituki sexuala den manga bat.^[37]

Bere alter ego yaoi ez bezala, non gizonen arteko sexu harremanaren irudikapen grafiko eta esplizituak arruntak diren, askoz bakanagoak dira yuri munduan. Lan horietako gehienak ez dira joaten musuak edo bularretako laztana baino urrunago, “emakumeen arteko lotura espirituala” azpimarratuz.^[38]

Rica Takashima autorearen ustez, yurien mendebaldeko zaleak ez dira berberak, eta ez dute zale japoniarren gauza bera bilatzen, arrazoi kulturalak direla eta.^[39] Haren arabera, mendebaldarrek yurian “elkar musukatzen duten neska politak” aurkitzea espero dute, eta japoniarrek, aldiz, nahiago dute “lerro artean irakurri eta arrasto sotilak bilatu, zeinekin iruditeria handiak egingo dituzten irudimenaren laguntzaz”. Horrek azaltzen du obren tratamenduan nolabaiteko ezberdintasuna; adibidez, mendebaldean, Sailor Moon yuri elementu batzuk dituen neska magical girl bat da, eta, Japonian, yuri aldizkariek “generoaren monumentutzat” hartzen dute.^[40] Izan ere, sailor ezberdinen arteko harremanak aski anbiguoak dira, irudimenari bere lana egiten uzteko eta irudimenezko bikote asko sortzeko. Verena Maser Japoniako adituak dio Sailor Moon yuri bihurtu zela, nahiz eta ez zen zentzu horretan sortu; normalean, zaleak dira, editoreak baino gehiago, lan bat yuri bihurtzen dutenak.^[37]

Puntu honetan, Verena Maser-ek fikzio yurien eta lesbikoen arteko ezberdintasun nagusi bat ikusten du: fikzio lesbikoak, normalean, lesbiana edo bisexual diren heinean, protagonisten autoidentifikazio eta baieztapen-prozesuan interesatzen dira, eta yuria, aldiz, funtsean, isildutakoetan eta subjektibitatean oinarritzen da.^[41]

Iruditeriaren literaturek, errealitatearekiko duten urruntasunagatik, ihes egiten diete mugei, konbentzioei, eta ondasunen narrazioaren sorkuntza ahalbidetzen dute.

Literatura horiek emakumeen arteko harremanak integratzen dituzte sorreratik; XIX. mendeko, jarraitutako eredua bikote munstro seduzitzaile/errugabe biktimari dagokio, bereziki banpiro/gizatiarrari, Samuel Taylor Coleridgeren Christabel edo Joseph Sheridan Le Fanuren Carmilla bezala. Lesbianismoa aitzakia da genero horretan, aitzakia ezinbestean munstro diren emakumeen boterearen aurrean estuasun maskulinoak adierazteko, aitzakia feminitate gozo eta otzana arbuiatzeko, baina autore lesbianek istorio horiek iraultzea lortzen dute: horrela, Lizzie Crowdaggerrek Une autobiographie transsexuelle (avec des vampires) lanean, bere pertsonaia lesbianak eta transak hiltzeari uko egiten dio, eta bizitza gainaturak eta kolektibo gisa, lesbianismoaren metafora bezala erabiltzen du banpirismoa, bizitza normala eta heterosexualaren aurkara.^[42]

1970eko hamarkadan, iruditeriaren literaturak, a fortiori lesbikoa, AEBetako argitalpenen lehia jasan zuen Frantzian, argitaletxeek nahiago baitzuten itzulpenen aldeko apustua egin, bereziki Joanna Russ eta Elizabeth A. Lynn, Frantziako emakumeen alde apostu egin ordez; Monique Wittig edo Cathy Bernheim dira salbuespenak.

