Artaxo

Artikulu hau Longidako herriari buruzkoa da; Erriberriko merindadeko udalerria gaitzat duena beste hau da: «Artaxoa»
Artaxo
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko etxe tradizional bat
  
Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaPirinioaurrea
UdalerriaLongida
Administrazioa
Motakontzeju
Izen ofiziala Artajo/Artaxo
Burua
(2019-2023)		Lidia Rodriguez Aristu
(kontzejuburua)
Posta kodea31481
Herritarraartaxoar
Geografia
Koordenatuak42°44′N 1°20′W / 42.73°N 1.34°W / 42.73; -1.34
Azalera5,55 km²
Garaiera448 metro
Distantzia32,2 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria30 (2023)

Artaxo[1][a] Longida ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.

2023 urtean 30 biztanle zituen.

Bertako biztanleak artaxoarrak dira.

Izena

Artaxo toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Artasso (1076)
  • Artaisso (1236)
  • Artaxo (1299)
  • Artaxo (1366)
  • Artaxo (1591)
  • Artajo (1767)
  • Artaxo (1829)
  • Artajo (1945)
  • Artaxo (1990)

Ezaugarriak

Armarria

Artaxoko armarria Longida armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]

« Hondo urdin batez eta aurrean bihotz urreztatu batez osatuta dago, metal bereko barra-zirkulu batez inguratua »

Geografia

Artaxo Longida ibarran dago.

Inguru naturala eta kokapena

Pirinioaurrean kokatua, lurra hautsia eta uhindua da, baina, oro har, ez du goragune handirik. Iparraldea menditsuena da, eta hegoaldea nekazaritzakoa. Ibaien pasabidean zehar, alubioien terraza-maila batzuk mailakatuta daude. Mendilerroen oinean ere higadura-glazis zabalak daude. Irati eta Erro ibaiek ibarra sortu zituen.

Klima

Longidak klima azpimediterraneoa dauka. Urteko batez besteko tenperatura 10 eta 13 gradu artekoa da (altueraren arabera aldatzen da), eta prezipitazioak 800 eta 1.000mm bitartekoak (ugariagoak udaberrian eta udazkenean. Urteroko egun euritsuak 80 dira batez beste eta 100 baino gehiago herriko gunerik menditsuenetan.

Jatorrizko landaredia asko gutxitu da gizakiaren eragina dela eta, gaur egun 180 hektarea haritz inguru baino ez dira geratzen. Pinuek 441 hektarea hartzen dituzte, gehienak Austriatik ekarritako pinu lariziar birlandatuak dira baina berezko pinuren bat ere gordetzen da. Birlandatutako pinuak, Urrozgoiti, Ulibeiti, Zarikieta eta Rala herrietan izaten dira, batez ere.

Estazio meteorologikoak

    Datu klimatikoak (Agoitz, 1993-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 17.5 22.0 25.0 29.0 35.0 40.0 40.0 40.0 36.0 30.0 23.0 17.0 40.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.9 10.5 14.3 16.7 20.9 25.8 28.5 28.6 24.0 19.1 12.3 9.1 18.2
Batez besteko tenperatura (ºC) 2.2 6.1 9.2 11.5 15.2 19.5 21.8 21.9 17.9 14.0 8.5 5.4 13.0
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 1.5 1.7 4.1 6.3 9.5 13.1 15.2 15.3 11.9 8.9 4.7 1.8 7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -4.0 -3.1 -1.5 0.8 3.3 7.7 10.2 10.1 6.5 2.5 -1.8 -4.0 -4.0
Pilatutako prezipitazioa (mm) 101.3 87.3 83.7 81.1 70.1 54.3 39.4 32.4 65.7 78.7 103.9 91.1 888.9
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 70.0 44.8 46.8 67.5 50.6 57.8 58.5 90.0 107.0 82.5 45.8 86.5 107.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 14.1 12.6 12.0 13.6 12.7 8.0 6.2 6.5 8.5 11.7 15.2 14.6 135.6
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.4 2.4 1.6 0.3 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 1.2
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[4]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

Tibalt I.a erregeak, 1236an, Koroak inoiz besterendu ez zitzan pribilegioa eman zien bere biztanleei. Urteko bularra 1280koa zen: 5 gari-kahitzetan, 29 kahizetan, 3 garagar-lapurretatan eta 24 ardo-gailetatan. Luis I.a Nafarroakoak 2 gari-lapurretetara murriztu zuen ordainarazpena "afari" kontzeptuan 1307an. Errege ondareko errentak murriztu egin ziren: 1427tik 5 kahitze gari, 12tik garagar eta 9 gaileta ardo. 1476an Joan Beortegira transferitu zituzten; mende bat geroago Joan Beaumontek eta Kattalin Ezpartzak zituzten. Herritarrek tokiko elizaren patronatuari uko egin zioten 1402an Karlos III.a erregearen alde, eta honek, aldi berean, Ogerot Agaramonteri eman zion. Orreagako Santa Mariak lursailak izan zituen udalerrian.

Demografia

2023 urteko erroldaren arabera 30 biztanle zituen Artaxok.[5]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
42 41 42 41 38 43 41 40 38 39 40 40 39 36 37 34 37 36 35 35 34
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Politika

Artaxoko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Lidia Rodriguez Aristu da.

Kontzejua

Artaxoko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Lidia Rodriguez Aristu da.

Kontzejuburuak

2011tik, Artaxok kontzejuburu bat izan du:

Kontzejuburu Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera
- 2011 2015
- 2015 2019
Lidia Rodriguez Aristu 2019 jardunean

Garraioa

Nafarroako Autobus Konpainiak Longida Iruñekin batzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:

Kultura

Euskara

Ikus, gainera: «pirinioaurrera» eta «nafarrera»

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Longida sailkatu zen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinioaurreko Lizoainibar eta Urraulgoiti ibarrekin hitz egiten zena.[6]

Koldo Zuazok, 2010ean, Longida atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[7]

Udalerri honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak du. Horregatik sailkatzen da pirinioaurrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Urrozko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Jaiak

  • Jasokundeko Andre Mariaren jaiak: abuztuaren bigarren asteburuan

Oharrak

  1. ↑ /aɾtáʃo/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren silaban

Erreferentziak

  1. ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. ↑ «Artaxo - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  4. ↑ Agoizko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  5. ↑ «Artaxo» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  6. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  7. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

Kanpo estekak