Iñaki Zumalde

Iñaki Zumalde
Bizitza
JaiotzaOñati, 1926ko otsailaren 3a
Herrialdea Gipuzkoa, Euskal Herria
HeriotzaOñati, 2011ko irailaren 25a (85 urte)
Heriotza moduaberezko heriotza: Alzheimerra
Hezkuntza
Hizkuntzakeuskara
gaztelania
Jarduerak
Jarduerakhistorialaria eta enpresaburua
Enplegatzailea(k)Banco de Vizcaya
KidetzaEusko Ikaskuntza
Euskalerriaren Adiskideen Elkartea
Akademia Erraria
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoa Eusko Alderdi Jeltzalea

Iñaki Zumalde Romero (Oñati, 1926ko otsailaren 3a – Oñati, 2011ko irailak 25a), historialaria, idazlea eta enpresaria.[1]

Bizitza

Gurasoak Juan Zumalde marmolari-eskultorea, eta txirrindulari ospetsua bere garaian, eta Carmen Romero izan ziren. Hamar seme-alabengatik Iñaki zaharrena izan zen. Oñatiko aitona-amonak eta amaren aldeko izeba batekin hazi zen, garai hartan Amorebieta-Etxanon bizi zen familiarengandik urrun. Aitona-amonak “Ona Hotel”aren jabeak ziren, eta bere bizitzako lehen urteetan eskola eta familiaren negozioan laguntzea uztartu zituen. Gaztetatik literaturaz eta filosofiaz interesatu zen, batez ere egile frantsesez. Oñatiko agustindarrekin ikasi zuen hizkuntza hori, eta baita Arantzazuko Santutegiko frantziskotarrekin, bereziki aita Iraola, Aranzazu aldizkariko zuzendaria, eta aita Biain, Kuban argitaratutako La Quincena aldizkariko zuzendariarekin.[2]

Iñaki Zumalde

20 urterekin, irakurtzen zituen egileei buruzko lanak idazten hasi zen, Iruñeko Astelehena, Donostiako Hoja del Lunes eta Diario Vasco egunkarietan. 1949an, Oñate aldizkaria jarri zuen martxan herrian.[3] 1950etik aurrera, aldian-aldian Donostiara, Bilbora, Iruñera eta Gasteizera joaten zen. Bertan, garaiko intelektualak ezagutu zituen: Jose Artetxe, Fausto Arotzena, Jose Maria Busca Isusi, Bernardo Estornes Lasa, Elías Amezaga, Koldo Mitxelena, Manuel Lekuona, Jose Migel Barandiaran, etab. 1953an Parisera joan zen lehen aldiz, eta han Jose Antonio Agirre eta erbestean zeuden beste euskaldun batzuk ezagutu zituen.[2]

Banco Vizcayan lanean hasi zen, hoteleko lanarekin eta bere literatur zaletasunekin uztartuz. Arozenaren iradokizunari jarraituz, Oñatiko historia ikertzen hasi zen, Gipuzkoako Aldundiak deitzen zuen herrien monografia lehiaketan lan bat aurkezteko. Maiz kontsultatu zituen Oñatiko Udal Artxiboa eta Protokoloen Artxibo Historikoa, Simancasko artxiboak, Valladolideko Kantzelaritza, Artxibo Historiko Nazionala, etab. Lehiaketa irabazi egin zuen 1956an, eta handik urtebetera, “Oñatiko Historia” liburua Aldundiaren eskutik argitaratu zen.[4] Aldi berean, literatur kritikari buruzko artikuluak idatzi zituen Kuba, Mexiko eta Venezuelako hainbat aldizkarietan.[5]

Beste bazkide batzuekin, 1957an “Talleres José Igartua y Cía” metalurgia enpresa sortu zuen, farolak eta kateak egiten zituena. Enpresa handituz joan zen Gasteizen eta Sevillan ekoizpen-plantak jarriz, harik eta krisiaren ondorioz, 1980ko hamarkadan itxi zuten arte. 1960an Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko kide supernumerario izendatu zuten, bere jarduera eta argitalpenetan maiz parte hartuz.[6]