1990eko hamarkadatik aurrera, eta 2010eko hamarkadatik aurrera areago, LGBTI iruditeria tematikoaren lanen ekoizpena eta ikusgarritasuna garatzen da, bereziki lesbianena, edizio espezializatuetako etxeen elkarlanari esker, hala nola Léa Silholek sortutako L’Oxymore, LGBTI konbentzio espezifikoak edo Interneteko plataformak. Bilakaera hori, aldi berean, kontakizunean lesbianismoa banalizatzeari dagokio, batetik, non heroiak harreman lesbikoan dauden, obraren asmoa eta bilbea beste nonbait egonda, baina, bestetik, baita historia mantentzeari ere, iraultza feminista baten urgentziazko beharrizana eszenaratzen duena, zeinean lesbianak abangoardia izango liratekeen, Wendy Delormeren Viendra le temps du feu obran erakusten den bezala.

Irudimenezko literaturetan zientzia fikzioaren eta fantasiaren arteko aurkakotasunik izan da, literatura lesbiko frankofonoan alde batetik Michèle Caussek eta bestetik Monique Wittigek hezurmamitua, non zientzia fikzioa etorkizunera begira dagoen eta fantasiak, aldiz, historia lesbiko baten falta betetzen duen mito naturalista berriak sortuz. Literatura-ikerlari Manon Berthierrek maila-diferentzia bat ikusten du, non opresio patriarkala eta lesbofoboa desnaturalizatea bilatzen den, kasu guztietan.

1956an, Flammarion jeunesse argitaletxeak Poulerousse argitaratu zuen, zeinetan usapal batek Poulerousse oiloa salbatzen duen, harekin bizitzen hasi aurretik.

1977koa da Frantzian, Italian eta Espainian gazteentzako album batean agertzen den neskato lesbianaren lehen pertsonaia: Adela Turinen Camélia et Capucine lanean, non Camelia printzesak iskin egiten dion gurasoek inposatzen dioten Capucinekiko ezkontzari, gizartetik at bizitzera joateko. 2022an atera zen Anne-Fleur Multon eta Celia Housseten Ederra eta Piztia, non Ederra Piztia hiltzera abiatzen den, ohartu baino lehen ezkontzatik ihes egin duten eta Piztiarekin maitemindu nahi duten neskatoak dituela liburutegian, eta, azkenean, "dama galant" gisa agertzen da.

Lesbianen pertsonaiak printzesak, maitagarriak eta emakume zaldunak dira, gehienbat. Sarah Ghelam ikerlariaren arabera, errepresentazio lesbiko miresgarria den horretara mugatzeak zaildu egiten duela emakume irakurle gazteak identifikatzea, zeinek zailtasun handiagoa izango baitute lesbianismoa haiei ere aplika dakiekeen aukera bezala har dezaten.

2024ko hasieran, Frantzian, 33 gazte-albumetan lesbianekin harremana duten pertsonaiak agertu ziren, horien artean heren bat guraso lesbianak dituzten familia moduan. Gisa horretako lehenengo familiak, 1999an lehenik, eta 2012an ondoren, animalia antropomorfo gisa agertu ziren, eta ama lesbianen adibide bat barne hartzen zuten hainbat familia-konfigurazio erakutsi zituzten. Lesbogurasotasuna animalia antropomorfoen bidez errepresentatzeko zailtasunetako bat zen animalia neutroek pertsonaia maskulinoak irudikatzeko balio dutela, eta emakumaek, berriz, feminitate-markatzaileen bidez egiten ziren, hala nola ile-matazak. Beraz, konbentzio horiek zaildu egiten zuten moda lesbikoaren aldakortasuna eta butch lesbianak irudikatzea.

Guraso lesbianak dituzten giza familia baten lehen errepresentazioa guztientzako ezkontzaren aldeko legea bozkatu ondoren etorri zen, zeina homofobiaren aurkako elkarte batek eskatu baitzuen, hots, ALHERT-ek (Homofobiaren aurka jardun eta borrokatu Guztion Errespeturako Hezkuntzaren bidez). Elkarte hori haurren homofobiaren aurka borrokatzeko tresna pedagogiko gisa sortu zen, eta lesbogurasotasuna "onartu beharreko" ezberdintasun gisa aurkeztu zuen, eta ez zerbait ezdeusa bezala.

Album ugari daude guraso lesbianak dituzten familiei buruzkoak; haietako lehenengoa, Jean a deux mamans, 2004an atera zen, eta bikote lesbikoan, otso antropomorfoetan, ordezkaritza heterozentratua du. 2021ean kaleratutako Mes deux mamans albumak galdera lesbofobiari erantzun behar dion lesbianen alaba bat irudikatzen du; Sarah Ghelam ohartzen da lesbofobia agertarazteak interes pedagogikoa izan badezake ere, lesbogurasoen familiak albumaren publikotik kanpo uztea ere eragin dezakeela.

Rosa Guyren Ruby (1976) lanean, pertsonaia nagusia jatorri karibearreko neska gazte bat da. Beste neska batekin duen harremana deskribatzen du eleberriak.

Sasoi hartan, baziren, halaber, pertsonaia lesbianak zituzten heldu gazteentzako eleberriak, hala nola Sandra Scoppettoneren Happy Endings Are All Alike (1978). Egilearen hitzetan: “Ia ez naute elkarrizketatu, eta, elkarrizketatu nautenean, ez da positiboa izan”. Aldiz, Scoppettonek mutil gayei buruz idatzitako eleberria hobeto hartu zuten.

1970eko hamarkadan argitaratutako liburuetan maiz jorratzen zen gaietako bat da homosexualitatea "fase bat" izango zen ideia, edo ez dagoela amaiera zoriontsurik lesbianentzat, eta, oro har, bizimodu zaila zeramatela.^[43]

School Library Journal-ek ekarria:

“1970eko hamarkadan, batez beste, LGBTIQ gaiari buruz argitaratutako liburu bat zegoen urte bakoitzeko. Liburu aitzindari horiek ondo idatzita egon arren eta kritika positiboak izan arren, pertsonaia gayak, kasurik onenean, bigarren mailakoak ziren, edo pertsonaia heterogeneo nagusiak erakarriak eta, kasurik okerrenean, indarkeriaren, irainen edo heriotzaren biktimak (auto-istripuak dira arau). Beren orientazio homosexuala kezkaz zalantzan jartzen zuten pertsonaia gazteek, sexu bereko pertsonenganako erakarpena, beren heldutasun sexualera, heldu heterosexualetara, eramaten zituen aldi baterako fase bat zela ondorioztatzen zuten beti".

Judy Blume 1970eko hamarkadan katalizatzaile gisa aipatzen da askotan, haur-literaturan tabutzat hartzen diren gai gehiago (homosexualitatea, adibidez) sartzeko lan egiten baitzuen.

Marion Zimmer Bradleyk luze garatu zituen genero harremanak 1962tik 1999ra argitaratutako Ténébreuse zientzia-fikzio-fantasia zikloan, non emakumeek beren independentzia konkistatu eta benetako nortasuna bilatu behar zuten, lesbiana, neutrala nahiz heterosexuala, amazonen komunitate askearen bidez, besteak beste.

Nancy Gardenen Annie on my mind (1982) lanak elkarrez maitemintzen diren bigarren hezkuntzako bi neskatoren istorioa kontatzen du. 2000ko hamarkadan argitaratzen jarraitu zen eleberria aurrerapauso bat izan da homosexualitatearen gaian, heldu gazteentzako literaturan. Argitaletxe handienetako batek edizio koadernatu batean argitaratu zuen. Liburuan, iraunkorra den eta esploratzea merezi duen zerbait bezala ikusten da homosexualitatea, eta ez kontzeptu "finko" bat bezala.

Kansasen, kultu-ministro batek Annie on my mind erretzeko labe publiko bat antolatu zuen, liburu hori eskola bateko liburutegi bati eman ondorioz sortutako eztabaida baten karietara.^[44]

Hamarkada hartan zehar, gora egin zuen lesbianismoari buruz heldu gazteentzat argitaratutako eleberrien kopuruak. Lark in the Morning (1991) eta Good Moon Rising lesbianen pertsonaiak biltzen dituzten bi eleberri argitaratu zituen Nancy Gardenek, eta kritika positiboak jaso zituen; liburuak ondo saldu ziren. 1994an, M. E. Kerr-ek Deliver Us From Evie argitaratu zuen, eta publikoak harrera ona egin zion: arreba lesbiana bat duen haur bati buruzkoa. Hamarkada hartan argitaratutako beste liburu batzuk: Stacey Donovanen Dive (1996), Nina Revoyrren The Necessary Hunger (1997), Jacqueline Woogerren The House You Pass On the Way (1997), Bett Williamsen Girl Walking Backwards (1998, hasieran heldu gazteentzat idatzi bazen ere, arrakasta izan zuen nerabeen artean), Ellen Wittlingerren Hard Love (1999) eta Paula Boocken Dare Truth or Promise (1999).