1961ean Aretxabaletako Miren Estibaliz Igartuarekin ezkondu zen, eta hiru seme-alaba izan zituzten, eta ondoren hiru biloba. Akademia Erraria-ko kide ere izan zen, eta Auñamendi Eusko Entziklopediaren argitalpenetan idatzi zuen. 1960ko eta 1970eko hamarkadetan, enpresako gerente gisa zuen jarduera, ikerketa historikoa eta kritika literarioa uztartu zituen. 1979 eta 1988 artean Donostiako Udal Aurrezki Kutxako kontseilari izendatu zuten, eta 1979an Oñatiko udal hauteskundeetarako Euzko Alderdi Jeltzalearen zerrendetan aurkeztu zen. Bere jarduera politikoaren barruan, 1983 eta 1987 bitartean Gipuzkoako Batzar Nagusietako kide izan zen, alderdi beragatik.[7]

Eusko Ikaskuntzako bazkide izan zen, eta bertako Historia-Geografia Saileko lehendakari 1980 eta 1985 artean. Bestalde, 1985 eta 1988 artean Oñatiko Kultur Etxeko arduraduna izan zen. America y los Vascos telesaileko dokumentalen gidoiak ere idatzi zituen EITBrentzat. Handik gutxira, Eusko Jaurlaritzako Kultura Saileko Amerika eta Euskaldunak Batzordeko kide izendatu zuten. Eta 1990eko hamarkadan, bere Euskalerriaren Adiskideen Elkarte maiteari eskaini zion bere denbora. Halaber, Oñatira joaten zen edonork beti zuen gidari prestua herria erakusteko.[1]

Oñatiko historian aditua, Euskal Herriko historia, arte, pertsonaia eta tradizioei buruzko hainbat lanen egilea izan zen. 1990eko hamarkadaren amaieran, Alzheimer gaixotasunak pixkanaka urrundu zuen bere jardueretatik, eta 2011ko irailean hil zen.[2]

Lanak

Liburuak

  • 1953 - Las ermitas de Oñate, Aita frantziskotarrak, Arantzazu-Oñati.
  • 1957 - Historia de Oñate, Gipuzkoako Foru Aldundia, Donostia.
  • 1964 - Ensayos de historia local vasca, Auñamendi, Donostia.
  • 1969 - Oñate, Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián, Donostia.
  • 1970 - Bergara, Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián, Donostia.
  • 1974 - Las danzas del Corpus de Oñate, Caja de Ahorros Provincial de Guipúzcoa, Donostia.
  • 1998 - Los Oñate en México y Nuevo México, Oñatiko Udala.
  • 2001 - Miscelánea histórica sobre Oñati, Oñatiko Udala.
    Eusko Ikaskuntzako sorrera Oñatin 1918an. Kongresu amaierako aurreskua.