1990eko hamarkadak mugarri izan zen heldu gazteentzako eleberrietan, gai lesbikoa jorratzen duten eleberrietan, eta, 2000z geroztik, liburu horien olatu bat iritsi zen merkatura. Gai lesbikoekiko publikoaren jarrera positiboagoa zen, eta gai lesbikoak hobeto onartzen ziren.

2000n, School Library Journal-ek Annie on my mind sartu zuen XX. mendeko eragin handieneko 100 liburuen zerrendan.^[45]

Iraganean, liburu gehienek honela deskribatzen zituzten pertsona homosexualak: "Bizitza isolatua bizi dute, errealitatetik at, komunitate harrigarrikiro aktibo batean". Ondoren, liburuetan hain estigmatizatuak eta bananduak ez ziren pertsonaia gayak agertzen hasi ziren.

Emily M. Danforth-en The Miseducation of Cameron Post (2012) heldu gazteentzako eleberri herrikoiak kontatzen du konbertsio-terapia bat jarraitzera Montanako kanpaleku batera bidalitako 12 urteko neskato baten istorioa.^[46] 2016an, liburuaren egokitzapen zinematografikoa filmatzen hasi zen.

Emakumeen homosexualitateari buruzko liburu gutxiago daude gizonezkoen homosexualitateari buruzkoak baino. Lesbiana eta bisexualen inguruko liburuen eskuragarritasuna 1960ko hamarkadatik hona handitu den arren, oraindik ere zaila da zuriak bakarrik ez diren pertsonaiak dituzten liburuak aurkitzea.

Fanfikzioaren erdian, lesbianen arteko harremanak femlash izenez ezagutzen dira, hots, fan lesbianen komunitateak, kontsumitzen duten fikzio zinematografikoan eta telebistan dagoen errepresentazio falta eta errepresentazio txarrak zapuztuta daudenak. Hauek dira bikote ezagunenak: Xena / Gabrielle, Xena gerlaria; Buffy / Faith, Buffy the Vampire Slayer; Waverly Earp / Nicole Haught, Wynonna Earp; Callie/Arizona, Grey's Anatomy, eta Clark/Lexa, The 100. Aipatutakoak bezalako emakumezko pertsonaia indartsuei egiten die erreferentzia aukeraketak, baina baita lesbianak identifikatzen diren horiei ere.

XX. mendearen amaierara arte, literatura lesbikoa edizio esklusiboki lesbikoak ziren zenbait argitaletxetan ardaztuta zegoen, baita fandom-etan ere, zaleen online blogak.^[47] Milurtekoaren hasieratik, ordea, argitaletxe lesbiko asko hasi ziren barne hartzen gizon eta emakume transen lanak, ahots bisexualenak eta gayenak eta argitaletxe nagusiek jaso ez zituzten queer-lanak. Gainera, pertsonaia eta gai lesbianak dituzten nobelak hobeto onartzen ziren mainstream izeneko edizioan.

Plainfieldeko (Vermont) Daughters, Inc. da lesbianen eta feministen liburuak argitaratzen hasi zen lehen argitaletxe lesbikoa, zeinak argitaratu baitzuen Rita Mae Brownen Rubyfruit Jungle.^[48] Naiad Presse argitaletxeak jarraitu zion, eta Katherine V. Forrest-en Curious wine erromantze lesbikoa eta beste liburu asko argitaratu. Argitaletxea 2003an itxi zuten, 31 urteren ostean. Barbara Grier sortzailekideak Bella Books argitaletxe berriari helarazi zizkion bere liburuak eta haien kudeaketa. 2001ean sortu zen Bella Booksek Naïad Pressen katalogoa eskuratu zuen, Jane Ruleren lan gehienak eta Karin Kallmakerren lan guztiak barne. Haien katalogoan 300 erromantze lesbiko, polizia-eleberri lesbiko eta erotismo lesbiko daude. 

Lehen argitaletxeen artean, Spinsters Ink (hainbat alditan saldua, eta orain Bella Books-en integratua), Rising Tide Press, Crossing Press, Kitchen Table Press eta New Victoria zeuden. Kasu askotan, emakume autoreek zuzentzen zituzten argitaletxe horiek, eta beren liburuak argitaletxe horiek argitaratzen zituzten, hala nola Barbara Wilsonek Da Capo Press-en (gero Perseus Books Group-en parte izan zena) eta Joan Druryk Spinsters Ink-en.

Fikzio lesbikoen 2000ko hamarkadako prentsa etxe handienak Bella Books, Bold Strokes Books, and Regal Crest Enterprises dira. Bold Strokes Books 2005ean sortu zuten, eta polizia-eleberri gay eta lesbikoak eta maskulinoak, thrillerrak, zientzia fikzioa, abentura eleberriak eta LGBTIQ generoko beste hainbat liburu argitaratu izan ditu. Katalogoak 130 izenburu ditu. Regal Crest Enterprises 1999an sortu zuten, eta 150 lan baino gehiagoko katalogoa du; eleberri lesbikoak, poliziak, liburu erotikoak, zientzia fikzioa, fantasia eta sagak argitaratzen ditu. Alyson Books LGBTIQ egileetan espezializatu zen, eta hainbat titulu lesbiko ditu.

Argitaletxe txikienen artean daude Bedazzled Ink, Bywater Books, Intaglio Publications, Sapphire Books Publishing, Supposed Crime, Ylva Publishing eta Ylva de publishing. Argitaletxe femenino batzuek fikzio lesbikoak ere argitaratzen dituzte, Firebrand Books-ek and Virago Press-ek, esaterako.

Espezializatu gabeko editoreek, oro har, ez dute argitaratzen duten literaturaren izaera lesbikoa nabarmentzen: Paula Dumont idazle lesbianak Mireille Besten lanak aipatzen ditu adibide gisa, eta Gallimard editoreak ez du izaera lesbikoa nabarmentzen. Haren ustez, editoreek hautu hori egiten dute uste dutelako kontakizun batek lesbianismoaz hitz egiten duela adierazteak irakurle heterosexualak uxatuko lituzkeela, eta irakurletza lesbikoa ez dela ekonomikoki bideragarria den liburu bat berak bakarrik egitea ahalbidetzeko bezain aberatsa.

Literatura lesbikoan espezializatutako lehen aldizkari frankofonoa Vlasta da, kolektibo franko-quebectar batek 1983ko apirilean sortua.^{[p 4][u 7][u 8]}

Lettre à l'Amazone lanean, Natalie Clifford Barneyri eta Safori zuzendutako meditazio poetikoan, Marina Tsetaevak literatura lesbikoaren papera nabarmentzen du lesbianen artean dagoen “komunioa” agerian uzten duen espazio gisa.^[49]

Paula Dumonten arabera, literatura lesbikoa nekez zabaltzen da lesbianen komunitatean; izan ere, argitaletxeen hoztasunak zaildu egiten du argitaratzen duten literatura lesbikoa hala identifikatzea, hau da, literatura lesbiko gisa; Suzette Robichon, Violette and Co liburu-denda lesbikoaren jabeak, literatura lesbikoari eskainitako Gouinement Lundi programan, literatura lesbikoaren bilaketa altxorraren bilaketarekin parekatzen zuen.^[50]

Mélanie Bourdaa ikerlariak dioenez, fanfikziozko komunitate lesbikoak, non bakoitza idazlea eta irakurlea izan daitekeen, oso lotuak daude elkarri, fanfikzioaren praktika arruntari lotutako pertenentzia sentimendu indartsu batekin.