Artikuluak obra kolektiboetan

  • 1955 - “La sidra en la historia de Oñate”, en Homenaje a D. Joaquín Mendizábal Gortázar, Conde de Peñaflorida, 1886-1954, San Telmo Museoa, Donostia.
  • 1960 - “Paul Claudel”, Forjadores del Mundo Contemporáneo. Colección de biografías, Planeta, Barcelona, tomo III, 637-650 or.
  • 1962 - “El espíritu de los Caballeritos de Azkoitia”, en Los Caballeros de Azcoitia, Donostia, 19-26 or.
  • 1963 - “Lope de Aguirre, el oñatiarra universal”, en Lope de Aguirre descuartizado, Donostia, 59-74 or.
  • 1963 - “José Miguel de Barandiaran, pionero de la cultura vasca”, en Homenaje a D. José Miguel de Barandiarán, Auñamendi, Donostia, 33-40 or.
  • 1963 - “Ciro Bayo y Segurola”,en Sobre la Generación del 98, Auñamendi, Donostia, 67-74 or.
  • 1963 - “Charles Péguy”, en Forjadores del Mundo Contemporáneo. Colección de biografías, Planeta, Barcelona, t. IV, 63-75 or.
  • 1972 - “Escritor, hombre, cristiano, vasco”, en Canto a Joxe de Arteche, Donostia, 133-137 or.
  • 1975 - “La universidad de Oñate”, en Los antiguos centros docentes españoles, Patronato José María Quadrado, Donostia, 11-15 or.
  • 1978 - “La Industria de Oñate, ayer”, en Economía vascongada, Donostia (33. urtea), n. 404, 19-20 or.
  • 1982 - “Crónica del Congreso”, en Congreso El Fuero de San Sebastián y su época, Donostia, IX-XV or.
  • 1984 - “El seminario menor Diocesano de Oñate”, en Los Canónigos regulares en Oñate. Cien años, Oñati, 20-38 or.
  • 1984 - “Pío María Mortara (1851-1940)”, en Los Canónigos regulares en Oñate. Cien años, Oñati, 60-66 or.
  • 1986 - “El Conde Peñaflorida en Bergara (1767-1785)”, 1. Seminario de Historia de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea, Donostia, 387-433 or.
  • 1986 - “El archivo del Real Seminario Patriótico Vascongado de Bergara”, en 1. Seminario de Historia de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea, Donostia, 481-486 or.
  • 1987 - “De aldea a villa”, en Zarautz a través de la historia, Donostia, 39-53 or.
  • 1987 - “Zarautz en el siglo XIX visto por viajeros”, en Zarautz a través de la historia, Donostia, 485-510 or.
  • 1987 - “Un ejemplo de historia local: Oñate”, en Estudios de Historia Local, Donostia, 1987, 183-187 or.
  • 1987 - “La epopeya de los balleneros vascos en Terranova”, en Itsasoa, tomo III, Donostia 11-13 or.
  • 1989 - “Prólogo” a "Humanismo y arte en la Universidad de Oñate", de Jesús María Gonzalez de Zárate y Mariano Ruiz de Alegria, Instituto de Estudios Iconográficos Ephialte, Gasteiz, 3- 4 or.
  • 1989 - “Noticias inéditas sobre personajes de la Bascongada”, II Seminario de Historia de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea, Donostia 171-196 or.
  • 1991 - “Fray Juan de Zumárraga”, en Presencia Vasca en América, Gasteiz, 191-201 or.
  • 1992 - “Baltasar Jaime Martinez de Companion en la Universidad de Oñate”, en III Seminario de Historia de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea, Bilbo, 13-21 or.
  • 1992 - “Notas sobre el uso de las barbas de ballena”, en Balleneros Vascos del siglo XVI. Estudio arqueológico y contexto histórico, Gasteiz, 215-218 or.
  • 1994 - “Prólogo” al Inventario del fondo del Real Seminario de Bergara de Elixabete Bergara Larrañaga, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea, Donostia.
  • 1994 - “Los vascos en los inicios de la minería en el norte mexicano, en La R.S.B.A.P. y México”, en IV Seminario de Historia de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea, Donostia, 239-250 or.
  • 1996 - “Gipuzkoa-Oñati: cuatro siglos de noviazgo”, en Oñati eta Gipuzkoaren bategitea. La unión de Oñati y Gipuzkoa 1845, Colección Lankidetzan, 1, Eusko Ikaskuntza, Donostia.
  • 1999 - “Sobre el convenio y los abrazos de Vergara”, en Iparragirre Erro-urratsak. Raíz y viento, Keinu, tomo II, 49-60 or.
  • Euskalerriarn Adiskideen Elkarteko logoa
    1999 - “Sobre el convenio y los abrazos de Vergara”, en Simposio sobre historia de Oñate: siglos XIV-XIX, Oñatiko Udala, 45-57 or..