XXI. mendearen bigarren erdian, literatura lesbikoa zabaldu eta idazten ari da aldizkari lesbikoetan, hala nola Vlasta edo Lesbia magazine (frantsesez). XXI. mendean, lesbianek Internet erabiltzen dute, bereziki sare sozialak (Twitter, Instagram) eta irakurketa blogak, literatura lesbikoari balioa emateko asmoz.

Modu irekian lesbianak diren idazleek uste dute murriztailea dela haien lanak literatura lesbiko gisa ezaugarritzea: Jocelyne François, adibidez, beldur da, bere lanak literatura lesbiko gisa ezaugarrituz gero, literatura globaletik kentzea izan daitekeela, batetik, eta, bestetik, bere irismena mugatzea, hots, bere horretan testu-lana dena narratiba lesbikoaren atzean geratzea.

Pertsonaia eta harreman lesbikoak barnebiltzen dituen literatura mendebaldeko gizarteko korronte nagusian hobeto onartua denez, literatura lesbikoarentzat kategoria ezberdin bat dagoela dudan jartzen dute zenbait idazlek eta literatur kritikarik. “Inoiz ez dut ulertu zergatik suposatzen den fikzio heterogeneoa guztiontzat dela, baina pertsonaia gay bat barne hartzen duen edo gay esperientzia bat duen zerbait queer-entzat baino ez”, dio Jeanette Wintersonek, 1985eko Oranges are not the only fruit eleberriaren egileak.^[51]

Marta Segarrak uraren, eta bereziki itsasoaren, metaforaren nonahiko presentzia nabarmentzen du, bereziki Renée Vivien, Lucie Delarue-Mardrus eta Coletteren lanetan, bai maitaleen gorputza izendatzeko, bai, modu abstraktuagoan, desira lesbikoa izendatzeko.^{[u 1]}

Literatura lesbikoan, sakoneko joera bat baino gehiago dago, erotismoaren idazkerari dagokionez: alde batetik, emakume batzuek, bereziki 70eko hamarkadara arte, sexualitate bat deskribatzen dute, Aurore Turbiau ikerlariak “samurra eta erreboltaria” gisa kalifikatzen duena; beste batzuek, berriz, indarkeriak eta kanibalismoak zikindutako sexualitate bat idazten dute, hala nola Renée Vivienek, Lucie Delarue-Mardrusek, Violette Leducek edo Monique Wittigek.

Elena Fortun idazleak lesbianismoaren gaia jorratzen du.

1984ko Acrópolis eleberrian, esaterako, Madrilgo Círculo Sáfico aipatu zuen Rosa Chacelek.^[52]

Erromantze-lanak iraindu egiten dira maiz, eta erromantze lesbikoak ez dio arau horri ihes egiten; Frantzian, nagusiki, argitaletxe espezializatuek argitaratzen dute erromantze lesbikoa, izan argitaletxe lesbianak nahiz LGBT+ argitaletxeak, hala nola KTM éditions, Dans l'Engrenage edo Reines de Coeur.^{[p 5]}

• Le Puits de solitude, Radclyffe Hall (1928)
• Le Bois de la nuit, Djuna Barnes (1936)
• The Price of Salt, Patricia Highsmith (1952) – aka Carol (1990)
• Spring Fire, Vin Packer (1952)
• Rempart des Béguines, Françoise Mallet-Joris (1952)
• Thérèse et Isabelle, Violette Leduc (1954-1966-2000)
• Ravages, Violette Leduc (1955-2023)
• Chocolates for Breakfast, Pamela Moore (author) (1957)
• The Beebo Brinker Chronicles, Ann Bannon (1957–1962)
• Desert of the Heart, Jane Rule (1964)
• La Bâtarde, Violette Leduc (1964)
• Les Guérillères, Monique Wittig, (1969)
• Patience & Sarah, Isabel Miller (1971)
• Rubyfruit Jungle, Rita Mae Brown (1973)
• Annie on My Mind, Nancy Garden (1982)
• The Swashbuckler, Lee Lynch (1983)
• Oranges Are Not the Only Fruit, Jeanette Winterson (1985)
• Memory Board, Jane Rule (1985)
• Send My Roots Rain, Ibis Gómez-Vega (1991)
• Stone Butch Blues, Leslie Feinberg (1993)
• Along the Journey River, Carole LaFavor (1996)
• Memory Mambo, Achy Obejas (1996)
• Caresser le velours, Sarah Waters (1998)
• Du bout des doigts, Sarah Waters (2002)
• Garis Tepi Seorang Lesbian, Herlinatiens (2003)
• Southland, Nina Revoyr (2003)
• Sugar Rush, Julie Burchill (2004)
• Ash, Malinda Lo (2009)

• Paula Dumont, Entre femmes, t. IV, 2022 (ISBN 978-2-343-24808-0, OCLC 904241037, lire en ligne)
• Manon Bochet-Marquis, Lesbiennes et subversions des genres littéraires: pour un renouveau de la figure littéraire saphique, mémoire de master 2, Genre, littératures, cultures, Lyon, Université Lumière Lyon 2, 2021
• Paula Dumont, Entre femmes, t. III, 2020 (ISBN 978-2-343-05470-4, 2-343-05470-3 et 978-2-343-16885-2, OCLC 904241037, lire en ligne)
• Paula Dumont, Entre femmes, t. II, 2019 (ISBN 978-2-343-05470-4, 2-343-05470-3 et 978-2-343-16885-2, OCLC 904241037, lire en ligne)
• (Ingelesez) Jodie Medd, The Cambridge Companion to Lesbian Literature, Cambridge University Press, 2016
• Paula Dumont, Entre femmes, t. I, 2015 (ISBN 978-2-343-05470-4, 2-343-05470-3 et 978-2-343-16885-2, OCLC 904241037, lire en ligne)
• Myriam Robic, Femmes damnées : saphisme et poésie (1846-1889), 2012 (ISBN 978-2-8124-0604-1 et 2-8124-0604-6, OCLC 811124766, lire en ligne)
• Phyllis M. Betz, The lesbian fantastic : a critical study of science fiction, fantasy, paranormal and gothic writings, McFarland, 2011 (ISBN 978-0-7864-5885-1 et 0-7864-5885-2, OCLC 689522303, lire en ligne)
• (Ingelesez) Meredith Miller, Historical Dictionary of Lesbian Literature, Scarecrow Press, 2006
• (pt) Lúcia Facco, As heroínas saem do armário : literatura lésbica contemporânea, Edições GLS, 2003 (ISBN 85-86755-38-9 et 978-85-86755-38-5, OCLC 56192333, lire en ligne)
• (Ingelesez) Terry Castle, The Literature of Lesbianism: A Historical Anthology from Ariosto to Stonewall, Columbia University Press, 2003
• Marie-Jo Bonnet, Les Deux Amies : essai sur le couple de femmes dans l'art, Paris, éditions Blanche, 2000, 305 p. (ISBN 2-911621-94-8)
• (en) Marilyn R. Farwell, Heterosexual plots and lesbian narratives, New York University Press, 1996 (ISBN 978-0-8147-2884-0 et 0-8147-2884-7, OCLC 859686382, lire en ligne)
• François, ... Lecercle et Impr. IME), Sapho : les fictions du désir, 1546-1937, Hachette supérieur, 1994 (ISBN 2-01-019635-X et 978-2-01-019635-5, OCLC 464190228, lire en ligne)
• (en) Karla Jay et Joanne Glasgow, Lesbian texts and contexts : radical revisions, New York University Press, 1990 (ISBN 0-8147-4175-4, 978-0-8147-4175-7 et 0-8147-4177-0, OCLC 21040860, lire en ligne)
• (en) Bonnie Zimmerman, The safe sea of women : lesbian fiction, 1969-1989, Beacon Press, 1990 (ISBN 0-8070-7904-9, 978-0-8070-7904-1 et 0-8070-7913-8, OCLC 22171701, lire en ligne)