Aldizkako argitalpenetako artikuluak

  • Anuario de Eusko Folklore: "Richelieu y la llave del Bidasoa", "El País Vasco de Pío Baroja", eta beste 34 artikulu.
  • Arbor: “Emmanuel Mounier”.
  • ARCO, Revista de la áreas culturales Bolivarianas, Caracas (Venezuela): “Bertolt Brecht, un teatro de vanguardia” eta beste 3.
  • Boletín de la Biblioteca Municipal de Oñate: “El padre Francisco Madina”, “La muerte de Petriquillo” eta beste 4
  • Boletín de la Cofradía Vasca de Gastronomía: “Cuenta de comidas y refrescos de las Juntas Generales de Amigos del País” eta beste 2.
  • Boletín de Estudios Históricos sobre San Sebastián: “Documentos: para la historia de San Sebastián: del Archivo de Simancas”, eta beste 3.
  • Boletín de la Real Sociedad Bascongada de Amigos del País “Manuel de Urmeneta”, “Algunas palabras vascas del siglo XVI”, eta beste 38.
  • Egan: “Epaileak”, “Iraganak tinko dirau”.
  • Eusko-Jakintza, Revue des études basques “La Muerte de Juan de Lazcano”.
  • Euskor, Boletín informativo de la Orquesta Sinfónica de Euskadi: “El Conde de Peñaflorida como músico”.
  • HABE: “Peñaflorida kontearen itzalarekon solasean”.
  • Índice: “Yo Demonio, de Elías Amézaga”, eta beste 3.
  • Itsmo (México): “Albert Camus”, eta beste 4“.
  • La Quincena, la Habana (Cuba): “Antoine de Saint-Exupery, aviador, filósofo y poeta”, eta beste 30.
  • Munibe: “Notas sobre aperos de labranza en el siglo XVI”, eta beste 2.
  • Muga: “Aproximación a la figura del Conde de Peñaflorida en el segundo centenario de su muerte”.
  • Nuestro Tiempo: “Bertolt Brecht”, “Don José Miguel de Barandiarán”, “Teatro vasco”, eta beste 75.
  • Ohitura, estudio de etnografía alavesa: “Las danzas del Corpus de Oñate”, “Los sanjuanes de Torralba del Río”.
  • Oñate aldizkaria: “El Mariscal Antonio Elorza”, “In memoriam: Don Leonardo Zabaleta”, eta beste 16.
  • Revista Internacional de Estudios Vascos: “Don Manuel Lekuona, historiador y etnógrafo”, eta beste 2.
  • Semanario Católico, La Habana (Cuba): “Maxence van der Meerch, novelista de los pobres”, eta beste 30.

Eskuorriak

  • Programa de fiestas del Corpus de Oñate: “Oñatiko korpusak: dantzariak eta apostoluak”, eta beste 6.
  • Programa de Fiestas Patronales de Oñate: “La torre de Zumelzegui”, “Oñatiko Euskal jaiak 1902an”, eta beste 8.
  • Folletos Turísticos: “Oñate-Aranzazu”.[2]

Erreferentziak

  1. ↑ a b (Gaztelaniaz) Arozamena Aiala, Ainhoa. Zumalde Romero, Iñaki. Auñamendiko Eusko Entziklopedia – Eusko Ikaskuntza.
  2. ↑ a b c d (Gaztelaniaz) Núñez, Julio; Zumalde, Irune. (2012). Iñaki Zumalde Romero. Euskalerriaren Adiskideen Elkartea.
  3. ↑ Zumalde, Iñaki, et al. (1996). Oñati eta Gipuzkoaren bategitea (1845). La unión de Oñati y Gipuzkoa en 1845,. Eusko Ikaskuntza ISBN 84-89516-18-9..
  4. ↑ Zumalde, Iñaki, Ugarte, Felix. (1975). Oñatiko toponimia eta leku izenak. Euskaltzaindia, 101-108 or..
  5. ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki, Autores. Catálogo colectivo de la red de bibliotecas de los archivos estatales, Ministerio de Cultura y Deportes, Madril.
  6. ↑ Zumalde, Iñaki. XVIII. mendeko testu euskariko bat. CORE.
  7. ↑ Bikuña, Mireia. (2009). EAJren 75 hautagai omenduko dituzte zapatuan. Goiena.

Kanpo estekak