• Amy Jeffrey, Space and Irish lesbian fiction : towards a queer liminality, 2022 (ISBN 978-1-000-59444-7, 1-000-59444-0 et 978-1-003-17650-3, OCLC 1314430431, lire en ligne)
• (en) Michelle Ann Abate, Karly Marie Grice et Christine N. Stamper, "Suffering Sappho!" : lesbian content and queer female characters in comics, 2022 (ISBN 978-0-367-70437-7 et 0-367-70437-4, OCLC 1263790392)
• (Ingelesez) Devon W. Carbado, Black Like Us: A Century of Lesbian, Gay, and Bisexual African American Fiction, Cleis Press, 2011

• Alexandre Antolin, Une censure éditoriale : Ravages de Violette Leduc, Lyon, Presses universitaires de Lyon, 2023, 490 p. (ISBN 978-2-7297-1391-1)
• Camille Aurégan-Foucault, Poésie lesbienne: place d'un genre marginal dans la construction d'une identité marginale, mémoire de master 1, Rennes, Sciences Po Rennes, 2022, 76 p. [Big Tata (page consultée le 24 mai 2023)]
• Manon Berthier, Alex Lachkar, Camille Islert, Aurore Turbiau et Alexandre Antolin, Ecrire à l'encre violette : littératures lesbiennes en France de 1900 à nos jours, Le Cavalier Bleu, 2022 (ISBN 979-10-318-0516-0, OCLC 1310155646, lire en ligne)
• Mariève Maréchal, Conjurer l'absence: pratiques du tiers espace dans les littératures lesbiennes francophones, thèse de doctorat, Ottawa, Université d'Ottawa, 2018
• Jennifer Waelti-Walters, Damned women : lesbians in French novels, 1796-1996, McGill-Queen's University Press, 2000 (ISBN 978-0-7735-6857-0 et 0-7735-6857-3, OCLC 180773090, lire en ligne)
• Elisa Walter, Poétique de Renée Vivien: entre spiritualité et désir, mémoire de master 1, Paris, Sorbonne Université, 2021, 87 p. [Big Tata (page consultée le 24 mai 2023)]

• (es) Yasmina Romero Morales et Paula Cabrera Castro, Amor impossibilis : textos y pretextos de escritoras españolas (s. XX-XXI), Alfar, 2022 (ISBN 978-84-7898-946-1 et 84-7898-946-3, OCLC 1336497390, lire en ligne)
• Laura A. Arnés, Ficciones lesbianas: literatura y afectos en la cultura argentina, Madreselva, coll. « Colección Orlando », 2016 (ISBN 978-987-3861-07-9)
• (en) Nancy Vosburg et Jacky Collins, Lesbian realities/lesbian fictions in contemporary Spain, Rowman & Littlefield Pub. Group, 2011 (ISBN 978-1-61148-021-4, 1-61148-021-3 et 1-283-05479-5, OCLC 710974715, lire en ligne)

• Literatura lesbikoa
  • Ameriketako Estatu Batuetako literatura lesbiko beltza
  • Lambda Literary Award for Lesbian Fiction
  • Pulp (literatura)
• LGBT literatura
  • LGBT argitaletxea
  • Yuri (generoa)
  • Gay literatura
• Homosexualitatea literaturan
  • LGBT zientzia fikzioan
• Literatura feminista
• Literatura eta sexualitatea

• Lesbiennes Fiction Herstory Lori L. Lake website
• Lesbienne de Littérature by Penelope J. Engelbrecht, from Women's Studies Encyclopedia, 1999, vol. 2, p. 852–856, Greenwood Press (2002) (archive)
• Les Lesbiennes dans la Littérature par Barbara Grier, 1981, (3e éd.), Naïade de la Presse, à OutHistory
• Hammé, Juliette. Littératures lesbiennes : une visibilité nouvelle ?. .

• Littérature lesbienne, Goodreads
• Lesbienne de Littérature, Sapphire Books (lesbian books publisher, founded 2010)
• Lesbienne de Littérature, Golden Crown Literary Society
• Lesbiennes Livres, The Lesbian Review
• Lesbiennes Mystères, Bee Cliff Press (artxiboa)
• Lesbiennes Sur Tout (istorio lesbianak eta plataforma)